این روزها نام کشورهای شمال آفریقا چیزهای خاصی را به یادها می آورد: بهار عربی، شورش، جنگ داخلی،... شاید این عنوان های هراس آور بسیاری را از سفر به این سرزمین ها باز بدارد. ولی این ناحیه چنان که از رسانه‌ها برمی آید پرآشوب و ناامن نیست: هر شهروند سواد دارِ جهانِ امروز دست کم باید یک کار را بلد باشد، و آن اسیر تداعی ها و پیش‌داوری‌ها نشدن است؛ خاصه که خیلی از این تداعی ها و پیش‌داوری‌ها رسانه ای و تلقینی است، و لزوماً با واقعیت انطباق ندارد. پس بهتر است خود دست به کار شویم و پیِ حقیقت بگردیم. یکی از مهم‌ترین پیش شرط های سفر، مطالعه درباره احوال مقصد است. همین مطالعه کردن، خیلی زود بر خواننده آشکار می‌کند یک مقصد معین تا چه اندازه امن و ایمن است و قابل سفر. هرکسی با مطالعه ی کافی، توانا به تصمیم درست خواهد بود. و البته یاد آوری میکنم که پیش از سفر به شمال آفریقا یا هر جای دیگری از دنیا، لازم است از منابع قابل وثوق و معتبر، درباره شرایط بهداشتی، امنیتی، فرهنگی، اقلیمی، و مانند این‌ها اطلاع کسب کرد. در هنگام سفر نیز، همان تدابیر معمول را که در شهر و دیار خویش باید به کار بست، از یاد نبریم. این را میگویم چون خیلی‌ها در سفر حواس پرت، زودباور و بی احتیاط می شوند. درست همان‌طور که در شهر خود با یک غریبه به محلی ناشناخته نمی‌رویم و چیزهای قیمتی خود را بی محافظت رها نمی کنیم، در سفر نیز نباید چنین ملاحظاتی را از یاد برد. همین اندازه حزم و احتیاط در اغلب موارد کافی است.
***
برای سفر به تونس روادید لازم است. روادید را می‌توان با کمک آژانس های مسافرتی از هر جای کشور، یا با مراجعه به سفارت تونس در تهران دریافت نمود. شرکت های هواپیمایی مهم دنیا به تونس پروازهای برنامه‌ای دارند ولی معمولاً از ایران پرواز مستقیمی به تونس وجود ندارد. من از شیراز با هواپیمایی قطری که توقف کوتاهی در دوحه دارد به تونس پرواز کردم. برای اقامت ام تقریباً هیچ جایی را از پیش رزرو نکردم، ولی همه جا، فهرستی از اقامتگاه های قابل قبول را با خود داشتم. این مختصر، به همراه کمی مطالعه و یک برنامه کلی، تقریباً تمام توشه سفر من به کشور تاریخی تونس بود؛ جایی که خوش مرام ترین مردمان دنیا در آن زندگی می کنند.
***
شرح سفر را بیش تر با زبان عکس هایم بازگو میکنم تا کمتر موجب خستگی باشد.
مسیری که در تونس طی کردم؛ همه این مسیر البته برنامه‌ریزی شده نبود، بلکه پیشامد و اقبال نیز هدایتگر من شد.
***
شهر تونس، پایتخت کشور تونس، معمولاً نخستین توقفگاه مسافران است: این شهر و حومه اش چیزهای دیدنی زیادی دارد:
- خیابان حبیب بورقیبه
- موزه باردو
- مدینه یا شهر قدیم تونس که مسجد زیتونه و بازار را در خود جای داده
- ویرانه های باستانی کارتاژ
- دهکده سیدی بو سعید
محله ای در شهر تونس.
بعد از ظهر به تونس رسیدم. هوا به شدت گرم بود، ولی رطوبت چندان محسوس نبود.
خانه عمو طهار در تونس
پایلای اسپانیایی، اولین ناهار من!
