یکی از زیباترین جاذبه‌های تاریخی خرمدره در استان زنجان، حمام یان یان میباشد. این حمام که از زمان قاجار برجای مانده است و امروز در بخش پیشنهادات ایرانگردی لست سکند به سراغش رفته‌ایم. با ما در این مطلب همراه باشید.
معرفی حمام یان یان
عکس از باشگاه خبرنگاران جوان
حمام یان یان در بخش مرکزی و در میان بافت سنتی شهر خرمدره قرار دارد. این حمام امروزه در حاشیه رودخانه کبیر و در ضلع غربی خیابان سردار جنگل واقع شده است. بنای حمام که در زمان قاجار، در حدود ۲۱۰ متر مربع زمین ساخته شد. به گفته مردم محلی این حمام تا حدود ۲۵ سال پیش نیز مورد استفاده بوده اما رفته رفته با ساخت خانه‌های جدید و ایجاد حمامهای خصوصی، رو به فراموشی رفت.
حمام در فرهنگ ایرانیان عصر قاجار
عکس از ویکی مدیا
استحمام در فرهنگ ایرانیان دوران قاجار کارکردی فراتر از مسائل بهداشتی داشته است. در واقع حمام رفتن فرصتی برای دیدار با دوستان و خبرگیری از آنها بود. همچنین حمام رفتن یکی از بهانه‌های بود که زنان می‌توانستند برای خروج از خانه داشته باشند.
زمان حمام کردن در زمان قاجار بسیار طولانی بوده و گاهی به دو الی ۴ ساعت هم می‌رسیده است. این موضوع در سفرنامه جهانگرد انگلیسی ادوارد اسکات وارینگ که در زمان قاجار به ایران سفر کرده بود، نیز مطرح شده است. او در سفرش به ایران و استحمامش در یکی از حمامهای آن زمان بیان می‌کند که ایرانیان حمام رفتن را یک نوع تفریح به حساب می‌اورند تا یک عمل بهداشتی.
انواع حمامهای در زمان قاجار
عکس از ویکی مدیا
در زمان قاجار حمام‌ها براساس نوع ساختشان دو دسته بودند: حمامهای عمومی و خصوصی (خانگی). حمامهای عمومی ساختمان مجزا از ساختمان‌های مسکونی داشته و برای عموم مردم بنا می‌شده است. مردم برای استفاده از آن باید وجهی پرداخت می‌کردند. حمامهای خصوصی تنها در املاک اعیان و اشراف ساخته می‌شده است.
همچنین در زمان قاجار حمام‌ها به صورت مجزا برای زنان و مردان ساخته نمی‌شد. بلکه حمام‌ها در ساعاتی از روز برای آقایان و ساعاتی دیگر برای زنان مورد استفاده بوده است (یا به صورت کلی روزهای متفاوتی از هفته به هر جنسیت تعلق داشت). نمونه‌های کمی از حمامهای عمومی وجود دارد که دو بخش مجزا برای زنان و مردان داشته باشد.
عکس از ویکی مدیا
حمام تاریخی یان یان که از زمان قاجار برجای مانده، یکی از حمامهای عمومی این دوره بوده که زنان و مردان مسلمان از آن استفاده می‌کردند و ساختمان مجزای برای هر جنسیت نداشته است.
نامگذاری حمام
عکس از سایت nabzesahar، نام عکاس: H.moradi
در مورد انتخاب نام این حمام روایت‌های متعددی وجود دارد. براساس یکی از این روایت‌های یان یان در زمان ترکی فعل امر مصدر یانماق به معنی سوختن است. به گفته برخی اسم حمام به کارکرد و عملکرد بنا اشاره دارد که در تمام طول سال آبگرم و گرمایی زیادی دارد.
عکس از ویکی مدیا
در روایتی دیگر گفته میشود، یان به معنی به پهلو حرکت کردن است. با توجه به اینکه خیابانی که حمام در آن قرار داشته عریض و باریک بوده، مردم برای رسیدن به آن مجبور بودن یه وری راه بروند. همین امر باعث شده که نام حمام به یان یان مشهور شود.
تاریخچه حمام یان یان
عکس از باشگاه خبرنگاران جوان
همانطور که گفته شد، حمام یان یان بازمانده دوره قاجار میباشد. این حمام که به ثبت ملی در میان‌آثار تاریخی ایران رسیده، تا ۲۵ سال پیش نیز فعال بوده است. با توجه به گفته باستان‌شناسان تاریخ ساخت بنا به اواخر دوره قاجار برمی‌گردد.
بخشهای مختلف حمام یان یان
عکس از سایت راه دانا
حمام یان یان که به سبک حمامهای صفوی اما در اندازه کوچک‌تر بنا شده، دارای بخشهای مختلفی میباشد. این بنا شامل فضاهای مانند هشتی ورودی، پاشوی خانه، گرماخانه، نظافتخانه، خزینه‌های آب سرد و آب گرم و گلخن است.
حمام در نزدیکی رودخانه قرار گرفته که احتمالا به منظور سهولت در دفع فاضلاب حمام و همچنین استفاده از آب رودخانه برای استحمام بوده است.
سخن نهایی
حمام تاریخی یان یان در زمان ساخت آن در منتهی الیه سمت شمالی شهر خرمدره قرار داشته است اما با گسترش شهر، در مرکز شهر قرار می‌گیرد. حمام به علت عدم استفاده سال‌ها متروکه بوده ولی امروزه این حمام بازسازی و تبدیل به سفرخانه‌ی سنتی شده است. اگر در سفرتان به خرمدره از این حمام تاریخی بازدید داشتید، با ما از تجربه‌هایتان بگویید.
توجه: برای نگارش متن از مقاله «حمام و استحمام در فرهنگ ایرانیان عصر قاجاریه» و سفرنامه ادوارد اسکات وارینگ استفاده شده است.
