یکی از زیباترین آثار تاریخی ایران، حمام چهار فصل اراک میباشد. این حمام با معماری و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیرش یکی از نمونه‌های بی‌مانند معماری ایران به شمار می‌رود. امروز در بخش پیشنهادات ایرانگردی لست سکند به سراغ این حمام و موزه تاریخی رفته‌ایم. با ما در این بخش همراه باشید.
معرفی حمام چهار فصل اراک
حمام چهار فصل اراک در اواخر دوره قاجار (زمان احمد شاه قاجار) به وسیله حاج محمد ابراهیم خوانساری ساخته شده است. حاج محمدابراهیم خوانساری از بزرگان سلطان‌آباد یا ارک بود که به دستور وی حمامی در مقابل قلعه شخصی وی ساخته شد که همین حمام چهار فصل میباشد. بنای حمام چهارفصل یکی از زیباترین آثار معماری و کاشی‌کاری ایران میباشد که از دوره قاجار برجای مانده است.
عکاس: مهران ساکی
عکاس: مهران ساکی
حمام از قسمت‌های مختلفی شامل دالان ورودی، سربینه مردانه، زنانه و اقلیت‌ها، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی‌های ارتباطی، خزینه، آب انبار و دیگر قسمت‌های ارتباطی تشکیل می‌شد.
تاریخچه حمام چهار فصل
در تاریخچه ساخت حمام این‌گونه روایت میشود که بعد از آرامشی که در دوره پنجاه ساله حکومت ناصری به ایران بازگشت بود و امنیت نسبی در قلمروهای مختلف این سرزمین وجود داشت. دراین زمان سلطان آباد (اراک کنونی) از رونق اقتصادی خوبی برخوردار بود و حاکمان محلی با مردمان خود بسیار خوش‌رفتار بودند.
عکاس: مهران ساکی
عکاس: مهران ساکی
این مسائل باعث گردید که در حدود ۸۵ خانوار یهودی از روستاهای اطراف سلطان آباد و سنجان به این شهر مهاجرت کنند. خانواده‌های یهودی در قسمتی از خیابان محسنی ساکن شدند. آنها در این قسمت شهر، محله‌ای احداث کردند و به تجارت و فروش پارچه پرداختند.
عکاس: مهران ساکی
با اینکه از امکانات و تاسیسات شهری برخودار بودند اما حمام نداشتند زیرا جزو اقلیت‌های دینی محسوب می‌شدند و اجازه ورود به حمام‌های مسلمانان نداشتند.
بزرگان این اقلیت دینی با ارتباط با علما و مراجع شهر خواستار حل این مشکل شدند که در این بین حاج محمد ابراهیم خوانساری برای حل مشکل پیشقدم شد. او حمامی در مقابل قلعه شخصی خود ساخت و در آن تمامی مسائل شرعی برای استفاده مردم سلطان‌آباد و اقلیت‌های دینی رعایت شده بود.
عکاس: مهران ساکی
گفته میشود حمام چهار فصل در حدود ۳۸ ماه ساخته شد و تنها حمام ایران محسوب میشود که قسمت‌های مجزا برای اقلیت‌های دینی دارد.
علت نام‌گذاری حمام
عکاس: مهران ساکی
قسمت جالب حمام، نام آن است. نام حمام را از کاشی‌کاری‌های حمام گرفته‌اند. در واقع چهارفصل اشاره به تابلو‌های کاشی‌کاری شده در چهار جهت حمام در بخش سربینه مردانه است که بنا بر شرایط مختلف فصول سال ساخته شده است. بر روی این کاشی‌های لعاب‌دار، نقوشی از مناظر طبیعی و شکارگاه‌ها دیده میشود.
عکاس: مهران ساکی
معماری حمام چهار فصل
عکاس: مهران ساکی
مساحت این حمام در حدود ۱۶۰۰ متر مربع است و همانطور که گفته شد از بخشهای مردانه، زنانه، ویژه اقلیت‌های دینی و حمام خصوصی تشکیل میشود. این حمام که جزو بزرگترین حمام‌های ایران میباشد، آب مورد نیاز خود را از آب قنات تامین می‌کرده است.