ایستگاه تراموا در مرکز شهر تونس؛ عکس روی دیوار، یکی از پوسترهای جشن هنر کارتاژ است که تابستان هر سال در تونس برگزار میشود.
اولین روز در شهر تونس را به دیدن جاذبه های داخل شهر اختصاص دادم. با تراموا (خط ۴) راهی موزه باردو شدم؛ پس از پیاده شدن از تراموا تا ورودی موزه که در خیابان منجی سلیم قرار دارد، اندکی پیاده باید رفت. در آن گرمای تابستان، نوشابه خنک را با هیچ چیزی نمی‌شود عوض کرد!
بلوار در نزدیکی موزه باردو
یکی از سالن های موزه پر از تندیس های رومی؛ از دوره فرمانروایی رومی‌ها در تونس آثار فراوانی به جا مانده است.
رومی‌ها کاخ هایشان را با موزاییک های بسیار ظریف تزیین می کردند؛ از صحنه‌های شکار گرفته تا زندگی روزمره مردم کوچه و بازار، و از شمایل اسطوره هاگرفته تا تصویر سازی از مفاهیم انتزاعی. رومی‌ها همه چیز را در موزاییک ها به تصویر می کشیده اند. موزاییک های موزه باردو بی شمار است.
کارگران دریا
ویرژیل شاعر روم باستان در حال نوشتن! ماسک نمایش هم ظاهراً جزئی از وسایل کار شاعر و نمایش نامه نویس بوده است.
اولیسوسِ افسانه‌ای، سوار بر کشتی اش
ناهار: کوزکوزی با ماهی؛ غذای ملی تونس (کوزکوزی را با گوشت قرمز یا مرغ هم می خورند.)
عکسی جالب از خیابان زیبای حبیب بورقیبه که به شانزلیزه تونس معروف است! حبیب بورقیبه نخستین رئیس جمهوری تونس پس از استقلال از فرانسه در سال ۱۹۵۶ است. کلیسای جامع سن ونسان دو پل، تراموای برقی، تندیس ابن خلدون، برج ساعت، و دریاچه تونس که به مدیترانه وصل است در تصویر دیده می شود.
آخر بلوار حبیب بورقیبه، از سمت دیگر، به دروازه شهر قدیم «مدینه» متصل میشود. شهرهای قدیم را در تونس «مدینه» می نامند.
دروازه و آبنمای مدینه. این دروازه بخشی از حصار شهر قدیم بوده؛ هنوز آثاری از دیوار شهر قدیم وجود دارد. قدمت مدینه تونس به قرن سوم هجری می رسد؛ بازار و مسجد مهم‌ترین جاهای مدینه اند.
یک سوق در مدینه تونس
بازار قدیمی
همه راه‌ها در مدینه تونس به مسجد زیتونه ختم می شود! مسجد زیتونه پس از مسجد عقبه در قیروان،قدیمی ترین مسجد در شمال افریقاست که در قرن دوم هجری ساخته شده است.
مسجد زیتونه
قصر بلدیه یا شهرداری
گل فروشی و گلکاری ماشین عروس؛ عروسی در تونس رویداد مهمی است! بعداً یک مورد جالب را که خود شاهدش بودم بازگو میکنم.
کلیسای جامع سن ونسان دو پل در خیابان حبیب بورقیبه
ایستگاه قطار تونس
تندیس ابن خلدون تاریخ نویس متولد تونس
برج ساعت در انتهای بلوار حبیب بورقیبه
پیاده روی وسط بلوار حبیب بورقیبه
تونس در شب
تونس در شب
تونسی ها عاشق رستوران و شب نشینی هستند
رستوران
بستنی فروشی در خیابان آفریقا – شمال شهر تونس
روز بعد با تراموا به حومه شهر رفتم برای دیدن محوطه تاریخی کارتاژ و نیز دهکده زیبای سیدی بو سعید. این بخش از شهر تونس بسیار شیک و خوش آب و هواست و خیلی از سفارتخانه ها و ویلاهای شخصی و خانه‌های آدمهای مهم در این ناحیه شهر است. از ایستگاه تراموا تا ورودی محوطه تاریخی کارتاژ تقریباً دو کیلومتر راه است که من آن را پیاده طی کردم. راه از میان بخش مسکونی می‌گذرد و فضا -به دلیلی که گفتم- کمی امنیتی است. پس از محله مسکونی، در چپ و راست جاده، سایت‌های متعدد تاریخی قرار دارد.
