شاید برخی از افراد تصور کنند صنایع‌دستی و هنرهای سنتی به دلیل ظرافتی که در تولید اثر دارند، تنها هنری زنانه است درحالی که این طور نیست و اگر زنی به عنوان مثال میناکار خوبی است، حتماً مردی هم هست که می‌تواند هم پای یک زن، مینای اصفهان را با ظرافتی خارق‌العاده خلق کند.
اما برخی از شاخه‌های هنری صنایع دستی در میان مردان، طرفدار بیشتری دارد تا زنان. برخی دیگر هم برعکس. مثل خوس بافی یا سوزن دوزی که زنان در آن مهارت دارند اما مردان به سراغش نمی‌روند.
براساس اعلام وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، زنان ۷۵ درصد هنرمندان صنایع‌دستی را تشکیل می‌دهند. برخی از هنرها و صنایع‌دستی مردانه بودند، اما پس از ثبت جهانی ملی و بین‌المللی، زنان به رشته‌های صنایع‌دستی مردانه نیز وارد شده‌اند؛ به عنوان مثال در میبد یزد، حتی یک زن بافنده زیلو وجود نداشت، چون زیلوبافی هنر مردانه است. اما پس از ثبت ملی و ثبت جهانی زیلوبافی شهر میبد، زنان وارد این حرفه شدند. همچنین در روستای اشترمل در تویسرکان استان همدان، زنان به عنوان صنعتگر شاغل، به صنعت تولید مبلمان منبت که شغلی کاملاً مردانه است، روی آوردند. البته مردانه بودن این صنایع دستی از این جهت است که آن فعالیت یا نیاز به قدرت بدنی دارد یا طاقت‌فرسا هستند، بنابراین معمولا به عهده مردان گذاشته شده.
در این مطلب می‌خواهیم به معرفی چند رشته از ۳۶۰ رشته موجود در حوزه صنایع دستی بپردازیم که یا مردان از آن استقبال بیشتری می‌کنند یا کلاً هنری مردانه است و هنوز زنان وارد آن نشده‌اند.
لنج سازان جنوب
یکی از بزرگترین صنایع دستی در جهان که البته جزو هنرهای صنایع دستی ایران نیست ولی به عنوان صنعت دست از آن یاد میشود، هنر لنج سازی است. دانش و مهارت لنج سازی نیز در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت جهانی رسیده است اما تنها بخش میراث ناملموس آن. در واقع این هنر که با آن لنج‌های غول پیکر چوبی را می‌سازند، توسط گلافان یا لنج سازانی در جنوب کشور ساخته میشود که مویی در این راه سفید کرده‌اند.
پیرمردان راه و رسم ساخت لنج را به پسران خود یاد می‌دادند و سوار بر آنها ماه‌ها در دریاها دریانوردی می‌کردند. لنج‌های چوبی یک هنر کاملاً مردانه است که با میخ و چوب و چکش سر و کار دارد و زنان جنوب، وارد لنج و هنر لنج سازی نمی‌شوند.
زور بازو شرط نمدمالی
نمدمالی نیز هنری کهن در میان مردان بوده است. در نمدمالی مردان، با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، با بدن‌های ورزیده خود موجب در هم رفتن الیاف پشمی می‌شوند. آنها پشم بهاره گوسفند را با الیاف بلند چیده و با صابون و زرده تخم مرغ برای بهره شدن کار استفاده می‌کنند. آنها کار خود را از فروردین شروع می‌کنند و تا آخر مهر ماه یک فرش نمدی تحویل می‌دهند.
نمد مالی بیش از هر چیز به زور بازو نیاز دارد و مردان مناطقی مانند آق قلا گلستان، مازندران، خراسان رضوی، کرمان، لرستان بندر ترکمن و سمنان آن را تهیه می‌کنند.
