اگر اهل گردش باشید. احتمالاً به انتخاب مقاصد گردشگری با موضوعات و جاذبه‌های متفاوت علاقه‌مند هستید. در این میان یکی از موضوعاتی که می‌تواند علاوه بر معرفی یک مقصد، خود نیز به عنوان جاذبه شناخته شود، پیوند مقصد سفر با شعر و ادبیات است. امروزه گردشگری ادبی به‌عنوان یکی از انواع مختلف گردشگری شناخته میشود. در گردشگری ادبی، گردشگر به بازدید از مقبره، خانه و محل زندگی و یا مکان معرفی شده در اثر یک شاعر یا ادیب می‌پردازد. ما در لست سکند قصد داریم به بهانه روز ملی شعر و ادب پارسی (27 شهریورماه، روز درگذشت شهریار)، 10 مقصد از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری ادبی کشور عزیزمان ایران را به شما معرفی کنیم، پس با ما همراه باشید.
تبریز، سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار)
شهریار از بزرگترین شعرای دوران معاصر و متولد تبریز است. او بیشتر به دلیل غزل‌هایش شناخته میشود. شهریار علاوه بر شعر فارسی اشعار مشهوری نیز به زبان ترکی دارد که از جمله آن می‌توان به منظومه «حیدربابا سلام» اشاره کرد. غزل «علی ای همای رحمت» شهریار نیز جزء مشهورترین آثار فارسی این شاعر پرآوازه شناخته میشود. خانه شهریار و آرامگاه وی در مقبره الشعرای تبریز جزء مهم‌ترین مقاصد گردشگری ادبی این شهر محسوب می‌شوند. تبریز علاوه بر شهریار، مآمن ادیبان بزرگ دیگری نیز بوده است که از جمله آن می‌توان به پروین اعتصامی، خاقانی و صمد بهرنگی اشاره کرد. خانه پروین اعتصامی از دیگر جاذبه‌های گردشگری ادبی این شهر محسوب میشود که به ثبت ملی نیز رسیده است. همچنین مقبره الشعرای تبریز مدفن نزدیک به 400 شاعر از 800 سال پیش تا دوران معاصر بوده است که از مشهورترین آن‌ها علاوه بر شهریار می‌توان به اسدی طوسی و خاقانی شروانی اشاره کرد.
شیراز، حافظ و سعدی
شیراز به عنوان شهر شعر و ادب شناخته میشود. احتمالاً شما هم هم‌زمان با شنیدن نام این شهر سریعا نام حافظ و سعدی شعرای پرآوازه قرن هفتم و هشتم هجری به ذهنتان متبادر میشود. مهم‌ترین اثر حافظ، دیوان او است که بیشتر به غزلیاتش شناخته میشود و معروف‌ترین آثار سعدی «بوستان» و «گلستان» هستند. حافظیِه و سعدیه در شیراز محل دفن این دو شاعر بزرگ، معروف‌ترین مقاصد گردشگری ادبی این شهر بشمار می‌روند. همچنین آرامگاه خواجوی کرمانی در تنگه الله‌اکبر، شوریده شیرازی در جوار آرامگاه سعدی، اهلی شیرازی در جوار آرامگاه حافظ و آرامگاه سید نظام‌الدین محمد الحسینی معروف به شاه داعی الله در گورستان 1200 ساله دارالسلام ازجمله دیگر مقاصد گردشگری ادبی شهر شیراز محسوب می‌شوند.
همدان، باباطاهر عریان
باباطاهر عریان شاعر و عارف قرن پنجم هجری را با دوبیتی‌هایش می‌شناسند، ولی او کلمات قصار معروفی نیز دارد. باباطاهر مسلک درویشی و فروتنی داشت و احتمالاً به دلیل دوری جستن از علایق دنیوی لقب عریان به وی داده‌اند. مهم‌ترین اثر وی دوبیتی‌های عارفانه و عاشقانه او است. در محوطه داخلی آرامگاه باباطاهر 24 دوبیتی از دوبیتی‌های باباطاهر بر روی 24 قطعه‌سنگ مرمر نوشته شده است. مقبره باباطاهر که به‌صورت منشوری هشت ضلعی است و قدمتش به زمان سلجوقیان بازمی‌گردد، مهم‌ترین مقصد گردشگری ادبی در این شهر کهن است. همچنین عارف قزوینی دیگر شاعر و عارف مدفون در همدان است. آرامگاه عارف قزوینی در جوار مقبره بوعلی سینا است و دیگر مقصد گردشگری ادبی پایتخت تاریخ و تمدن ایران را شکل می‌دهد.