در نهایت بخاطر وسعت منطقه تاریخی و گرمای هوا، ناچار شدم تاکسی بگیرم: بله، تاکسی های تونس در زمان سفر من (سال ۲۰۱۵) پژو ۲۰۶ صندوقدار ایرانی بود؛ راننده های تاکسی تونس خیلی از این خودرو شکایت داشتند!
امفی تئاتر رومی
عتیقه فروش! (البته عتیقه قلابی)
اکرو پولیوم، در محوطه تاریخی کارتاژ؛ کلیسایی که برای یادبود سن لویی شاه و قدیس فرانسوی ساخته شده. جالب بود که از کلیسا نه برای عبادت، بلکه برای فعالیت‌های داوطلبانه فرهنگی-اجتماعی استفاده می شد. هنگامی که من به آنجا رسیدم، یک کلاس عمومی به زبان انگلیسی درباره حقوق بین الملل در حال برگزاری بود.
حمام‌های آنتونین
رومی‌ها به دو چیز اهمیت زیادی می‌داده اند: پاکیزگی و ورزش. قصری وسیع با تالارها و راهرو های باشکوه مختص حمام و ورزش!
تصویر بازسازی شده از حمام‌های آنتونین
نقشه حمام‌های آنتونین
بخشی از موزاییک کف مجموعه حمام‌های آنتونین
حمام‌های آنتونین
حمام‌های آنتونین
تپه بورسا؛ خرابه‌های کارتاژی-رومی. از تمدن کارتاژ به جز چند قطعه سنگ چیز دیگری باقی نمانده است. کارتاژی ها در طی جنگ‌های پونیک که سال ها به درازا کشید، دست آخر مغلوب رومیان شدند.
موزه کارتاژ
موزه کارتاژ
موزه کارتاژ
تصویر تخیلی از حال و هوای بندر و شهر باستانی کارتاژ سه هزار سال پیش -موزه کارتاژ.
بعد از ظهر به سمت دهکده سیدی بوسعید رفتم؛ این دهکده، تفرجگاه اهالی شهر تونس است و آخر هفته‌ها حسابی شلوغ می شود.
کافه ها و رستوران‌های زیادی در سیدی بوسعید هست. حتی بد نیست یکی دو شب را هم در سیدی بو سعید اقامت گزید.
سیدی بوسعید
کوچه های سیدی بو سعید
کوچه های سیدی بو سعید
کافه های سیدی بو سعید در حال آماده شدن برای مشتریان عصرگاهی
خیابانی در سیدی بو سعید مشرف بر دریا
خانه‌ای در سیدی بو سعید
***
پایانه اتوبوس های مسافری تونس. روز بعد، با اتوبوس راهی شهر تاریخی قیروان شدم.
مسیر جاده تونس به قیروان از میان باغ‌های میوه و کشتزارهای سرسبز می گذرد.
ساختمان اداره جهانگردی. شهر قیروان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت است. نام قیروان ریشه فارسی دارد و به معنی کاروان است.
خیابانی در قیروان. خیابان‌ها در روز تقریباً خالی است، ولی از حدود چهار یا پنج بعد از ظهر، مردم از خانه‌ها بیرون می‌آیند.
در دوره اغلبی ها شهر قیروان بیش از پیش توسعه یافت. این حوض ذخیره آب (حوض اغلبی) نمونه‌ای از کارهای این دوره است.
