بافت تاریخی یزد، علاوه بر 1700 اثر تاریخی خود، به دلیل معماری سنتی و تغییر نیافته، طراحی متناسب با اقلیم، رعایت اصول هوشمندانه در معماری خانه‌های کویری و اینکه تمامی امکانات شهری را از زمان‌های دور، تأمین کرده و درخود جای داده، شرایط کافی برای ثبت شدن در فهرست میراث جهانی یونسکو را به‌دست آورد و این اتفاقی بود که در سال 1396 محقق شد. همه این عوامل باعث شد شهر تاریخی یزد به‌عنوان میراث جهانی، در یونسکو به ثبت برسد. اما باغی در یزد وجود دارد که پیش از بافت تاریخی یزد در سال 2011 جزء پروژه باغهای ایرانی، به همراه 9باغ دیگر به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. نام این باغ، باغ دولت آباد است.
باغ دولت آباد کجاست؟
در دوره زندیه و معاصر با حکمرانی کریم خان زند، شخصی به‌نام «محمدتقی خان» مشهور به خان بزرگ، که سرسلسله خاندان خوانین یزد بود، قناتی به‌طول 65کیلومتر را از مهریز به یزد کشید و نام این قنات طویل را دولت‌آباد گذاشت. این قنات که از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گیرد، باعث آبادانی در منطقه شد. اما هدف فقط آبرسانی به این منطقه نبود، بلکه در طول مسیر زمین‌های کشاورزی بسیاری سیراب و چندین آسیاب آبی را هم به‌راه می‌انداخت. پس از آن بود که خان بزرگ، باغ دولت آباد را در این مکان بنا کرد.
آن زمان، باغ دولت آباد خارج از محدوده شهر یزد قرار می‌گرفت، با این‌حال پیرامون آن، با درختان بلندقامتی احاطه شده بود که دید را از خارج باغ محدود می‌کردند. اما با گذشت سال‌ها و پیشروی شهر یزد، امروز این باغ را در مرکز شهر و محله چهارمنار می‌بینیم.
بادگیر باغ دولت آباد
شاخصه اصلی و منحصربه‌فرد باغ دولت‌آباد، بادگیر آن است. این بادگیر با 33.8 متر ارتفاع، بلندترین بادگیر جهان شناخته میشود. این بادگیر برخلاف دیگر نمونه‌های خود که به‌شکل مستطیل ساخته می‌شوند، ظاهری هشت ضعلی دارد که باعث میشود باد از هر سمتی که بوزد، به‌راحتی وارد دریچه‌های بادگیر شده و به سمت پایین هدایت شود. هوشمندی دیگری که در معماری این بادگیر دیده میشود، حوض آبی است که در قسمت انتهایی آن قرار دارد. باد گرم و کویری یزد، وارد بادگیر شده، از میان پره‌های چوبی می‌گذرد و بخشی از حرارت خود را از دست می‌دهد، در طول مسیر و به‌خصوص با وزیدن بر روی سطح آب، خنک میشود و حالا شما بدون نیاز به برق و گاز، یک کولر خنک کننده طبیعی دارید. تالار، شاه‌نشین و اتاق‌هایی که بادگیر به آنها راه دارند؛ در فصل تابستان استفاده می‌شدند و به عمارت آن، ساختمان تابستانه می‌گفتند.
باغ از دو بخش بیرونی (حکومتی) و اندرونی (سکونتگاهی) تشکیل میشود. باغ اندرونی و بیرونی نیز برهم عمود و از یکدیگر منفک هستند. باغ بزرگتر که باغ اندرونی است، شامل حرمسرا، عمارت هشتی، عمارت طنبی، مطبخ، آب انبار و البته اصطبل و برج دیده‌بانی میشود. یکی از وظایف دیده‌بان‌ها، جلوگیری از ورود اغیار به باغ اندرونی بوده است. باغ کوچک‌تر که باغ بیرونی است، شامل عمارت تهرانی، تالار آینه، جلوخان و سردر، بازارچه و آب انبار عمومی میشود. این باغ، محل برگزاری تشریفات حکومتی و برگزاری مراسم ورزشی بوده و «بهشت آئین» نامیده میشود.
هر بخش از این بنای عظیم، با معماری عجیب و هوشمندانه، تاریخ و علم و هنر مردمان 2 سده پیش را به نمایش می‌گذارد. این باغ همه روزه به‌جز روز عاشورا، پذیرای مهمانان و مسافران خود است.
تألیف: لست‌سکند
