زمانی، هر مسافری که قصد سفر به مشهد را می‌کرد، جارچی و اهالی محل برای بدرقه‌اش هم‌قدم می‌شدند و برایش آش پشت پا می‌پختند، زمانی هم که از مشهد برمی‌گشت برایش قربانی می‌کردند، ولیمه می‌دادند و «مشهدی» را هم پیشوند اسمش می‌کردند.
به گزارش خبرنگار ایسنا، دستور شاه‌عباس درباره اجرای مراسم آیینی سفرهای زیارتی برای مشهد مانند سفر به مکه و عتبات عالیات و ملقب شدن زائران علی بن موسی الرضا به «مشهدی» به اهمیت و جایگاه زیارتی مشهد اضافه کرد. در واقع شاه‌عباس با این اقدام و لقب مشهدی دادن به زائران امام رضا (ع) موضوع برندسازی امروزی را به نوعی مورد توجه قرار داد و انگیزه سفر به مشهد را در برخی افراد برای کسب منزلت اجتماعی نیز تقویت کرد.
سلطان محمود غزنوی در سال 1037 دستور داد حرم مطهر امام رضا (ع) ساخته شود و بعدها باروی شهر مشهد توسط «سوری» حاکم نیشابور بنا شد. به نظر می‌رسد مشهد قبل از تخریب توس دارای اهمیت بوده، بنا و قبر هارون الرشید که مکان زیارتی اهل تسنن بود، گواه این امر است.
ظاهرا در دوران خلفای عباسی، حکومت غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، مغولان و تیموریان که اغلب پیرو مذهب تسنن بودند، برخی از آرامگاه‌های بزرگان روزگار زیارت می‌شد. بسیاری از صوفیانی که پیرو آیین سنت بودند، ارادت خاصی به حضرت علی (ع) داشتند. با شروع سلطنت صفوی تعداد صوفیانی که به شیعه اثنی عشری پیوستند، افزایش پیدا کرد.
اسماعیل قادری در کتاب «مقدمه‌ای بر جغرافیای جهانگردی ایران» آورده است: در دوران صفوی، مقصد مشهد و زیارت آرامگاه امام رضا (ع) در اولویت قرار گرفت. گذشته از محدودیت شاهان صفوی در زیارت عتبات عالیات در عراق که عملا در قلمرو حکومت سنی مذهب عثمانی قرار داشت، سیاست اقتصادی آن دوران و تلاش برای محدود کردن خروج پول از کشور مد نظر بود.
اگرچه اغلب شاهان صفوی به زیارت آرامگاه امام رضا (ع) می‌رفتند، اما بیشتر سفرهای زیارتی به مشهد در زمان شاه‌عباس اول صورت گرفت و معروف‌ترین سفر او به‌دنبال نذری که داشت، رفتن با پای پیاده به مشهد بود. مسافت بین اصفهان تا مشهد در مدت 28 روز طی شد و شاه‌عباس روز چهاردهم جمادی الثانی سال 1010 به مشهد رسید و ماه‌های رجب، شعبان و رمضان را در آنجا عبادت کرد. روزها به آستانه رضوی می‌رفت و مانند خادمی به خدمت مشغول می‌شد.
سفر شاه‌عباس به مشهد از لحاظ موقعیت مذهبی - سیاسی حائز اهمیت بود و از خروج پول از کشور برای زیارت جلوگیری کرد. از آنجا که مأموران دولت عثمانی زائران ایرانی عتبات را آزار می‌دادند و به آن‌ها بی‌حرمتی می‌کردند، زمینه‌ساز حفظ حرمت شیعیان ایرانی شد. این سفر موجب آبادانی مشهد و افزایش نفوذ دینی و قدرت سیاسی حکومت صفوی در خراسان وهمچنین موجب توجه و علاقه شیعیان به زیارت مشهد شد و جایگاه دینی شاه را بالا برد.
احداث کاروانسراها در مسیر مقصد مشهد و ارائه امکانات و خدمات شهری از این دوره آغاز میشود و در دوران قاجار نیز هرچند کم‌رنگ ادامه پیدا می‌کند.
جهانگردی زیارتی یکی از قدیمی‌ترین و پررونق‌ترین گونه‌های جهانگردی و سفر از گذشته بوده که قدمت آن به شکل‌گیری فرهنگ‌های دینی در جهان می‌رسد. اگر به تاریخ و گذشته سفرهای زیارتی و دینی نگاهی کنیم، به سفرهای دینی و زیارتی چون مراسم مقدس یونان باستان در معابد «آپولون» و سفرهای مصریان برای زیارت فراعنه و سفر ایرانیان باستان به معبد «آناهیتا» در کنگاور و نظیر آن برمی‌خوریم که هریک به گونه‌ای قدمت و رواج این شکل از جهانگردی را در میان ملل متعدد نشان می‌دهند.
ایران از مهم‌ترین کانون‌های دینی جهان از گذشته‌های دور تا کنون بوده و خاستگاه دین زرتشت، از ادیان یکتاپرستی و محل رشد و تکامل آیین تشیع بوده و فرقه‌های مختلف شیعی پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) و فتح ایران توسط اعراب مسلمان در ایران پرورش یافته است.
در حال حاضر شهر مشهد در خراسان رضوی از کانون‌های مهم فرهنگی کشور و نخستین مقصد زیارتی است.
منبع : ایسنا
