تا حالا چندین بار اسم کاروانسرای عباسی به گوشتون خورده؟ چند جا رفتین و دیدین که کاروانسرای عباسی داره؟ چرا همه به یک اسم. یکی از سوالاتی که همیشه ذهن منو مشغول می کرد این بود که خیلی از جاهایی که می رفتیم کاروانسرا داشت. اونم کاروانسراهایی تقریباً یک شکل و همه به یک اسم : کاروانسرای عباسی، ولی به یک دلیل ناشناخته دنبال پیدا کردن جواب نمی رفتم شاید چون می ذاشتم برای برگشت از سفر و بعد از سفر هم یادم می رفت جواب رو نمی یافتم تا اینکه پاسخ خودش به دنبال من بود.
ماجرا از این قراره که توی سفر اخیر من و همسرم به یزد و شهرستان میبد، راهنمایی که توی میبد گرفتیم تا برامون در مورد اماکن دیدنی توضیح بده این چالش ذهنی رو برای همیشه حل کرد. داستان کاروانسرا از اون جایی شروع می شه که شاه عباس اول صفوی یه شب خواب می بینه که سال 1000 هجری قمری پایان دنیاست و دنیا به آخر می رسه. شاه که از خوابش حسابی می ترسه و ناراحت می شه که نتونه به سلطنتش ادامه می ده برای رفع این خواب نذر می کنه که اگه خوابش تعبیر نشه یک سری خدمات رایگان برای مردم انجام بده از جمله ساخت مراکز اقامتی و رفاهی رایگان برای مسافرین در سرتاسر کشور به اسم کاروانسرا.
سال 1008 هجری زمانی که شاه از عدم تعبیر خوابش مطمئن می شه تصمیم به ادای نذورات خودش می کنه اول از همه پای پیاده می ره مشهد و حرم امام رضا رو تطهیر می کنه و بر می گرده و یک سال بعد از بازگشت از مشهد (سال 1009 هجری قمری) شروع به ساخت کاروانسراها می کنه :
یه روایت هست که می گه از همون ابتدا 999 کاروانسرا ساخته می شه
یه روایت دیگه هم هست که می گه ابتدا 1000 کاروانسرا ساخته می شه ولی درباریان و وزرا شاه بهش پیشنهاد می کنن یکی از کاروانسراها رو خراب کنه چون عدد 999 دهن پر کن تر و حجیم تر هستش تا 1000 که یک کلمه هست.
در هر صورت 999 کاروانسرا در جاده های اصلی ساخته می شه که در حال حاضر تعداد 54 کاروانسرا باقی مونده و از این تعداد هم 25 عدد بازسازی شده. سبک ساخت کاروانسراهای عباسی یک شکل هستن و ممکنه هنگام بازسازی بعضی هاشون دستخوش تغییر شده باشن. اول از همه دروازه یعنی همون در ورودی کاروانسرا قرار داره، از در که وارد بشین یه فضای سرپوشیده با طاق جناغی مانند وجود داره.
شماره 1 : در ورودی کاروانسرای عباسی شهرستان بیستون استان کرمانشاه
شماره 2 : در ورودی کاروانسرای عباسی بخش خرانق شهرستان اردکان استان یزد
شماره 3 : در ورودی کاروانسرای عباسی شهرستان میبد استان یزد
کاروانسراهای شاه عباسی به شیوه معروف چهارایوانی و با آجر ساخته شده اند و در چهار گوشه بنا هم برج های مدور و هشت ضلعی قرار داره. کاروانسراهای بزرگ که بهشون رباط گفته می شه در هر ضلعش 7 اتاق داره.
توضیحات عکس شماره 2 : 7 اتاق را در عکس مشخص کردم. و کاروانسراهای کوچکتر در هر ضلعش 5 اتاق.
توضیحات عکس شماره 3 : 4 اتاق را در عکس مشخص کردم و یکی هم که مشخص نیست در سمت راست وجود دارد. ورودی هر یک از سالن ها هشتی نام دارد. حجره های یا همون اتاق های بیرونی برای استفاده در تابستان و حجره های داخلی برای استفاده در زمستان طراحی شده بود. در چهارضلع ساختمان 4 حجره بزرگتر وجود داره که برای اقامت مدیر کاروان و مسئول کاروانسرا در نظر گرفته می شده است.
توضیحات عکس شماره 4 : اتاق های بزرگتر در عکس مشخص شده است.
توضیحات عکس شماره 5 : نمای داخلی اتاق های یکی از کاروانسراها در تابستان احشام رو داخل محوطه کاروانسرا می بردن و در زمستان در حیاط کاروانسرا. معمولاً ساختمانی وسط حیاط کاروانسراها قرار داره که محل بارگیری شترها بوده چون روی شتر در حال نشسته نمی تونن بار بزارن وگرنه بلند شدن شتر سخت می شه به همین خاطر مکانی درست می کردن که هم قد با قد شتر بشه و بتونن از روی اون بارهای شتر رو بزارن.
وسط بعضی از این کاروانسراها هم حوض یا قناتی وجود داشته برای مصارف آشامیدنی و یا شستشو.
تو هر کدوم از اتاق ها هم اجاقی برای اینکه مسافران برای تهیه غذا مشکلی نداشته باشن طراحی شده بود.
ما توی سفرهامون به جاهای مختلف چندین جای مختلف کاروانسرای عباسی دیدیم. یکی از این موارد کاروانسرای عباسی استان کرمانشاه شهرستان بیستون بود. یکی دیگه از موارد کاروانسرای عباسی استان یزد روستانی خرانق شهرستان اردکان بود.
و مورد آخر کاروانسرای عباسی استان یزد شهرستان میبد که به گفته راهنمای ما یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران هستش که شاه عباس دستور می ده بر سر راه ری- کرمان که از میبد عبور می کرده بسازن چون در آن زمان میبد دست پادشاهی به نام قباد بوده و از شهرهای پرقدرت زمان خودش محسوب می شه. من و همسرم توی این دو سالی که سفر رفتیم تا حالا 3 تا کاروانسرا دیدیم و بعد از اینکه متوجه شدم 25 کاروانسرا هستش عزممون رو جزم کردیم که این بار با دقت بیشتری دنبال کاروانسراهای بیشتری باشیم.
نویسنده : سمانه زارعی