حوض اغلبی
زاویه سیدی صحاب
زاویه سیدی صحاب. این مسجد آرامگاه یکی از صحابه پیامبر به نام ابو زمعه البلوی است.
ناهار در قیروان. سوپ تند استخوان گاو!
پارک کودک قیروان درست روبروی زاویه سیدی صحاب
پارک سیدی صحاب
مسجد جامع عقبه
قدیمی ترین مسجد شمال آفریقاست که در اوایل قرن دوم هجری ساخته شده است.
مسجد جامع عقبه شهر قیروان. معماری این مسجد شگفت‌آور است.
مسجد عقبه قیروان را از سنگ‌های باقی‌مانده از خرابه‌های رومی ساخته اند؛ به همین خاطر اگر دقت کنید در گوشه و کنار ستون‌های سنگی مسجد، الفبا و خطوط و نقوش رومی را می‌توانید ببینید.
بئر البروطه (چاه بروطه). افسانه‌ها می‌گویند این چاه از زیر صحرا به چاه زمزم متصل است.
مقروض، سوغاتی معروف قیروان
ریسندگی در شهر قیروان
دیوار شهر قدیمی قیروان
قهوه خانه کنار هتل در حال آماده شدن برای هجوم مشتریان. عصر، کمی هوا طوفانی شد و گرد و خاک همه جا را گرفت. ولی بعد کمی باران بارید و هوا لطیف شد.
جامع ثلاث ابواب یا مسجد سه در. اثری از قرن سوم هجری
مسجدی دیگری در قیروان
مردها تا نزدیک نیمه شب در قهوه خانه‌ها می‌نشینند. روش بستن قهوه خانه در پایان روز هم جالب است. صاحب مغازه مشتریانش را بیرون نمی کند. هر مشتری ای که از جایش برخیزد، شاگرد قهوه خانه فوراً صندلی او را بر می دارد. به این ترتیب جمع کردن صندلی ها تا زمانی که آخرین مشتری از جایش بلند شود طول می کشد!
جوانان و خانواده‌ها هم تا دیروقت مشغول پیاده روی و خرید هستند
روز بعد، پس از یک مسافرت نسبتاً طولانی و کمی خسته‌کننده، به شهر توزر رسیدم؛ واحه ای در میان کویر
هتل کریم
نخلستان و آبگیر در حاشیه شهر
پارک صحرا در حاشیه شهر
در اطراف پارک شعرهایی از ابوالکاظم الشبی، شاعر اسطوره ای و رمانتیک توزر دیده می شود. این شعر یکی از سروده های اوست که در پارک دیده می شد: تو لطیفی! همچون کودکی، همچون رویا، همچون موسیقی، همچون طلوع.
صخره Belvedere و نقش چهره ابوالکاظم الشبی در پارک صحرا
درشکه سواری در نخلستان و شهر قدیم توزر
پس کوچه های توزر
خیابان در مرکز شهر توزر
کوچه های شهر قدیم توزر
در نخلستان. جشنواره خرما در ماه نوامبر مسافران زیادی را به توزر جلب می کند.
میدان مرکزی و بازار توزر
پیتزا بربر، فست فود محبوب توزر
توزر را به سمت مطمطه ترک کردم.
برای رسیدن به مطمطه باید به شهر دوز و سپس قابس می‌رفتم. بخش اول مسیر از میان یک دریاچه فصلی عظیم به نام شط الجرید می‌گذرد. این دریاچه البته در فصل تابستان تبدیل به یک نمکزار بی‌انتها می شود.
چشم انداز شط الجرید بسیار وهم انگیز و البته جالب و زیباست. قسمت پنجم مجموعه جنگ ستارگان را در همین شط الجرید فیلم‌برداری کرده‌اند. گویی در سیاره دیگری هستی.
و سرانجام به مطمطه رسیدم. مطمطه قدیم یک روستای کوچک است ولی به خاطر خانه‌های زیرزمینی بربرها که به خانه‌های ترودلوگیتی معروف است، بر سر زبان‌ها افتاده است.
