در دوران‌های پیش که انسان با طبیعت ارتباط بهتری داشت و مثل حال حاضر با تمام توانش در نابودی طبیعت تلاش نمی‌کرد، گیاهان به مرور وارد فرهنگ و اندیشه مردم شده بودند و جزئی از زندگی‌شان به حساب می‌آمدند. شاید با نقش گیاهان در خورد و خوراک مردم آشنا باشیم، اینکه از آنها در تعادل طبع غذا و به عنوان دارو استفاده کنند امّا این گیاهان فراتر رفتند و جایی در باورها وآیین مردم ایران هم باز کردند.
پیش از این از درختان مقدس در ایران گفتیم که در مراسم آیینی به کار می‌آمدند و برای مردم ایران جایگاه والایی داشتند. علاوه بر تقدس، درختان و گیاهان نقش جادویی هم برای مردم ایران داشتند؛ یعنی از آنها برای طلسم و جادو یا حتّی باطل کردن آنها استفاده می‌کردند. در این متن می‌خواهیم به این گیاهان بپردازیم که نقش جادویی برای ایرانیان داشتند. البته لازم است بدانیم که نام بردن از گیاه به این معنی نیست که فقط همین خاصیت را داشته، بلکه هر گیاه خواص و کاربردهای گوناگونی برایشان داشته امّا با رعایت بعضی موارد و شرایط خاص، کاربرد جادویی هم پیدا می‌کرده. همراه ما باشید تا با این گیاهان آشنا شویم.
گیاهان برای استفاده جادویی به سه دسته تقسیم می‌شدند که هر کدام را به صورت مجزا بررسی می‌کنیم.
1. رمانندگی و دفع شر
گیاهان خاصی مثل سیر و پیاز و اسفند به خاطر ویژگی برجسته‌شان مثل بو، رنگ و مزه در کنار خواصی که دارند، گیاهان مناسبی برای دفع شر به حساب می‌آمدند. باور به خصوصیات جادویی گیاهان پربو ناشی از ویژگیهای اصلی و محوری این گیاهان یعنی بوی نافذ، تند، زننده و تا حدی نامطبوعشان است. امّا بین مردم ایران بودار بودن گیاهان منفور نبوده و حتّی گاهی مورد توجه و احترامشان هم بوده است. مثل حضور سیر و اسفند سر سفره هفت سین. یک باورشان بر این بود که این گیاهان باعث دفع شیاطین و نیروهای شر می‌شوند.
2. طلب مهر و عشق ورزی
گیاهان همیشه به عنوان عنصری برای سنجش میزان علاقه و وفای معشوق استفاده می‌شدند. باور بر این بوده که ترکیب بعضی گل‌ها، باعث جمع شدن قدرتی پنهانی میشود که مثل تعویذ ثمربخش است. این قدرت طی مناسکی خاص و با اجرای اعمالی ساحرانه، در برخی شرایط آزاد شده و عشق و محبت فرد مورد علاقه را به سوی شخص سرازیر می‌کند. بنابراین، جایگاه و نقش دیگر گیاهان در کاربرد جادوییشان، عشق ورزی بوده که با فرمول معینی انجام می‌شده.
3. جادوگیاهان
کاربرد دیگر گیاهان در زمینه قدرت جادوییشان برای مردم، در مناسک و کارهایی بود که می‌خواستند حاجتشان برآورده شود. مثل استفاده از گیاهان برای بخت گشایی. طی مراسم و اعمالی از گیاهان خاص استفاده می‌کردند و معتقد بودند با این کار، به هدفشان می‌رسند. شاید اگر پای صحبت قدیمی‌ترها بنشینید ازشان بشنوید که برای برآوردن حاجاتشان چه کارهایی در اطراف آن انجام می‌دادند.
سخن آخر
گر چه به گذشت زمان و پیشرفت علم، روی آوردن به سمت گیاهان و نقش جادوییشان کم رنگ شد امّا آنهها بخشی از فرهنگ ایرانی‌ها محسوب می‌شوند و شناختشان سبب میشود از بعضی مراسمی که هنوز هم انجامشان می‌دهیم، رمزگشایی کنیم. چون جامعه ایران جامعه‌ای کشاورزی بوده بدون شک گیاهان هم نقش مهمی در فرهنگش بازی می‌کردند.
تألیف: لست سکند
منبع: کتاب مردم گیاه از پیمان متین
