ربع رشیدی یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر تبریز واقع در باغمیشه به سبک معماری آذری است.حدود ۷۰۰ سال پیش در تبریز، دانشگاهی به نام رشیدالدین فضل الله همدانی ایجاد شد. رشیدالدین وزیر غازان خان از حکمرانان وقت آن دیار بود. در آن زمان این دانشگاه شامل چهار دانشکده بود که در چهارطرف آن قرار داشت و اربع یا چهار عربی را به خود اختصاص داد و این مکان ب نام ربع رشیدی شهرت یافت. این مجموعه که در دامنهٔ کوه سرخاب در محلی باصفا و بلند جای گرفته است، در اوایل قرن هشتم و یا اواخر قرن هفتم هجری بنا شد. برابر با نوشتهٔ تاریخ نگاران و جهانگردان بزرگ دارای پهناوری بسیار و ساختمان های گوناگون همچون مسجد و مدرسه و بیمارستان (دارالشفا) و کتابخانه و گنبدی برای آرامگاه خواجه رشیدالدین بوده است. این بنا مانند بیشتر شهرهای کهن دارای حصار و بارویی بزرگ بوده است. از مضمون نامه ای که خود خواجه رشیدالدین فضل الله به دو پسرش درباره ساختمان این بنا نوشته چنین برداشت می شود که در آن زمان ربع رشیدی در جایگاه دانشگاهی بوده که از هر دانشی در آنجا شعبه ای راه اندازی شده بود و شش هزار تن دانشجو در آن تحصیل می کرده اند و خواجه اوقافی برای تکمیل کتابخانه و مدرسه و نشر کتب و تأمین هزینه زندگی و تحصیل طلاب علوم مختلف اختصاص داده بود و دانشمندان بزرگ از هر گوشه گرد آورده و بکار تألیف و تدریس گماشته و مقرری آبرومندی برای آنان تعیین کرده بوده است و از آن میان پنجاه پزشک و چندین جراح از هند و مصر و چین و شام در آنجا مشغول به کار بوده اند.
برای بازدید از محوطه تاریخی رَبع رشیدی که در ایام نوروز قابل بازدید است، راهی خیابان عباسی تبریز میشوم. قبل از بازدید تاریخچهای را میخوانم. ربع رشیدی دانشگاه یا در حقیقت یک شهر دانشگاهی در زمان خود بوده است. چهار دانشکده داشته و بیمارستان و مسجدی در فضایی بزرگ و فراخ.
این که بعد مرگ بنیانگذار آن این دانشگاه غارت شده و تا دوران صفوی چون مخروبهای باقی مانده و تنها یکی از شاهان صفوی کوششی برای بازسازی آن کرده است، بخشی از داستان دردناک تاریخ این بنا است و دردناکتر حال امروز این بناست که تنها بر روی کاغذ سخن از احیا و مرمت این دانشگاه باشکوه است.
محوطه کنونی با ایجاد معبرهایی برای بازدید بازسازی شده است. محوطه دقیقا در کنار خیابان قرار دارد. اما رسیدن به خیابانی که این اثر در آن قرار دارد شاید برای بازدید کننده غیر بومی کمی سخت باشد، البته خوشبختانه با جستجوی واژه ربع رشیدی در نقشه گوگل به راحتی مسیر دسترسی مشخص خواهد شد.
امروز جز دو یا سه بنای آجری چیزی از این دانشگاه بزرگ باقی نمانده است و تا وقتی مرمتی اساسی صورت نگیرد، ارزش بازدید زیادی برای بازدید کننده عام ندارد.