تل تخت Tall-e Takht

تل تخت محل ارگ سلطنتی است، متشكل از سنگ‌هاي مكعبي بزرگ به ارتفاع 15 متر، كه در حاشیة شمالی، جنوبی و غربی تپة بزرگ طبیعی به شكل سکويی عظیم چيده شده تا بناهای باشکوهی برفراز آن ساخته شود.
در‌حقیقت تختگاه بنا بر سنت آن زمان ارگ سلطنتی پایتخت کوروش بزرگ بوده و او برای ساخت دیوارة تختگاه از ماهرترین معماران و سنگ‌تراشان سرزمين‌هاي تحت حكومت شاهنشاهی، یعنی هنرمندان سرزمین‌های لودیه و ایونی استفاده کرده، اما به دليل درگذشت ناگهانی وي در 530 پیش‌از‌میلاد ساخت‌و‌سازهای آن کامل نشده است. براساس شواهد داریوش بزرگ فقط هشت سال پس از مرگ کوروش تغییراتی در نقشة اولیة ساختمان ارگ شاهی داده که از آن جمله مسدود کردن دو پلکان بزرگ با خشت بوده و تختگاه را به دژ یا گنج‌خانة بزرگي بدل كرده که در حدود 200 سال بعد گنجينة آن را سربازان مقدونی به تاراج برده‌اند.
شواهد نشان مي‌دهد كه تختگاه تنها مکان در پاسارگاد است، که تا حدود 50 سال پس از فروپاشی حكومت هخامنشیان به صورت دژ و پادگان سربازان مقدونی ـ یونانی پا‌بر‌جا ماند. شاهد این ادعا دو گنجینة شاخص از سکه‌های سلوکی در سکونتگاهی است که در‌نهایت در جريان شورش محلی در سال 280 پیش‌از‌میلاد به آتش کشیده شد و یک سده پس از آن به پادگان و دژ شاهان محلی پارس بدل شد، که خود را وارثان هخامنشیان می‌دانستند.
بر نمای دیوارة تختگاه و بلوک‌های سنگی آن، که وزن آن‌ها به شش تن هم می‌رسد، سنگ‌تراشان نشانه‌هايي به قصد مدیریت تقسیم کار به جا گذاشته‌اند که قرار بوده هنگام تکمیل نما تراشیده و محو شود. همچنین حفره‌های زیادی در دیوارة سکو و پلکان‌ها دیده می‌شود که بعد از فروپاشی سلسلة هخامنشی مردم بومی برای جدا كردن بست‌های آهنی سنگ‌ها ایجاد كرده‌اند.

در فاصله ی ۲۳۰۰ متری آرامگاه کوروش بنایی دو هکتاری روی تپه ای برپا شده است تا بر همه دشت مسلط باشد. مردم محلی این ساختمان را بنام ((تخت مادرسلیمان))میشناسندو گاهی هم آن را (تل تخت)میخوانند.ساخت این بنا در زمان کوروش کبیر آغاز شد و در دوران های مختلف دستخوش دگرگونی گردیدبطوریکه تغییرات ساختمان به دوران پس از اسلام هم کشیده شده است.آثار ۴ دوره تاریخی در این مکان شناسایی شده است.از آثار بدست آمده در این مکان میتوان به نسخه سوم کتیبه مشهور((دئو))اشاره کرد.