عکاس: مهران ساکی
کف حمام در حدود سه الی سه و نیم متر پایین‌تر از کف خیابان است که این اختلاف برای جلوگیری از تغییر دما مناسب درون حمام است.
عکاس: مهران ساکی
عکاس: مهران ساکی
زیباترین تزئینات حمام به کاشی‌کاری‌های آن تعلق دارد. کاشی‌کاری‌های حمام شامل کاشی‌های هفت‌رنگ، معرقی و معقلی است که بسیار هنرمندانه اجرا شده است. در کاشی‌کاری‌ها حمام از نقش‌های مانند انسان، حیوان و گیاهان و همچنین طرح‌های از گل و بوته، پیچک‌ها، درختان انگور، درختان سرو و صنوبر و مناظری از رودخانه‌ها، چشمه‌ها، پرندگان استفاده گردیده است.
عکاس: مهران ساکی
رنگ‌های مورد استفاده در این کاشی‌کاری‌های شامل زرد، لاجورید، فیروزه‌ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی میباشد.
عکاس: مهران ساکی
کف حمام با سنگ سیاه، ملات آهک و ساروج کف‌سازی شده است. در کف سربینه حوضی صلیبی شکل بنا شده که با سنگ سیاه ساخته‌اند. به نظر این حوض برای پاشویی افراد مورد استفاده بوده است.
عکاس: مهران ساکی
در سربینه چهار سکو قرار دارد که هر کدام آنها از یک طرف به گرمخانه می‌رسند. در کف خزینه حمام نیز ورقه مسی به صورت یکپارچه قرار دارد و در زیر آن گلخن حمام قرار گرفته است (گلخن با هیزم و بوته‌های ورک سوزانده می‌شده و آب سرد و گرم به وسیله تنبوشه‌های سفالی به نقاط مختلف حمام می‌رسیدند).
عکاس: مهران ساکی
سربینه زنانه یکی از زیباترین قسمت‌های حمام زنانه میباشد. گنبد این قسمت بدون ستون بنا شده و این مورد به لحاظ معماری بسیار بی‌نظر و قابل توجه میباشد. سقف تمامی بخشهای حمام دارای طرح گنبد طاقی است که با آجر، ملات، گچ و آهک ساخته شده است.
وضعیت کنونی حمام چهار فصل
عکاس: مهران ساکی
در حال حاضر حمام چهار فصل به موزه چهار فصل تبدیل شده است. این بنا در سال ۱۳۷۳ به موزه تبدیل شد و درابتدای دهه ۱۳۸۰ یکبار دیگر مورد بازسازی قرار گرفت. از کل مساحت حمام، تنها ۵ هزار متر آن قابل بازدید و متعلق به 
عکاس: مهران ساکی
موزه میباشد. این بخش‌ها شامل سربینه مردانه، گرمخانه، رختکن، هشتی بین گرمخانه و رختکن است.
در این قسمت‌ها اشیای متعلق به دوره‌های مختلف قبل و پس از اسلام مراقبت و به نماش گذاشته شده است. این اشیا شامل سکه‌های دوران مختلف، قباله‌های قاجار، نسخه‌های خطی، ظروف مسی، خمره‌های سفالی و وسایل حمام قدیمی میباشد.
عکاس: مهران ساکی
سخن پایانی
حمام چهار فصل اراک یکی از زیباترین بناهای تاریخی میباشد که در این شهر واقع شده است. این حمام جزو معدود حمام‌های ایرانی است که بخشی مجزا برای اقلیت‌های مذهبی در آن وجود دارد. حمام چهارفصل که امروزه به موزه چهارفصل تبدیل شده، در خیابان دکتر بهشتی حد فاصل میدان هفت تیر و میدان شهدا اراک واقع گردیده است. اگر پیش‌تر تجربه‌ای بازدید از این بنا زیبا داشته‌اید، با ما در میان بگذارید.
توجه: تصاویر این مطلب از لست سکند از مهران ساکی میباشد که در خبرگزاری برنا منتشر شده بود.
