کنجکاوی همیشه دردسرهایی برای آدمی به ارمغان آورده است. گاهی به سفری دست می‌زند که پایانش را هم نمی‌داند. کشف رمز و راز همیشه بشر را به سوی خود کشانده است. نیاز به تجربه چالش‌های هیجان‌انگیز همیشه در وجود انسان جریان داشته و دارد. برخی دل به دریا می‌زنند و به قلب رمز و رازها می‌روند و برخی دیگر به احتیاط روی می‌آورند و منتظر کشف واقعیت می‌شوند. فرقی نمی‌کند که این رمزآلودها چه قدر با ما فاصله دارند. مسئله مهم سؤالاتی است که دست از سر ما برنمی‌دارند و لحظه‌ای رهایمان نمی‌کنند. کشف واقعیت‌ها، انگیزه راهی شدن در جاده‌ها را با خود به همراه می‌آورد. قرار است در این سفر راهی دره کال جنی در شهر طبس شویم.
کال جنی یا دره جن ها دره ای است که در شمال طبس و در اطراف روستای ازمیغان و در امتداد خروجی قناتی که در نزدیکی آن قرار دارد واقع شده است و 35 کیلومتر با شهرستان طبس فاصله دارد. دره ای زیبا و حیرت انگیز که بومیان قدیمی آن را دره جن ها نامیده اند و آن را خوف انگیز و محل زندگی ارواح و جن ها میدانستند. برای دست یابی به کف دره نیازمند آشنایی به منطقه است. دره دارای دیواره های بلند و پرشیب است که وارد شدن به آن می تواند خطراتی به همراه داشته باشد. وجود تونل ها و خانه هایی بنام خانه گبرها در دل دیواره ها که برای سکنای زرتشتیان زمان خود ساخته شده است از دیگر جذابیت های این دره است. ساخت این تونل ها و حفرها احتمالا به زمان ساسانیان بازمی گردد. این حفره ها و تونلها در دامنه جداره های این دره قرار گرفته اند. مسیر دسترسی به این حفره ها بسیار دشوار است. در مسیر این حفره ها تونل هایی دیده می شد که احتمالا راه های ارتباطی آنها با هم بوده است.
و چرا کال جنی؟ این نام رمزآلود هم قصه‌ای برای خودش دارد. کال جنی از دو بخش کال + جنی تشکیل شده است. کال به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب‌ها و جریان آب گفته میشود. به این دلیل که ساکنان روستاها این محل را ترسناک و محل حضور جن‌ها می‌دانسته‌اند. بخش دومِ نام را به آن اضافه کرده‌اند. این اثر شگفت‌انگیز با نام دره جنی نیز شناخته میشود.
نقش و نگارهای روی دیواره‌های بلند به ما می‌گویند که این دره در طول هزاران سال و در اثر فرسایش و حضور سیلاب به وجود آمده است. شاید در روزگارانی رودخانه‌ای خروشان از اینجا گذر می‌کرده است.
اینجا با همه جای بیابان‌های اطرافش فرق می‌کند. اینجا آب عنصری نایاب نیست و در جای‌جای آن مشاهده میشود. آبشارهای کوچکی در اینجا هستند که محلی‌ها به آنها شُلَن می‌گویند. حوضچه‌هایی هم تشکیل شده که تا ۱/۵ متر عمق دارند و جای خوبی برای تن به آب زدن و خنک شدن در گرمای این سرزمین است. با مهندسی شگفت‌آور، تونلی ساخته شده است که آب را به درون قنات هدایت می‌کند. در این محل فرسایش آب به اوج خود رسیده و نقوش و برجستگی‌ها و خلل و فرج عجیبی را در کف رودخانه ایجاد کرده است. بعد از این منطقه دیگر دره خشک و بی‌آب و علف میشود. آب به داخل قنات هدایت شده و دره بی‌نصیب از آب. کمی دیگر در مسیر دره به راه خود ادامه می‌دهیم که در دیواره دره حفراتی نگاه ما را متوجه خود می‌سازد.
شاید در نگاه اول احساس کنیم که این‌ها نیز حاصل فرسایش طبیعت باشد اما با کمی کنکاش می‌یابیم که این‌ها ساخته دست بشر است. در ارتفاع ۲ متری از سطح زمین چاه ورودی قرار دارد که با کمک یک همراه می‌توان به درون آن رفت و سپس از این چاه که حدود ۷-۸ متر ارتفاع دارد و به‌وسیله جای دست‌ها و حفرات بدنه آن بالا می‌رویم و به تالاری برمی‌خوریم. در دو طرف این تالار دو دالان قرار دارد و هر کدام شامل چندین اتاق است. همه این‌ها به‌وسیله بشر و در دل دیواره این دره عجیب پدید آمده است. هنوز می‌توان رد تیشه معماران آن را بر در و دیوار اتاقک‌ها مشاهده نمود.
این دره عمیق گاهی شکل U به خود می‌گیرد و در جایی دیگر مانند V به نظر می‌رسد. بالای سرت را که نگاه کنی تنها ذره‌ای از آسمان را در فاصله دو دیواره بلند می‌بینی و در جاهایی به دلیل نزدیک شدن دو دیواره به یکدیگر از این تصویر هم خبری نیست
کال جنی شامل یک کال اصلی و کال‌های فرعی است. کال اصلی از نخلستان آغاز شده و به روستای ازمیغان می‌رسد. آب جریان یافته در کال اصلی که سر راهش گیاهان سبز را به جرعه‌ای آب مهمان می‌کند از چشمه ازمیغان آغاز میشود. این آب در ادامه مسیرش وارد کانالی که به قنات می‌رسد شده و کال را ترک می‌کند. شگفتی‌های بی‌نظیر و وجود گبرها از همین مکان آغاز میشود.کال جنی مقصد مناسبی برای کسانی است که دلشان غرق شدن در رمز و راز را می‌خواهد و این وسوسه دست از سرشان برنمی‌دارد.
مسیر دسترسی به این حفره‌ها بسیار دشوار است. در مسیر این حفره‌ها تونل‌هایی دیده می‌شد که احتمالا راه‌های ارتباطی آنها با هم بوده است پس از جدا شدن از جاده آسفالت و دوراهی استخر شاعر و طی حدود ۵ کیلومتر جاده خاکی به محل دره‌ای می‌رسیم. از دو مسیر می‌توان وارد این دره شد. یکی انتهای جاده خاکی که به واقع ابتدای این دره است و متصل به کوه است و دیگری میانه‌های این جاده خاکی که می‌توان از طریق یک شکاف ایجاد شده به‌وسیله فرسایش به درون دره راه یافت. ما راه ابتدایی را توصیه می‌کنیم. در این محل که متصل به کوه است چشمه آبی روان است که یک منطقه سرسبز را ایجاد کرده است. درختان در هم تنیده نخل که به‌صورت خودرو روییده‌اند و نیزار را می‌توان در اینجا مشاهده کرد.
منبع: کارناوال، کویر ها و بیابان های ایران، همگردی
