تابستان پیش، کشور ازبکستان برای نخستین بار عکس‌برداری در خطوط متروی لوکسش را آزاد کرد که گفته میشود یکی از مجلل‌ترین متروها در جهان است. به همین بهانه قصد داریم تا در این بخش، سری به دنیای زیرزمینی این منطقه بزنیم. اگر می‌خواهید در این شگفتی شریک باشیم، تا انتهای مطلب همراه ما بمانید.
ظرافت بی‌مانند
در دوره اتحادیه جماهیر شوروی اگر جمعیت شهری بیش از یک‌میلیون نفر بود، شایستگی راه‌اندازی خط متروی شهری را داشت. برنامه‌ریزها می‌خواستند زندگی روزمره شهروندان شوروی را ارتقا دهند و راه‌اندازی مترو را که روزانه ده‌ها هزار مسافر داشت، از فرصت‌های رسیدن به این هدف می‌دانستند.
در سال 1977 پایتخت کشور ازبکستان، شهر تاشکند، هفتمین شهر مترودار شوروی شد. با هنری که در خطوط متروی این شهر به کار گرفته شد و طراحانی که روی آن کار کردند، تم‌هایی گسترده که یادآور تاریخ ازبکستان و اتحادیه جماهیر شوروی بودند فضای داخل ایستگاه‌ها را آراسته کردند. در هر ایستگاه تم متفاوتی به کار برده شده بود: برخی از آن‌ها سقف‌های گنبدی و کاشی‌کاری رنگارنگ داشتند که مسافران را به یاد مساجد جاده ابریشم ازبکستان می‌انداختند و برخی دیگر با لوستر و سنگ مرمر آراسته شده بودند که به سالن‌های رقص اروپایی شباهت داشتند. درنتیجه یکی از زیباترین سیستم‌های متروی شوروی ساخته شد.
تاریخچه جاده ابریشم
ایستگاه Alisher Navoi که نام یکی از نویسندگان و هنرمندان مشهور ازبک روی آن گذاشته شده است، از معروف‌ترین ایستگاه‌های متروی شهر تاشکند است. درون این ایستگاه تعدادی گنبد و کاشی‌کاری آبی‌رنگ را می‌بینیم که تاریخ پرماجرای جاده ابریشم کشور ازبکستان و مساجد و مدارس باستانی آن را به مردم گوشزد می‌کند. Alisher Navoi این روزها از شلوغ‌ترین ایستگاه‌های شهر تاشکند است و نه‌تنها انبوهی از مسافران هرروزه در آن جابجا می‌شوند، بلکه گردشگران و خود ازبکستانی‌ها نیز مرتباً از آن بازدید می‌کنند و عکس می‌گیرند؛ کاری که تا همین اواخر ممنوع بود.
از دیده پنهان
هنگامی‌که خط متروی تاشکند ساخته شد، ازآنجایی‌که به‌عنوان پناهگاه اتمی نیز استفاده می‌شد، عکس‌برداری از آن ممنوع بود. در دوره شوروی، ترس از جاسوسی دیگر کشورها و کنترل شدید اطلاعاتی سبب شد تا عکس‌برداری به‌ویژه پیرامون زیرساخت‌های حساس نظامی ازجمله پناهگاه‌ها جایز نباشد.
پس از سقوط اتحادیه جماهیر شوروی در سال 1991، رهبر سابق حزب شوروی در ازبکستان آقای اسلام کریموف در رأس این کشور قرار گرفت و همچنان همان سیاست‌ها را پیاده کرد. ولی جانشین کریموف، شوکت میرضیایف کوشید تا اصلاحاتی انجام دهد، موانع اقتصادی کشور را از بین ببرد و سرمایه‌گذاران و گردشگران را به‌سوی ازبکستان بکشاند. دولت که گویا به پتانسیل گردشگری متروی تاشکند پی برده بود، اواسط سال 2018 تجهیزات نظامی آن را منتقل کرده و آن را از وضعیت نظامی خارج کرد. و ممنوعیت 41 ساله عکس‌برداری در این خط مترو برداشته شد.
