تالاب هامون، زاهدان

تالاب بین‌المللی هامون در استان سیستان و بلوچستان و همچنین در مرز افغانستان قرار دارد. این تالاب یکی از مهم‌ترین تالاب‌های دنیا و البته جزو بزرگ‌ترین دریاچه‌های آب شیرین فلات ایران نیز به حساب می‌آید. در این مطلب از لست‌سکند به سراغ معرفی این جاذبه زیبا و بین‌المللی از استان سیستان و بلوچستان رفته‌ایم. با ما در این پیشنهاد ایرانگردی همراه باشید.

معرفی تالاب هامون

تالاب بین المللی هامون، یکی از تالاب‌های مهم دنیا و بزرگترین دریاچه آب شیرین در فلات ایران به حساب می‌آید. این تالاب مساحتی در حدود ۵.۷۰۰ کیلومتر مربع دارد و دارای دامنه عمقی ۱ الی ۵ متری در ناحیه کویری و بیابانی شرق کشور است. هامون در منطقه سیستان و در مرز میان افغانستان و ایران قرار دارد. تالاب هامون از سه بخش به نام‌های زیر تشکیل شده است:

• هامون پوزک (سواران)
• هامون صابری (سابوری)
• هامون هیرمند

بخش‌های مختلف هامون در فصل بارندگی و پر‌آبی به هم متصل شده و به صورت یکپارچه در می‌آیند و درست در این زمان، هامون به وسیع‌ترین دریاچه آب شیرین در ایران و افغانستان تبدیل می‌شود.

هامون هیرمند

هامون هیرمند با ۴۷۰ متر ارتفاع از سطح  دریا، در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان زابل قرار دارد. هامون هیرمند به طور کامل در خاک ایران قرار گرفته است. سطح هامون هیرمند از دیگر هامون‌ها بیشتر، امّا عمق آن کمتر است. عمق متوسط هامون هیرمند در زمان پرآبی حدودا یک متر می‌شود و در شرایط کم‌آبی به صفر هم می‌رسد.

در فصل تابستان و تا اوایل زمستان، هیرمند فقط به چند برکه کوچک و کم عمق تبدیل می‌شود؛ بزرگترین برکه در قسمت شمالی هامون هیرمند و غرب کوه خواجه قرار دارد. هامون هیرمند حیات خود را مدیون رودخانه هیرمند و انشعابات این رودخانه است.

در سال‌های اخیر، ایجاد سدهای مختلف در میان رودخانه هیرمند (در کشور ایران و افغانستان)، باعث کاهش سطح آب تالاب هامون هیرمند شده است.

هامون صابری یا سابوری

هامون صابری حدود ۴۷۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در فاصله ۲۷ کیلومتری شمال غربی شهرستان زابل قرار گرفته است. عمق متوسط هامون صابری در فصل پرآب ۱.۵ متر و در شرایط کم آبی یک متر است. این هامون به عنوان تالاب بین‌المللی ثبت شده است. حدود ۵۹ درصد از سطح این هامون، در خاک ایران و مابقی در خاک افغانستان قرار دارد.

هامون صابری نسبت به هامون هیرمند دیرتر خشک شده و نسبت به آن ظرفیت آبی بیشتری نیز دارد. داخل این هامون، چندین برکه عمیق دیده می‌شود که برخی از آنها در مواقع کم‌آبی به مدت طولانی‌تر آب را در خود حفظ می‌کنند. کیفیت آب هامون صابری از هامون هیرمند بالاتر است اما به دلیل بالا بودن غلظت مواد آلی، شیمیایی و املاح، جزو ‌آب‌های آشامیدنی به حساب نمی‌آيد.

هامون پوزک یا سواران

هامون پوزک در حدود ۴۷۶.۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. مساحت این هامون در حدود ۱.۴۸۴ کیلومتر مربع بوده و ۳۳۰ متر مربع آن در خاک ایران و مابقی آن در خاک افغانستان قرار دارد (بخش زیادی از هامون پوزک در افغانستان قرار گرفته است). هامون پوزک نیز جزو تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده است. عمق متوسط هامون پوزک در زمان پرآبی ۲ متر و در مواقع کم‌آبی ۱.۵ متر است.

هامون پوزک که در انتهای بخش شمال شرقی دشت سیستان قرار دارد، در فصل پرآبی،‌ آب آن ابتدا به شمال شرق دشت سرریز می‌شود که به عنوان پوزک ایران  شناخته می‌شود. بعد از گذر از اراضی شمالی به هامون صابری متصل می‌شود. این هامون در اکثر اوقات سال دارای آب بوده و کیفیت آب به دلیل دوری از جوامع انسانی از هامون صابری و هیرمند بالاتر است.

گونه‌های جانوری هامون

تالاب‌های هامون دارای ۲۵ گونه ماهی بوده که ۱۵ گونه آنها بومی و ۱۰ گونه آن توسط ایران وارد این تالاب‌ها شده بودند. امروزه به علت خشکسالی ۵ گونه بومی به حیات خود ادامه می‌دهند.

همچنین در گذشته ۲۳ گونه پستاندار در این اکوسیستم زندگی می‌کرد که در حال حاضر به ۸ گونه کاهش یافته است. علاوه بر این،در هامون ۱۸۱ گونه پرنده (خشکزی و آبزی) و ۳۷ گونه خزنده می‌زیستند، که در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی به ۴۹ گونه پرنده، ۲ گونه خزنده و همچنین ۴ گونه دوزیست رسیده‌اند. غنی‌ترین اکوسیستم هامون را در تالاب پوزک شاهد هستیم.

رودخانه‌های اصلی تالاب هامون

رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون است. رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان نیز به هامون می‌ریزند.

سخن پایانی

تالاب هامون در شمال استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان زابل قرار گرفته است. این تالاب از سه بخش هامون پوزک، هامون صابری و هامون هیرمند تشکیل شده که زمان پرآبی به هم می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند. تالاب هامون درسال ۱۳۹۴ به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره توسط یونسکو ثبت گرده است که این موضوع ارزش بالای تالاب را اثبات می‌کند. اگر در سفر خود به زابل از هامون بازدید داشته‌اید، برای ما از تجربه‌های خود بگویید.