روایتی از میدان «سگ دعوا» که حوالی آرامگاه فردوسی در شهر طوس برپا می شود

باد صدای ضجه را از دهان سگ زخم خورده و غریو برخاسته از هیجان را از حلقوم تماشاچیان که با حلقه خود رینگی دور او و رقیب یغورش درست کرده اند، می قاپد، در هم می پیچاند و می برد؛ سخت می شود صداها را از هم تمیز داد. برای سگ زخمی، راه فراری نیست، حتی اگر لحظه ای پس گردنش را از نیش های «ببری» در ببرد.

«پشمال» دمش را لای پایش می گذارد، سرش را پایین می گیرد و از زیر چشم، در انبوه جمعیتی که گرد و خاک برخاسته از میدان و دهان های به نیشخند بازشده شان، همه را کم و بیش شبیه هم کرده است به دنبال صاحبش می گردد، یافتش می کند، به سمتش می رود، جلو پایش می خسبد و پوزه اش را روی دست ها می گذارد، اما صاحبش نمی خواهد بازنده میدان باشد و به تسلیم شدن حیوانش هم اهمیتی نمی دهد. پس گردن و پشت پُر پشم سگ را می گیرد، از زمین می کنندش و او را روبه روی رقیب گردن کلفتش که با دیدن او در وسط میدان، جری تر شده است و دارد خرناسه می کشد، زمین می اندازد.

لحظه ای چشم در چشم، نشان دادن چنگ و دندان همراه با صدای خُرخُر و دوباره درگیری، صاحاب هر دو سگ، شاید برای روحیه دادن، نام سگ شان را فریاد می زنند و تشویقش می کنند، اما پشمال کمتر از یک دقیقه می تواند مقاومت کند، ببری رویش سوار شده و گردنش را گرفته است. صدای ناله سگ مغلوب، مانند الماس که بر شیشه خط می اندازد، هوا را می شکافد و مستقیم بر مغز خط می کشد، چند لحظه دست وپا می زند که صاحبش به میدان می آید، شکست را می پذیرد و پیش از تلف شدن، حیوانش را سوا می کند و از میدان به در می رود.

فرهنگ پهلوانی که خاک شد

سفیدی سنگ های آرامگاه فردوسی در آفتاب کم جان زمستان، چشم را می زند. نیمه های روز جمعه هر هفته، جاده فردوسی که در 20 کیلومتری شمال مشهد قرار دارد و به دلیل بودن آرامگاه بزرگ حماسه سرای ایران در انتهای آن، چنین نام گذاری شده است، شلوغ تر و پرترددتر از روزها و ساعت های دیگر است، اما کسی برای خواندن فاتحه هم که شده بر سر آرامگاه فردوسی یا اخوان؛ که بی سروصدا در گوشه ای از محوطه آرامگاه، آرام گرفته است، نمی رود. بیشتر آمدگان، فردوسی را دور می زنند و با کمک بلد راه یا پرسان پرسان، از کوچه پس کوچه های خاکی و سنگلاخ می گذرند و می روند به گودی که قرار است آدم ها، حیوانات را به جان هم بیندازند و کیف شان از دیدن نبرد وحشیانه سگ ها، کوک شود. گودی که به گود «سگ دعوا» معروف است.

استقبال خوب است و هر هفته بیشتر هم می شود. انگار هم سگ هایی که برای جنگیدن آورده شده اند و هم تماشاچیان به طور تصاعدی رشد می کنند. این هفته جمعیت خیلی بیشتر از سه هفته پیش است که برای اولین بار آمدم. می گویند تا چند سال پیش در محل آرامگاه فردوسی، در روزهای جمعه مراسم کشتی پهلوانی به پا می کردند و جمعیتی بیشتر از چیزی که امروز برای دیدن سگ دعوا می آیند، برای دیدن کشتی جمع می شدند و برای پهلوانی هورا می کشیدند. ولی چند سالی است که آن مراسم جمع شده و این گود خواسته ناخواسته جایش را گرفته است.

