موزه رشت بنایی قدیمی با قدمت بیش از ۷۰ سال در زمینی به وسعت ۷۰۰مترمربع با زیربنایی به وسعت ۵۶۰ مترمربعه که در خیابان طالقانی رشت قرار داره. این بنا منسوب به میرزاحسین خان کسماییه. در سال ۱۳۴۹ وزارت فرهنگ وهنر این بنا رو خریداری و تبدیل به موزه نمود. بعد از انقلاب تا سال ۱۳۶۷ به نام موزه شهدا زیر نظر اداره کل ارشاد اسلامی گیلان اداره می شد. بعد از تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور این بنا پس از مرمت اساسی در تاریخ دهم مهر۱۳۶۸ بازگشایی شد.موزه از دوبخش مردم شناسی و باستان شناسی تشکیل شده که بازگو کننده پیام هایی از روند تحول و تصور زندگی مردم این دیاره.اشیاء بخش مردم شناسی هنوز هم کم و بیش در زندگی روزمره کنونی مردم این منطقه کاربرد دارن و بسیاری از آنها مهرشان آداب وسنتهای کهن منطقه گیلان رو به خود دارند وبازگو کننده پیشینه تاریخی، فرهنگی و اجتماعی این منطقه اند.اشیاء وآثار طی سالیان متمادی از گوشه وکنار استان گیلان گردآوری شده و این موزهبه روش علمی طبقه بندی و نگهداری می شوند در بخش مردم شناسی نوزده ویترین دیواری کوچک وبزرگ و پنج صحنه بازسازی شده به نمایش گذاشته شده. شش مجسمه مرد و پنج مجسمه زن حین انجام فنون سراجی ، بافندگی ، کوزه گری ،ابریشم کشی و چادر شب بافی بیانگر حالات خاص بدن هنگام انجام فنون هستند .این مجسمه ها از نقطه نظر تیپ شناسی و مردم شناسی جسمانی کاملاً گیلکی هستند و جنس آنها از موم مخصوص و پارافینه.
موزه باستانشناسی و مردم شناسی رشت بنایی قدیمی متعلق به یکی از یاران نهضت جنگل، شاعر و روزنامه نگار معروف میرزا حسین خان کسمایی بوده که بعد از خریداری در دوره پهلوی تبدیل به موزه شده، برای ورود به موزه از تعدادی پله باید بالا بروید و با خرید بلیط دوهزار تومانی وارد شوید.سالنها در دوطبقه است، طبقه اول قسمتی مختص به ابزار موسیقی و پوشش نواحی مختلف و لوازم زندگی و شخصی مناطق مختلف گیلان است که جالبترینش لباسهای سنتی و جعبه خشککردن چای است. قسمتی از طبقه اول هم به اکتشافات جدید منطقه تاریخی املش که شامل ظروف سفالی و مهرهای استوانه ای است اختصاص داده شده. طبقه زیرین موزه که به نظرم جالبترین قسمت موزه می باشد، ویترین اشیاء باستانی متعلق به تپه مارلیک و قبل از میلاد مسیح است، مانند ظروف و پیکره های سفالی، ابزار دفاعی مثل نیزه و خنجر، خاصترین ظرف موجود دو رِیتون(جام) به شکل گوزن و گاو کوهاندار بود که در قابی جدا گذاشته بودند و یکی از بهترین کلکسیون سکه های تاریخی که تقریبا شامل همه دوره ها میشد در این موزه دیده میشد. یک ماکت از شکل واقعی قلعه رودخان هم در یکی از بخشها مشاهده میشد. برای بازدید از این موزه تقریبا به نیمساعت وقت نیاز دارید و طبقه زیرین جذابترین قسمت موزه است.