تهران، ملک‌الشعرای بهار
تهران به‌واسطه شاعران و ادیبان بسیاری که به خود دیده است، یکی از متنوع‌ترین مقاصد گردشگری ادبی را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. از معروف‌ترین این شاعران می‌توان به ملک‌الشعرای بهار شاعر، روزنامه‌نگار و سیاستمدار دوران معاصر اشاره کرد که آثار نظم و نثر فروانی دارد. آثار او از لحاظ محتوا طیف گسترده‌ای از موضوعات را اعم از سیاسی، اجتماعی، حماسی، تاریخی و... شامل می‌شوند. معروف‌ترین اثر ملک‌الشعرای بهار دیوان او است که بعد از فوت وی به چاپ رسید. از میان اشعار معروف او نیز می‌توان به شعر «رنج و گنج» و قصیده «دماوندیه» اشاره کرد. مقبره این شاعر پرآوازه که با سنگ سفید و ستون‌های بلندش خودنمایی می‌کند در گورستان ظهیرالدوله قرار گرفته است. البته در این گورستان علاوه بر بهار شعرای دیگری چون فروغ فرخزاد، رهی معیری و ایرج میرزا نیز دفن شده‌اند.
همچنین از دیگر مقاصد گردشگری ادبی تهران می‌توان به: خانه موزه جلال آل احمد و سیمین دانشور، خانه موزه دکتر معین، مدفونان ابن‌بابویه شامل علی‌اکبر دهخدا، میرزاده عشقی، محمدعلی فروغی و وحدت کرمانشاهی اشاره کرد.
یوش، نیما یوشیج
علی اسفندیاری معروف به نیما یوشیج را به عنوان پدر شعر نو می‌شناسند. وی به زبان‌های فارسی و طبری مازندرانی شعر سروده است و منظومه «افسانه» نیما را سرآغاز شعر نو می‌دانند. در واقع شعر نیمایی نخستین نمونه از شعر نو در ادبیات فارسی محسوب میشود. از جمله معروف‌ترین شاعران شعر نیمایی که بعد از وی از سبک نیما برای سرودن استفاده کردند می‌توان به احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث اشاره کرد. روستای یوش محل تولد و زندگی نیما بیشترین شهرت خود را مدیون شهرت نیما است و به همین دلیل یوش و خانه نیما در این روستای زیبا و تاریخی را به‌عنوان یکی از مقاصد خاص گردشگری ادبی می‌شناسند. مقبره نیما نیز در وسط حیاط خانه‌اش قرار دارد. قدمت خانه او که امروزه به موزهِ نیما تبدیل شده است، به سال 1207 هجری قمری بازمی‌گردد و توسط جد پدری وی ساخته شده است. با سفر به این منطقه و بازدید از خانه وی می‌توانید عکس‌هایی از لحظه لحظه زندگی نیما را در محیطی که آثار مهم وی شکل‌گرفته‌اند، تماشا کنید.
مشهد، فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی بزرگترین حماسه‌سرای ملی ایران است. مهم‌ترین اثر او که معروف‌ترین اثر حماسی به زبان فارسی نیز هست، شاهنامه نام دارد و از شهرتی جهانی برخوردار است. خراسان به‌عنوان محل تولد و زندگی فردوسی نقشی بسیار مهم و تأثیرگذار در گردشگری ادبی ایران ایفا می‌کند و مطمئنا شناخته شده‌ترین فرد ادبی در این منطقه فردوسی است. آرامگاه او در طوس همواره موردتوجه بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی بوده است. بر دیواره‌های این آرامگاه اشعاری از شاهنامه فردوسی نقش بسته‌اند و در طراحی داخلی آن از نقش برجسته‌های داستان‌های شاهنامه استفاده شده است. همچنین آرامگاه مهدی اخوان ثالث یکی دیگر از شعرای بزرگ ایران نیز در محوطه آرامگاه فردوسی قرار گرفته است.
