اگر دلتان برای معماری و خانه‌های قدیمی ایرانی پر می‌کشد، اگر دلتنگ تهران قدیم هستید، فقط کافی است سری به محله محله امامزاده یحیی واقع در منطقه 12 بزنید.
عمارت کاظمی یا همان سرای کاظمی که «خانه موزه تهران قدیم» نام جدید آن است از خانه‌های قدیمی تهران، در محله چاله میدان قدیم در همسایگی امام زاده یحیی با ارزشی استثنایی قرار دارد . موقعیت فعلی بنا سرای کاظمی از خانه‌های قدیمی تهران، در خیابان 15 خرداد، در محله‌ی امامزاده یحیی کوچه ابوالقاسم شیرازی واقع شده است.
این محله قدیمی، دارای ارزش‌های خاص معماری و شهر سازی شامل بافت مسکونی، راسته، گذرهای ارتباطی، فضای شهری خصوصی و عمومی است. این محله، با توجه به تخریب‌های ناشی از ساخت و ساز جدید، بخش عمده ای از ساکنان خود را از دست داده است و اقشار جدید با تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در این محله سکنی گزیده اند.
ملک فوق در مرکز پلاک‌های همجوار خود چون نگینی قرار گرفته است. این بنا که حدود ۱۰۰ سال از ساخت آن می‌گذرد، با توجه به جدا شدن از املاک جنبی، با مساحتی حدود ۲۰۳۳ متر مربع باقی مانده که شامل ۱۲۱۵متر مربع عرصه و فضای باز و ۶۵۰ متر مربع عیان و زیر بنا است.
مرمت این پروﮊه از سال ۱۳۸۶، به سفارش معاونت فنی عمرانی منطقه ۱۲ انجام شده است.
در حال حاضر نیز در پروژه ای در قالب مردم شناسی که شهرداری با استفاده از ماکت‌ها و عروسکهایی مشاغل و آداب و رسوم مردم تهران طی 150 سال گذشته را به نمایش گذاشته در این مجموعه به صورت کوچک و دایمی برقرار شده است.
تاریخچه بنا این بنا متعلق است به میرزا سید کاظم پسر سید میرزا هدایت الله تفرشی که در سال 1226 قمری در اوایل پادشاهی محمد شاه قاجار وارد خدمات دولتی گردید. در زمان ناصرالدین شاه از میرزاهای اصطبل شاهی بود.
در سال 1283 قمری که ناصرالدین شاه عازم سفر خراسان شد چون نامبرده مشرف به اصطبل و به همراه اردوی شاه بود، در بین راه به سمت مستوفی گری اصطبل برقرار گردید. در سال 1299 قمری تا سال 1308(سال فوتش) مستوفی اصطبل خاصه و ایلخی چیان و کلیه دواب دیوانی زین خانه و کالسکه خانه بود.
در اواخر عمر ملقب به وزیر دواب شد. کاظمی‌های تهران و تفرش منتسب به وی هستند. از مرحوم سید کاظم تفرشی علاوه بر این خانه، مسجد و مدرسه ای زیبا در خیابان ری، نبش کوچه باغ پسته‌بک به یادگار مانده است.
این مسجد و مدرسه که در تناسب معماری بی نظیر است به نام بنیانگذار و واقف آن مسجد و مدرسه کاظمیه نام دارد. بنا در محله چال میدان و در کنار کوچه امامزاده یحیی واقع شده است.
آنطور که نقشه سال 1275هجری قمری نشان میدهد در نزدیکی این خانه و در سمت غربی تکیه عباسقلی و در سمت شرق خانه، تکیه پهلوان شریف واقع بود و در سمت شمال این محله گذر منتهی به دروازه دولاب که حد شرقی حصار صفوی شده بود قرار داشت.
مشخصات بنا طرح بنای کاظمی متأثر از طرح متداول خانه‌های ایرانی و متناسب با شأن صاحب خانه، نوع روابط و جایگاه اجتماعی اش ساخته شده است. طرح و شکل بنا در اواخر دوران قاجار شکل گرفته و در دوران پهلوی اول تکمیل شده است. این بنا همانند خانه‌های سنتی ایرانی شامل بیرونی، اندورنی، آب انبار، مطبخ، اصطبل است. ظاهراً خانه موجود بخشی از یک مجوعه مفصل‌‌تر است که اجزا دیگر آن در حال حاضر جدا شده اند.
اما به هر حال مجموعه باقی مانده فعلی نیز یک خانه کاملا سنتی است. آنچه از قسمت اصلی این خانه بازمانده است قسمت شاه نشین است که یک طبقه زیر و یک طبقه روی دارد. بنای فعلی دارای دو حیاط است. حیاط جنوبی که منتهی الیه سمت غربی آن قرار دارد، در بخش بیرونی و حیاط شمالی در بخش اندرونی واقع است. بخش اصلی ساختمان به میزان 5/1 متر از کف حیاط بالاتر است و در بخش زیرین آن زیر زمین خانه قرار دارد که دارای آجر کاری خوش نقش و نفیسی است. در ساختمان اصلی دو تالار در مرکز قرار گرفته اند.
در طرفین تالارها، گوشوارهها قرار دارند و راهرو‌ها در طرفین گوشوارهها شکل گرفته اند. اتاق‌‌های طرفین حیاط و گوشواره ای دارای دیوار باربر و پوشش تیرپوش با سقف تخت هستند، زیر زمین دارای طاق کلیل است و تالارها با خرپاهای چوبی که شیروانی کاهگل اندودی سطح نمای آن را شکل میدهند پوشش داده شده است. سطح نمای خارجی تالارها آجر کاری ساده است که در محل رخ بام آن موتیوهای گچ بری گل درشت نقش بسته است. سایر سطوح نمای حیاط‌‌ها نیز ترکیبی از آجر و اندود گچ هستند.
در فضای داخلی اتاق‌ها بخش هایی مانند گیلویی تالار و بخاری ها، دارای گچ بری هستند ولی مابقی سطوح ساده اند. اما زیباترین بخش خانه کاظمی را ارسی‌‌های زیبای طرفین تالارها شکل میدهند. این ارسی‌‌های بی نظیر که دارای آلت چینی‌‌های مفصل و پرنقش و نگارند با انواع شیشه‌های الوان در سطوح خارجی تزیین شده و در فضای داخلی کار، لندن کاری (نقاشی پشت شیشه) به زیباترین وجه، پارتیشن‌‌های نقش دار مجللی را ساخته اند و در کل بادگیرها و تزیینات بیرونی و نمای زیبای آجری و پنجره‌های ارسی از ویژگیهای منحصر به فرد معماری این ساختمان است.
منبع:سیری در ایران
