در جنگ سربازها یکدیگر را می‌کشند. شهروندان معمولی موردحمله هوایی قرار می‌گیرند. جوامع انسانی کاملاً ریشه‌کن می‌شوند و با زور از منطقه زندگی‌شان به بیرون رانده می‌شوند. جنگ هزینه‌های سنگینی را به انسان‌ها تحمیل می‌کند که مشهود و عمیقاً آزار دهنده هستند.
اما از دیگر آثار جنگ، تخریب فرهنگ انسانی است. طی یک قرن اخیر، اختلافات بین کشورها سبب شده است تا بناها و ساختمان‌های تاریخی در تمام نقاط جهان نابود شوند. در سال‌های اخیر این خاورمیانه بوده است که در آتش حمله و تجاوز سوخته است، اما جنگ‌هایی که در آسیا و اروپا صورت می‌گیرند به میراث‌های فرهنگی تمام انسان‌ها آسیب وارد می‌کنند.
هفت گنجینه تاریخی که اینجا درباره آن‌ها توضیح خواهیم داد، چه منفجر شده باشند، چه تکه‌تکه شده باشند و چه با وسایل نقلیه جنگی تخریب شده باشند، به‌هرحال تحت تأثیر جنگ قرار گرفته‌اند و دیگر هرگز به شکل اصلی‌شان دیده نخواهند شد.
1- منطقه تاریخی صنعا – یمن
نخستین ساکنان شهر کهن صنعا در یمن بیش از 2500 سال پیش در آن زندگی می‌کردند. ویژگی اصلی این شهر خانه‌های برجی چند طبقه و زیبای آن است که از خاک بسیار فشرده ساخته شده‌اند. این سازه‌های چشم‌نواز باریک و مزین به گچ سفید – که بیشترشان مربوط به پیش از قرن یازدهم میلادی هستند – بین هزاران سازه دیگر پشت دیوارهای نیمه محافظت‌شده این منطقه سر برآورده‌اند.
قسمت باستانی پایتخت یمن در زمان اوج خود هزارتوی بسیار خوش‌نمایی بود که مساجد، خانه‌ها و حمامخانه‌های سنتی بسیاری در آن دیده می‌شدند. اما بخشهای بی‌شماری از این شهر که به فهرست میراث‌های جهانی یونسکو نیز افزوده شده است به دلیل حمله‌های کشور عربستان سعودی در سپتامبر 2015 نابود شدند.
چندین بلوک و محله با خانه‌هایشان کاملاً در بمب‌گذاری ویران شدند و تنها چیزی که از آن‌ها بر جای ماند توده‌های آجر و درختان نخل آسیب دیده بود. جنگ هنوز در یمن ادامه دارد و فعلاً نمی‌توان پیش‌بینی کرد که آسیب‌های درازمدتی که به این منطقه تاریخی وارد می‌شوند چه خواهند بود.
2- کلیسای یادبود کایزر ویلهلم – شهر برلین، کشور آلمان
کلیسای یادبود کایزر ویلهلم اواخر قرن نوزدهم میلادی به تجلیل از نخستین امپراتور آلمان به سبک نئوگوتیک ساخته شد. این کلیسا در یک میدان عمومی به نام برایدشایت‌پِلَتز واقع در مرکز برلین غربی دوران جنگ سرد قرار دارد.
امروزه فروشگاه‌ها و دفاتر بسیاری اطراف این کلیسا ساخته شده‌اند. این امر اتفاقی نیست؛ کلیسای مذکور تنها ساختمان میدان بود که به علت بمب‌گذاری متفقین طی روزهای نهایی جنگ جهانی دوم کاملاً از نقشه ناپدید نشده بود.
کلیسا با اینکه از همسایگان خود سالم‌تر ماند، اما در آوریل 1945 تقریباً تمام آن خراب شد. اکنون فقط برج غربی آن سرپاست که البته نیمی از آن فرو پاشیده است؛ اهالی برلین به آن «دندان توخالی» می‌گویند، زیرا واقعاً فقط یک پوسته خالی است. کلیسای جدید بین سال‌های 1959 و 1961 ساخته شد که بقایای کلیسای قرن نوزدهمی را در برمی‌گیرد و یک برج جدید نیز دارد. نور زیبایی از شیشه‌های آبی‌رنگ دیوارهای کلیسا به درون این طرح حیرت‌انگیز و مدرن می‌تابد که هم به عبادت‌کنندگان و هم به بازدیدکنندگان یک روشنایی روحانی می‌بخشد. این مکان نماد ضدیت با جنگ، و دلیلی مستحکم برای اثبات قدرت صلح و آشتی است.