کارشناسان زبده

می افتم دنبال ببری و صاحبش که حالا از حلقه آدم ها خارج شده اند و چندمتر آن طرف تر ایستاده اند. فاصله ام را با سگی که سری به قاعده سر خر دارد و دندان های نیشش نیز به نسبت جمجمه اش بزرگ است، حفظ می کنم. رد خون حریف روی پوزه اش هنوز تازه است. زبانش چنان بی قاعده بزرگ است که به نظر می رسد نمی تواند به راحتی آن را در دهانش جای دهد. لَه لَه می زند و چشم های پر از سفیدی اش را عین دو گل میخ، به چشمانم می کوبد. چشم از او برنمی دارم و در همان حال از صاحبش می پرسم: سگتون ناراحت نمیشه ازش عکس بگیرم؟

من و سگ به هم نگاه می کنیم، من آب دهانم را قورت می دهم و آب و خون کش آمده از پوزه ببری جلو پایش می چکد. صدای خنده صاحبش را می شنوم، دستی به گَل و گردن حیوانش می کشد و می گوید: نه، بیگیر.

از صاحب ببری که انگار که هنوز نشئه برد سگش در میدان است و نیشخند از روی صورتش محو نمی شود، می پرسم، سگ شما از نژاد خاصی است که جثه و به خصوص جمجمه اش از سگ های دیگری که اینجا هستند، بزرگ تر است؟ می گوید: سگی که هفته ای یه خر بخوره، معلومه که باید با سگی که نون خشک می خوره فرق داشته باشه. تعجبم را که می بیند، ادامه می دهد: تقریبا هفته ای یه خر که پیر یا علیل و ازکارافتاده باشه رو زخمی می کنم یا می کشم و میندازم جلوش، خوب می خوره، درست می خوره و وختی هم که میارمش میدون برا سگ دعوا، چیزایی که خورده رو حلال می کنه؛ نوش جونش، دیدی چطور پشمال رو جوید؟ فک نکنی چون پشمال از ببری خورد سگ بی بنیه ایه، نه، اینطور نیس، چون اگه صاحبش فکر می کرد که سگش جلو ببری کم میاره، اصلا نمی آوردش تو میدون.

اینطور که معلوم است، صاحب سگ ها، جنگیدن یا به قول خودشان دعوای سگ رقیب را قبلا دیده اند و می شناسند یا آنقدر در کارشان تبحر پیدا کرده اند که می توانند با دیدن سگ وسط میدان، بفهمند که سگ شان شانسی برای برد دارد یا نه؟ و اگر بفهمند یا حدس بزنند که سگشان، سگ آن میدان نیست، پاپیش نمی گذارند.

از صاحب ببری می پرسم باز هم به میدان می روید؟ که باز با همان نیشخند و صدایی که غرور در آن موج می زند می گوید: اگه سگی جرات کنه جلو ببری وایسه، چرا که نه؟

به جرم وفاداری

به حلقه تماشاچیان بازمی گردم، دو سگ دیگر در میدان دارند همدیگر را جر می دهند، چشمان یکی از سگ ها تاب دارد و انگار از آن دو گوی سرخ، خون می چکد. پوست پوزه بالایی که به سیاهی می زند را جمع می کند، دندان هایش را بیرون می اندازد و صدای خُرخُری که از ته حلقش بیرون می ریزد، آمیخته به نفرتی عمیق و عجیب است و او را کریه المنظرتر از آن چیزی که هست می نماید؛ این سگ انگار از جهنم آمده است. لختی نمی گذرد و به سگی که تا امروز حتی ندیده اش حمله می برد، در چشم به هم زدنی زیر گلوی رقیب را که سگی زردرنگ است می گیرد و او را به زمین می زند. صاحبش دندان هایش از ذوق و هیجان بیرون افتاده و با صدایی نعره مانند اسم سگش را می آورد و او را تشویق می کند: «های بگردمت عقرب... های بگردمت».