بربر ها خانه هایشان را زیر زمین می ساختند تا از گرمای بیابان در امان باشند. اکنون این خانه‌های زیر زمینی به هتل یا مهمانخانه تبدیل شده است.
مطمطه نیز مانند شط الجرید، شهرت اش را به مجموعه جنگ ستارگان مدیون است. لوکیشن خانه لارس در فیلم جنگ ستارگان یکی از همین خانه هاست (هتل سیدی ادریس)
شب را در یکی از همین اتاق‌های زیر زمینی که خنک و کمی نمناک هم بود به سر بردم
***
سوسه
شهر شلوغ فرهنگی و توریستی. استحکامات باستانی شهر سوسه. این محل اکنون موزه ارزشمند سوسه را در خود جای داده است.
سایت بعل حمون
نپتون، خدای دریا. موزه سوسه.
بخشی از موزاییک «پیروزی باکوس» (باکوس نام رومی دیونیسوس است)
بندر سوسه
مدینه سوسه؛ یکی از بهترین نمونه‌های حفظ شده در نوع خود است. صحنه هایی از فیلم «مونتی پایتونز: زندگی برایان» هم در سوسه فیلم‌برداری شده است.
سوی درون دیوار و بازار قدیمی شهر
سوی بیرون دیوار و خیابان‌های جدیدتر شهر
بیرون دیوار مدینه سوسه
سوسه شهری ساحلی است و تفرجگاه خانواده‌های تونسی و لیبیایی. منطقه توریستی پورت القنطاوی -که حملات تروریستی در آن روی داد- در حومه شهر سوسه است.
ساحل سوسه
***
مهدیه؛ پایتخت فاطمی ها. وقتی به مهدیه رسیدم بازار مکاره ای بر پا بود. قلعه برج الکبیر را در عکس می بینید. این قلعه در دوره عثمانی ساخته شده.
قبرستان قدیمی مهدیه، درکنار باب بحار که استحکامات شهر بوده ولی اکنون چیز زیادی آز آن باقی نمانده است. آن قلعه و آن بازار اجناس دست دوم و این قبرستان در کنار یکدیگر حس بامزه ای ایجاد می کند: گویی پا در جزیره دزدان دریایی گذاشته ای!
کوچه‌های قدیمی مهدیه
مناره مسجد فاطمی مهدیه. این شهر یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری تونسی ها است.
ناهار در مهدیه
محله ساحلی مهدیه
جوانان تونسی بسیار به فعالیت‌های داوطلبانه اجتماعی علاقه‌مند هستند. پاکسازی ساحل یکی ازهمین فعالیت هاست.
یک میدان و پارک کوچک در دل شهر مهدیه
سقیفه الکحلاء (دروازه شهر قدیم) و سمت راست اش، موزه شهر مهدیه (ساختمان بلدیه قدیم)
کوچه القائم. سنگ فرش کوچه و روشنایی معبر و رهگذر شب، ترکیب دوست‌داشتنی ای می سازد.
ورودی مهمانخانه المدینه
خیابان سعیده المنوبیه؛ عایشه (سعیده) المنوبیه معروف ترین زن تونسی است که در قرن هفتم خرقه صوفیان پوشید. وی به خاطر کارهای خیر فراوانی که انجام داده مورد احترام و ستایش است.
خیابان ساحلی مهدیه.
از صبح تا پیش از عصر تقریباً خیابان‌ها خالی است
لبلبی، یکی دیگر از غذاهای ملی تونس. تلیت نخود و سیب زمینی و تخم مرغ!