حجاران معروف تاریخ
یکی دیگر از آن صنایع دستی که به زور بازو نیاز دارد، حجاری روی سنگ است. حجاران باید بتوانند سنگ‌های سخت را به تصویر یا نوشته مزین کنند. این حکاکی یا حجاری روی سنگ اکنون بیشتر در اختیار مردانی است که زور و بازو دارند و می‌توانند سنگ‌های سخت را به سنگ‌های زیبا و تزئینی تبدیل کنند.
از گذشته‌های دور هم حجاری را بیشتر مردان انجام می‌دانند. مثل فرهاد کوه کن معروف که معروف‌ترین حجار تاریخ بوده است. نمونه‌های زیادی از حجاری مردان در دست است مانند نقش و نگارهای تخت جمشید و نقش برجسته‌هایی که در طول تاریخ به جا مانده‌اند، اینها همه کار دست مردان تاریخ بوده است.
مسگرهای مردسالار
مسگری هم از آن دسته هنرهای دستی است که مردان مهارت خاصی در خلقش دارند. مسگری جزو صنایع دستی قدیمی ایران است که بیشتر در کاشان، اصفهان و کرمان رواج دارد و استادکاران آن، قطعات مس را به ورق تبدیل می‌کنند. مسگران باید تنی ورزیده و دستانی پر توان و تحمل کوبیدن فلز و کوره آتش را داشته باشند. این مس‌ها پس از گذراندن فرایندی، به ظروفی زیبا تبدیل می‌شوند. برخی دیگر به ظروف مسی هنرهای دیگر را هم اضافه کرده‌اند تا زیبایی این هنر صدچندان شود.
مردان قلمزن
قلمزنی روی مس را هم بیشتر مردان انجام می‌دهند با اینکه بانوان هم دستی بر آتش دارند اما در بازارهای سنتی اصفهان بیشتر قلمزنان مردانی هستند که به خوبی می‌دانند، چطور سختی مس را با هنر قلمزنی خود، نرم کنند.
این قلمزنی‌ها تنها روی مس انجام نمی‌شود، بلکه فلزهای مختلفی اکنون زیر دست قلمزنان حرفه‌ای نقش‌دار می‌شوند. در حال حاضر زنان نیز کم کم وارد حرفه قلمزنی شده‌اند و قلم به دست روی مس و روی نقش می‌زنند.
قفل سازان چالشتری
یکی دیگر از هنرهایی که هنوز زنان به آن ورود نکرده‌اند؛ قفل سازی است. در ذهن عموم مردم بیشتر هنرمندان صنایع دستی قفلساز در استان چهارمحال و بختیاری هستند شاید به این علت که هنرمندان این استان و شهر چالشتر بودند که برای اولین بار، قفلسازی را به عنوان یک هنر به دنیا معرفی کردند. قفل چالشتری اکنون در بزرگترین اندازه تا کوچک‌ترین اندازه توسط مردان این استان تهیه و تولید میشود.
بزرگترین قفل چالشتری وسط میدانی در شهرکرد قرار دارد و کوچک‌ترین آنها نیز به عنوان آویز ساخته و استفاده میشود.
چاقوسازهای زنجانی
چاقو سازی هم از آن دسته هنرهای مردانه است. چاقوهای دسته زنجانی هنوز در حیطه هنر مردان است. چاقوهای دست سازی که برخی از مردان آنها را به زنانی خلاق می‌دهند تا هنرهای دیگری به آن اضافه کنند، مثلاً ممکن است روی دسته این چاقوهای مردساز، زنی نقاشی کرده باشد یا نقره کاری کند.
سخن آخر
این هنرها صرفاً مردانه نیستند زنان در برخی از پروسه‌های تولید این صنایع دستی ورود کرده‌اند، اما شاید بتوان گفت بن مایه تولید این هنرها توسط مردان انجام شده و زنان در فرایند تهیه و تولید آن، با تلفیق هنرهای دیگر به زیبایی این آثار می‌افزایند. شما هم به این فهرست، صنایع دستی مردانه را اضافه کنید.
تألیف: لست‌سکند
منبع: ایرنا