«عقرب» هم جنس خودش را لت وپار می کند، سگ ها تا پای مرگ با هم می جنگند و خون می ریزند و شاید بزرگ ترین دلیلشان همان تکه استخوانی باشد که پیش رویشان می اندازند، یا شاید به حکم همان چیزی که به آن شهره اند؛ به حکم یا بهتر است بگوییم به جرم وفاداری شان؛ این صفت سگ است، اما در هر صورت در این مکان و زمان، سگ ها به خاطر صاحبانشان می جنگند.

شرط بندی سر 206

یکی از افرادی که در میدان بروبیایی دارد، سگ ها را برای دعوا انداز ورانداز می کند، یا رقیبی برای سگ به میدان آمده پیدا می کند را کنار می کشم و از او در مورد سگ ها و سگ دعوا می پرسم. می گوید: از روزی که سگ بوده، سگ دعوا هم بوده، البته به این شکلش یه پنج، شش سالی میشه که راه افتاده، هرکس سگ داره و ادعاش میشه، سگشو میاره اینجا و دعوا میندازه، بیشتر سگ ها هم از روستاهای اطرافن، البته از شهرهای دوروبر مث چناران و قوچان و فریمان هم سگ میارن.

او در مورد خصوصیاتی که یک سگ باید برای جنگیدن داشته باشد، چنین می گوید: سگ رو از بچگی باید خودت بزرگ کنی و بهش یاد بدی چطور بجنگه، مثلا موقعی که می خوای بهش غذا بدی باید یه تیکه گوشت رو بیگیری بالا تا خودش بپره و بیگیره و بعد بلندش کنی تا یاد بیگیره وقتی گرفت، دیگه ول نکنه، مث شیر یا ببر که وقتی طعمه رو می گیره دیگه به هیچ عنوان ول نمی کنه. سگ باید قُلف کن باشه، یعنی وقتی گردن حریف رو گرفت، قلف کنه و دیگه ول نکنه، بعضی سگا قلف کنن و بعضی سگا نیشی، سگ نیشی به درد نمی خوره، چون یه جارو می گیره و ول می کنه و واز یه جا دیگه رو می گیره، بهترین سنم برای جنگیدن سگ بین دو تا چهار پنج سالگی شه.

سگ هایی که در این میدان حاضرند، همه در یک چیز مشترکند؛ هیچ کدام گوش ندارند. او دلیل این کار را چنین بیان می کند: وقتی سگ هنوز توله است، صاحبش گوشارو می بره، چون اگه نبره وقتی سگ بزرگ شه، براش میشه نقطه ضعف؛ خدا نکنه گوشش به دندون گرگ یا سگ دیگه ای بیفته، خیلی درد می کشه و باید فرار کنه.

بعضی سگ هایی که برای جنگ می آورند قیمت بالایی دارند، در این مورد می گوید: یه بابایی هست یه سگ داره اسمش سناتور، سگ نیس که، دکل، میگه ١٥ میلیون تومن، بعضی وقتا هم میاره اینجا یه دورش میده که مردم ببینن، اما دعوا نمیندازه، چون کسی جرات نمی کنه سگشو با اون بندازه؛ دو تا سگ رو دو سه سال پیش توو شرط بندی خفه کرد و کشت، با جفت چشای خودم دیدم.

و شاید یکی از دلایل قیمت بالای بعضی سگ ها، شرط بندی هایی باشد که گاهی صورت می گیرد. می گوید: اینجا شرط بندی کم اتفاق می افته، اونایی که بخوان شرطی بندازن، سگا رو می برن تو یه طویله ای جایی که خلوت باشه به هم می ندازن، شرطی هم فقط سر پول نیست، سر 206، سر ملک، سر زمین و سر گوسفند هم زیاد شرط بسته می شه.

در جایی از حرف هایش در وسط میدان گفته بود «اومدیم اینجا که هم خودمون حال کنیم هم سگا»، از او می پرسم سگ ها از اینکه همدیگر را لت و پار کنند، حال می کنند؟ که با خنده می گوید: نه، اونجا لفظ اومدم، سگا که حال نمی کنن، گناه هم دارن حیوونیا، ولی دیگه چه می شه کرد!

