مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران (شیراز) National Library & Archives Of Iran Shiraz

در عهد مظفرالدین شاه كه آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد، در 1315ق./ 1276ش.، به منظور اشاعه فرهنگ و تأسیس مـدارس جـدیـد، انجمـن معـارف تهران تشكیل شد. انجمن یك سال بعد، در 17 جمادی الثانی 1316/1277 ش. ‌«كتابخانه ملی معارف» را با مجموعه ای كه با كوشش فراوان گردآوری كرده بود، در جنب مدرسه دارالفنون، در محل انجمن، تأسیس نمود.
نكته مهم اینكه واژه «ملّی» كه در نـام ایـن كتابخانه بـه كـار رفتـه، بـه هیچ وجه به معنای «ملیتی» و «ملی گرایانه» نبـود، بلكـه بیـانگـر آن بـود كـه این كتابخانه هیچ گونه وابستگی به دولت ندارد و مؤسسه ای است غیرانتفاعی و مردمی. از این رو، بی جا نیست اگر آن را نخستیـن كتابخانه عمـومی ایران بدانیم كه در تهران تأسیس شد؛ کما اینكه تا چند دهه بعد كتابخانه ملی تبریز، كتابخانه ملی فارس، كتابخانه ملی كرمان، و كتابخانه ملی رشت نیز، كه جملگی كتابخانه عمومی بودند، در ایران تأسیس شدند. والا در هركشوری فقط یك كتابخانه ملّی می تواند وجود داشته باشد. از این رو، صحیح نیست «كتابخانه ملی معارف» را سلف كتابخانه ملـی ایـران بدانیم.