ایستگاه‌های تم دار یا موضوعی
هر یک از ایستگاه‌های متروی تاشکند طراحی منحصربه‌فردی دارند که به سنگ مرمر، گرانیت، شیشه، سرامیک و رخام‌گچی آراسته شده است. بیشتر نقوش یک ایستگاه پیرامون یک تم بخصوص می‌چرخند که معمولاً با نام آن ایستگاه همخوانی دارد. مثلاً در طراحی ایستگاه Kosmonavtlar (که در تصویر زیر می‌بینید) در خط متروی ازبکستان به کیهان‌نوردان (فضانوردان) شوروی اشاره شده و از برنامه فضایی این اتحادیه تقدیر شده است. همچنین ایستگاه Pushkin که کمی با Kosmonavtlar فاصله دارد، با طراحی‌اش زندگی یکی از نویسندگان و شاعران سرشناس روس را گرامی می‌دارد.
رقابت فضایی
تابلوی یوری گاگارین، نخستین انسانی که به فضا رفت، به دیوار ایستگاه Kosmonavtlar آویخته شده است. گاگارین و دیگر کیهان‌نوردان اولیه روس که از پرآوازه‌ترین قهرمانان اتحادیه جماهیر شوروی بودند، قدرت و برتری شوروی را در رقابت فضایی بین این کشور و ایالات‌متحده به رخ می‌کشند و در تبلیغات کشور روسیه پیوسته یادآوری می‌شوند. پیرامون تصویر گاگارین، دیوارها پر از تصاویر سورئال کیهان‌نوردان شناخته شده‌ای هستند که روی پس‌زمینه‌ای آبی و سیاه چسبانده شده‌اند؛ همان رنگ‌هایی که فضانوردان هنگام خارج شدن از جو زمین می‌دیده‌اند.
استعداد طبقه کارگر
از آداب حکومت شوروی است که به زحمت طبقه کارگر ارج بدهد. در ایستگاه Pakhtakor (به معنی «پنبه بردار») تصاویر هنرمندانه‌ای از پنبه با موزاییک‌های بزرگی در سرتاسر دیوارهای مترو طراحی شده‌اند. از آنجا که حکومت شوروی کشور ازبکستان را دارای پتانسیل عمده تولید پنبه می‌دانست، روی اقتصاد کشاورزی آن اقداماتی انجام داد و راه‌های آبی را برای آن‌ها اصلاح کرد تا این‌که ازبکستان توانست 70% پنبه مورد نیاز حکومت شوروی را تأمین کند. این کار آن‌ها به پدید آمدن فجایع زیست‌محیطی انجامید، زیرا دریای آرال (که زمانی چهارمین دریاچه بزرگ آب شیرین جهان بود) کم‌کم خشک شد و کشتی‌های ماهیگیری و شهرهای بندری آن در بیابان‌های خشک و بی‌آب‌وعلفی که جای دریاچه را گرفته بودند ماندند و زنگ زدند.
طارهای شوروی
زیر این روکش مجلل و آراسته، گاهی در متروی تاشکند یک حس غریب شورویایی و نظامی به انسان دست می‌دهد. بسیاری از قطارهایی که امروزه از آن‌ها بهره‌برداری میشود از نوع بسیار شناخته شده‌ای به نام ماشین‌های 714/717-81 هستند که اواسط دهه 70 میلادی طراحی شده بودند. هر قطار چهار سالن دارد که متناسب با پلتفرم‌های 100 متری ایستگاه‌ها طراحی شده‌اند. تا سال 2013 ، 168 دستگاه از این قطارهای آبی رنگ هنوز در خطوط ریلی حرکت می‌کردند، اما اکنون به‌تدریج در حال تعویض شدن با مدل‌های جدیدتر هستند.
ارزان و محبوب
هزینه یک سفر با متروی تاشکند 1200 سام ازبکستان (13/0 دلار آمریکا) است. مسئولان با تعیین این قیمت اطمینان حاصل کردند که مردم ازبکستان که حقوق پایه‌شان تنها 527000 سام (55 دلار آمریکا) در ماه است می‌توانند به‌راحتی با مترو در سطح شهر جابجا شوند. ضمناً این مترو در حال گسترش است: خط دوم آن در سال 1984 بازگشایی شد و در خط سوم که در سال 2001 تأسیس شد هنوز ایستگاه‌های جدیدی ساخته میشود و قرار است منطقه‌های شمالی شهر از طریق مترو به فرودگاه جنوبی آن متصل شوند.
منبع: bbc.com