مهدیه
***
الجم؛ برای رسیدن به الجم می توان از مبداء شهر سوسه یا مهدیه از ون های عمومی استفاده کرد. بهترین زمان بازدید از الجم بعد از ظهر و پیش از غروب است که هم از گرمای هوا کاسته شده و هم زاویه مایل آفتاب، درون کولوسیوم و راهروهای شاهانه آن را روشن می‌کند و جلوه‌ای دوچندان به آن می بخشد. کولوسیوم رومی الجم در دوردست پیداست؛ اثری متعلق به قرن سوم پس از میلاد. این ساختمان شکوهمند در زمان خویش گنجایش سی هزار تماشاچی را داشته که از جمعیت کنونی شهر الجم بیشتر است.
محله ای در شهر الجم
یکی از قهوه خانه‌های الجم. مردها -پیر و جوان- عصرها در قهوه خانه‌ها جمع می‌شوند و به گفت وگو و بازی تخته نرد و تماشای فوتبال مشغول می شوند. دیدار من از الجم همزمان شده بود با یکی از برنامه‌های جشن هنر کارتاژ: اجرای سمفونی چهار فصل ویوالدی توسط یک گروه نوازنده ایتالیایی در کولوسیوم الجم! هنگامی که در شهر تونس بودم از این برنامه باخبر شدم و بلیت آن را تهیه کردم و طوری برنامه سفر رو تنظیم کردم که در روز موعود به الجم برسم. دو سه ساعتی زود تر از شروع برنامه به شهر الجم رسیدم. کمی در گوشه و کنار شهر پرسه زدم و برای رفع خستگی در این کافه نشستم و با یک عصرانه کلاسیک تونسی که شامل قهوه و شیرینی‌های فرانسوی است از خود پذیرایی کردم.
یکی دیگر از پوسترهای جشن هنر کارتاژ
کولوسیوم الجم
کولوسیوم الجم
راهروهای کولوسیوم الجم
اجرای سمفونی چهار فصل ویوالدی توسط گروه ایتالیایی در کولوسیوم الجم. هفده قرن پیش نیز، مردم روی همین سکوهای سنگی به تماشا می نشستند.
قسمت بامزه و تونسی جشن هنر! عروس و داماد جزء برنامه نبودند! ولی همان‌طور که گفتم در تونس عروسی بر هر چیزی اولویت دارد، حتی اجرای موسیقی در کولوسیوم. عروس و داماد، رقص کنان از میان جمعیت گذشتند و بی هیچ مانعی خود را به روی سکو رساندند و البته مورد تشویق نوازنده ها قرار گرفتند و سپس در یکی از ردیف های جلو دعوت به نشستن شدند! گویی این اتفاق برای هیچ‌کس عجیب نبود. برنامه هم پس از یک وقفه کوتاه ادامه یافت.
فرودگاه کارتاژ شهر تونس؛ در راه بازگشت
فرودگاه کارتاژ گرچه کمی قدیمی به نظر می‌رسد ولی معماری هنرمندانه ای دارد چنان که عنصر ها و نمادهای فراوانی از تاریخ و فرهنگ تونس از دیرباز تا امروز را خلاصه وار پیش چشم مسافران می گذارد.
***
پوستری از شهر تاریخی تطاوین بر دیوار فرودگاه؛ جایی که موفق به بازدید از آن نشدم
***
گل فروش دوره گردِ فرودگاه کارتاژ
سوغاتی های تونس
بازگشت با بویینگ ۷۸۷ قطری
***
خلاصه سفر کارتاژ:
شهرهایی که دیدم: تونس، قیروان، توزر، دوز، قابس، مطمطه، سوسه، مهدیه، الجم
نوع اقامت: خانه های محلی، مهمانپذیر یا هتل های ارزان قیمت
ایاب و ذهاب: تراموا، ون، اتوبوس (بین شهری)، و پیاده روی
تغذیه: غذاهای محلی در رستوران های محلی
مهم ترین دیدنی ها: موزه کارتاژ، مدینه تونس، مسجد قیروان، کولوسیوم رومی الجم، واحه توزر
هزینه کل در طی دوازده روز (شامل ایاب و ذهاب، غذا، اقامت، ورودی ها، به غیر از بلیت هواپیما): 400 دلار امریکا
***
پایان