3- دو بودای عظیم‌الجثه – شهر بامیان کشور افغانستان
زمانی در شهر بامیان افغانستان که یکی از میراث‌های جهانی یونسکو است، دو مجسمه بودای عظیم‌الجثه وجود داشتند. این بناهای عظیم‌الجثه که 1500 سال پیش حک شدند و درون یک جفت گذرگاه طاقدار که روی صخره‌های سنگی قلم زده شده‌اند، قرار گرفتند – ارتفاع یکی 55 متر و دیگری 38 متر – به‌عنوان بلندترین بوداهای ایستاده جهان شناخته می‌شدند. این دو مشهودترین سازه‌های یک مجموعه پیچیده و وسیع بودایی متشکل از صدها غار، صومعه و معبد بودند که بسیاری از آن‌ها را راهب‌های ساکن در محل با رنگ‌های گوناگون تزئین کرده بودند.
اما اوضاع منطقه در مارس 2001 تغییر کرد؛ هنگامی‌که گروهک طالبان نسبت به این منطقه هتک حرمت کرد و مجسمه‌های مذکور را با آتش توپ و انفجار در چشم به هم زدنی تخریب کرد. البته حکاکی‌های یکپارچه مجسمه‌ها به‌گونه‌ای بودند که هفته‌ها طول کشید تا افراد ستیزه‌جو بتوانند آن‌ها را به توده‌هایی از خرده‌سنگ تبدیل کنند.
گرچه خود این بناهای تاریخی اکنون نابود شده‌اند، اما طاق‌های عظیم‌الجثه‌ای که مجسمه‌ها در آن قرار گرفته بودند – و یکی از آن‌ها به‌قدری بزرگ است که مجسمه آزادی در آن جای می‌گیرد – هنوز تقریباً سالم هستند. گاه‌گاه مقامات محلی یک پروژکتور 120000 دلاری قوی را روشن می‌کنند تا با تصویر سه‌بعدی نشان دهند که اگر بودای بزرگ‌تر در طاق بزرگ‌تر قرار داشت، به چه صورت می‌بود. متأسفانه این پروژکتور مصرف برق بالایی دارد و نمی‌توان به‌طور منظم از آن استفاده کرد؛ زیرا شهر بامیان با مشکل کمبود برق دائمی نیز مواجه است.
4- خانه اپرای رویال (رویال اُپِرا هاوس) – شهر والِتا، کشور مالتا
رویال اپرا هاوس را معمار انگلیسی ادوارد میدلتون بِری بهصورت یک طرح نئوکلاسیک طراحی کرد. این ساختمان در سال 1866 به روی عموم بازگشایی شد و یکی از زیباترین ساختمان‌های شهر والتا بود. اما گویا بخت خوشایندی نداشت.
تنها هفت سال پس از افتتاح، آتشی در آن شعله‌ور شد. این آتش هنگام یکی از تمرین‌های اپرای جوزه پیپریبیتِرا به نام قلعه باکره (لاورجینه دلکاستلو) ایجاد شد و خسارت سنگینی به بار آورد. تعمیر ساختمان چهار سال و نیم طول کشید و 4000 پوند بریتانیا هزینه در برداشت (که معادل با 300000 دلار آمریکای امروزی است).
گرچه این آتش‌سوزی سنگین بود، اما در مقایسه با فاجعه‌ای که نیروی هوایی آلمان یا لوفتوافه در 7 آوریل 1942 به آن تحمیل کرد، بسیار ناچیز است. بمب‌افکن‌های استوکا خانه اپرای رویال را هدف گرفتند و یکی از مهمترین ساختمان‌های فرهنگی مالتا را آوار و به خرده‌سنگ تبدیل کردند.
پس از پایان جنگ جهانی دوم چندین بار برای بازسازی این ساختمان تلاش‌هایی صورت گرفت، اما به دلایل گوناگون هیچ‌یک از این تلاش‌ها به ثمر نرسیدند و آوارهای ساختمان به همان صورت برجای ماندند تا یادآور سختی‌هایی باشند که طی جنگ بر این جزیره تحمیل شدند. از سال 2013 تا به امروز در محل این خرابه‌ها، یک تئاتر روباز به نام میدان تئاتر اپرا برگزار میشود.