نیشابور، خیام و عطار
نیشابور در نزدیکی مشهد به عنوان شهر فیروزه ایران شناخته میشود. این شهر کهن زادگاه دو شاعر و عارف پرآوازه ایران است که نامشان با نام نیشابور عجین شده است. حکیم عمر خیام نیشابوری و شیخ عطار نیشابوری دو شاعری هستند که حضورشان نیشابور را به‌عنوان مقصدی جذاب برای گردشگری ادبی معرفی می‌کند. معروف‌ترین اثر خیام که بعضی او را مشهورترین شاعر ایرانی می‌دانند، «رباعیات خیام» نام دارد. از آثار معروف عطار نیز می‌توان به منطق‌الطیر، تذکرةالاولیاء و دیوان اشعار او شامل قصاید و غزلیات اشاره کرد. مجموعه خیام که علاوه بر آرامگاه خیام شامل باغ، کتابخانه، موزه و یک باغ زیبا و دیدنی است، به همراه آرامگاه عطار، اصلی‌ترین جاذبه‌های گردشگری ادبی شهر فیروزه را تشکیل می‌دهند.
اصفهان، صائب تبریزی
میرزا محمدعلی صائب تبریزی از شاعران مشهور عهد صفویه است و بیشتر به دلیل غزل‌های مشهورش شناخته میشود. صائب در جوانی مانند اکثر شعرای زمان خود به هندوستان رفت و به دربار شاه جهان راه پیدا کرد. او بعد از بازگشت از هندوستان صاحبِ منصبِ ملک‌الشعرایی شاه‌عباس ثانی شد. احتمالاً آرامگاه این شاعر بزرگ در میان تعدد جاذبه‌های اصفهان خیلی به چشم نیامده است، ولی با تمرکز بر موضوع گردشگری ادبی این آرامگاه به‌عنوان جاذبه‌ای مهم در این شهر شناخته میشود. آرامگاه صائب در سال 1317 توسط جلال‌الدین همایی در قسمتی از موقوفات مسجد لنبان کشف شده است. همچنین از دیگر جاذبه‌های گردشگری ادبی در اصفهان می‌توان به تخت فولاد اشاره کرد که مدفن شعرایی مانند میرفندرسکی، استاد همایی و حبیب اصفهانی است.
شاهرود، قلعه‌نو خرقان، شیخ ابوالحسن خرقانی
شیخ ابوالحسن خرقانی عارف بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری است. او به آزاداندیشی، مردم‌گرایی جهانی و وسعت نظر مشهور است. همچنین خواجه عبدالله انصاری از عارفان برجسته قرن پنجم، شاگرد برجسته وی بوده است. مهم‌ترین اثر خرقانی کتاب «نورالعلم» است که در آن به مبانی عرفان پرداخته شده است. شخصیت روشنفکر و دید جهانی به دور از قوم‌گرایی او همواره مورد توجه بوده است. آرامگاه وی در نزدیکی شهرستان شاهرود، جزو مقاصد گردشگری ادبی استان سمنان محسوب میشود و به‌طور متوسط سالانه حدود 95000 نفر از آن بازدید می‌کنند. قدمت این آرامگاه به سده 5 هجری قمری بازمی‌گردد و بر بالای یک تپه قرار گرفته است. امروزه این آرامگاه به مجموعه‌ای تاریخی فرهنگی تبدیل‌شده است.
شعار ملی گردشگری ایران نیز از یکی از سخنان ابوالحسن خرقانی گرفته شده است: «هر که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید، چه آن‌کس که به درگاه باری‌تعالی به جان ارزد البته برخوان بوالحسن به نان ارزد».
مشهد اردهال، سهراب سپهری
سهراب سپهری شاعر و نقاش معاصر، زاده کاشان است. سبک شعری او نیمایی است و نخستین مجموعه شعرش «مرگ رنگ» نام دارد. سهراب به تصویرسازی در اشعارش مشهور است و خواننده هنگام خواندن شعر تصاویری بکر همراه با زبانی نرم، لطیف و منسجم را مجسّم می‌کند. از معروف‌ترین شعرهای سهراب می‌توان به «صدای پای آب» و «مسافر» اشاره کرد. امامزاده سلطان محمد بن محمدباقر در مشهد اردهال که خود به عنوان یک مقصد گردشگری مذهبی محسوب میشود، باوجود مزار سهراب سپهری رنگ و بوی گردشگری ادبی نیز گرفته است.
همچنین از دیگر مقاصد گردشگری ادبی ایران می‌توان به شهرهای سبزوار (کلیدر؛ محمود دولت‌آبادی)، کرمان (آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی)، آستانه اشرفیهِ (آرامگاه دکتر معین)، رشت (شیون فومنی)، قم (پروین اعتصامی، یوسف اعتصامی)، گُتوند (قیصر امین پور) و مدفونان قبرستان امامزاده طاهر کرج شامل احمد شاملو، غلامحسین بیگدلی، فاطمه علیزاده، احمد محمود و هوشنگ گلشیری اشاره کرد.