قمار سگی

نه آنهایی که برنده شده اند به برد خود قانع می شوند و نه آنهایی که باخته اند، زمین را ترک می کنند. برده ها با غرور و ادعای بیشتری پا به میدان می گذارند و حریف می طلبند و شکست خورده هم با امید اینکه نبرد بعدی را ببرد و آبروداری کند؛ البته اگر سگش بتواند روی پا بایستد، پی حریف می گردد. و در این حال، هر دو سوی ماجرا به قماربازانی می مانند که هیچ وقت نه از برد خود سیر می شوند و نه از باختشان ناامید. برنده بیشتر می خواهد و بازنده در پی جبران است.

بعد از چند سگ دعوای دیگر، پشمال که در دور اول زیر دندان های ببری جویده شده بود و حالا نفسی تازه کرده است، به میدان می آید. پسر جوانی، سگی هم قدوقواره پشمال به میدان می آورد. دو سگ را رودرروی هم قرار می دهند، هر دو سگ به هم نگاه می کنند، اما ظاهرا تمایلی برای درگیرشدن ندارند، اما صاحبانشان دست بردار نیستند و با زدن دست به پشت آن ها، صدازدن اسم شان و «کیش کیش» گفتن، آنها را تحریک می کنند. صدای صاحاب سگ ها و های و هوی تماشاگران آنقدر بالا می گیرد که بالاخره سگ ها کنترل خود را از دست می دهند. لحظه ای خرناسه می کشند و بعد، در یک چشم به هم زدن به هم می پرند. غریو شور و هیجان تماشاگران بالا می گیرد و با صدای سگ ها قاطی می شود، باد صداها را در هم می پیچاند، تمیزدادن صدای تماشاگران و سگ ها مشکل است. از وسط میدان و جای درگیری سگ ها، گرد و خاک بلند می شود و بر تماشاگران می نشیند. بعد از چند دقیقه برنده مشخص می شود. این بار پشمال برده است، صاحبش، سرش را بالا و قلاده سگش را به دست می گیرد و از میدان به در می رود؛ خوشحال است.

بعد از آن دو سگ دیگر را به میدان می آورند، یکی می خواهد حمله کند و دیگری دمش را لای پایش گذاشته به نشانه تسلیم و سر از درگیری باز می زند. اما چاره ای ندارد، اگر خودش هم نخواهد، صاحابش که انگار آبرویش را به میدان آورده و آن تماشاگرانی که روی پا بند نیستند تا لت و پارشدن حیوان دیگری را ببینند، این اجازه را به او نمی دهند. سگ مهاجم حمله را شروع می کند و او دست کم مجبور به دفاع است. دیگر نمی مانم تا نتیجه را ببینم، تمام سگ دعواها یکی است، فقط جثه و رنگ سگ ها فرق می کند و البته شدت جراحات.

ببری روی بار وانت است و آماده رفتن، ظاهرا رقیبی برایش پیدا نشده است. لحظه ای به دیدنش قدم سست می کنم. رد خون پشمال بر روی پوزه اش خشک شده است، اما در انعکاس نور و رنگ غروب، سرخ تر به نظر می رسد، انگار همین الان از جای زخم جوشیده است. بیش از این نمی مانم. از گود که بالا می آیم و کمی پیش می روم، کَم کَمَک سنگ های سفید آرامگاه فردوسی، که در نور غروب، خاکی رنگ به نظر می آیند، نمایان می شود. کمی جلوتر از جاده فرعی می پیچم به سمت جاده فردوسی، در حاشیه جاده قبری خلوت و ساکت و گود و تاریک، تک افتاده است، اطرافش را با فنس کهنه ای پوشانده اند، پرنده هم دور و برش پر نمی زند. روبه روی آن، روی تابلویی آهنی نوشته شده است، «آرامگاه فیلسوف ایرانی، امام محمد غزالی.»