5- معبد بِل – شهر تدمر کشور سوریه
معبد بل همراه با معبد بعلبک در لبنان به‌عنوان دو مورد از مهمترین معابد خاورمیانه شناخته می‌شوند. معبد بل بین سال 32 پیش از میلاد مسیح و قرن دوم میلادی ساخته شده است و در تاریخ طولانی خود، ابتدا به‌عنوان عبادتگاه بل، خدای سامی ناشناس، فعالیت می‌کرد، سپس به کلیسا و پس از آن به مسجد تبدیل شد.
گرچه این معبد باستانی نابود شده است، اما هنوز هم هیبت عظیمی دارد. این سازه سنگی سفید مستطیلی با ترکیب معماری شرق نزدیک و یونانی-رومی ساخته شده است و در دل یک منطقه پُرسُتون و در میانه‌های حومه تدمر، یکی از کهن‌ترین شهرهای سوریه، قرار دارد.
این وضعیت اواخر ماه آگوست 2015 تغییر کرد؛ زمانی که سازمان ملل متحد اعلام کرد که بیشتر منطقه مذکور شامل ساختمان اصلی به دلیل حمله هدفمند داعش به این میراث فرهنگی سوریه نابود شده است. امروزه بقایای اندکی از معبد بل (تنها چند ستون) باقی مانده است.
6- مسجد بزرگ النوری – شهر موصل کشور عراق
مسجد بزرگ النوری در سال 1172 در شهر کهن موصل ساخته شد. گرچه در سال 1511 بازسازی عمده‌ای روی آن انجام شد، اما یکی از قسمت‌های اصلی آن – مناره برجسته آن به نام الحدباء (به معنی گوژپشت) – با گذشت هشت سده هنوز پابرجا بود.
این مسجد در سال 2010 در فهرست مراقبت از بناهای تاریخی جهان (World Monuments Watch) وارد شد تا برای محافظت از مناره آن در برابر درگیری‌های موجود کوشش‌هایی به عمل آید، اما آینده مسجد در سال 2014 به خطر افتاد و در این سال ابوبکر بغدادی سردسته گروهک تروریستی داعش از این مکان استفاده کرد تا شکل‌گیری یک خلافت جدید را اعلام کند. پس از آنکه نیروهای دولت عراق در سال 2017 به شهر موصل حمله کردند، این گروه تندرو برای تلافی مسجد را منفجر کردند.
موصل که یکی از بزرگ‌ترین شهرهای عراق است و از نظر فرهنگی بسیار مهم است، از سوی گروهک داعش آسیب‌های بسیاری دید. در سال 2015، این گروهک یک سوم مصنوعات باستانی موجود در موزه موصل را نابود کرد و یک مجسمه شیر 3000 ساله که در اصل متعلق به معبد عشتار در شهر باستانی نمرود بود نیز در این میان از بین رفت.
البته احتمال می‌رود که این شهر محاصره شده و میراث‌های گمشده آن، آینده روشنی داشته باشند. به لطف کمک 50 میلیون دلاری کشور امارات و دیگر کوشش‌های صورت گرفته، کار بازسازی مسجد بزرگ آغاز شده است و همچنین یک المثنی از روی مجسمه شیر به وسیله چاپ سه بعدی به‌عنوان بخشی از پروژه فرهنگ و هنر شرکت گوگل ساخته شد. این مجسمه اکنون در موزه امپریال وار در شهر لندن به نمایش گذاشته شده است و البته می‌توان بهصورت آنلاین هم از آن بازدید کرد.
7- معبد عصر آهنی عین دارا – شهر عفرین کشور سوریه
معبد عین دارا 1300 سال پیش از میلاد مسیح ساخته شد و یک مکان مذهبی گسترده است که تعدادی ردپای عظیم روی سنگ باستانی آن را تزئین کرده‌اند. باستان شناسان می‌گویند این ردپاها که سه برابر ردپای یک انسان معمولی هستند نشانگر گذر یک خدا یا الهه هستند.
در ژوئن 2018 حمله هوایی ترکیه به منطقه‌ای در جنوب شهر امروزی عفرین که کردها آن را محاصره کرده بودند، این مجموعه تاریخی عصر آهنی را دچار آسیب شدید کرد. بیش از نیمی از معبد اصلی طی این حمله نابود شد و بسیاری از مجسمه‌های سنگی ظریف آن که به شکل شیر و ابوالهول بودند از بین رفتند.
منبع: matadornetwork.com
