درست آوریل سال ۱۹۶۶ بود که پایتخت جمهوری سوسیالیستی ازبکِ شوروی به خاطر زلزله‌ای که از زیر قلب شهر نشات می‌گرفت، به کلی نابود شد. در زمانی که اتحاد جماهیر شوروی، به خاطر ساخت پروژه‌های شهرسازی و معماری بسیار بزرگ و مهم در دنیا معروف بود، چالش بازسازی تاشکند، آن هم از سر تا پا، موضوعی بی‌سابقه و البته بی‌نظیر بود.
در فرایند بازسازی شهر، برای تبدیل آن به ترکیبی از میراث ازبکی و آرمان‌شهرِ شوروی، دولت سوسیالیست تصمیم گرفت که از این فرصت استفاده کند و شهری را از صفر بنا کند که سیستم حمل و نقل سریع آن، در نوع خود منحصر به فرد باشد. سیستم متروی تاشکند، به اولین نمونه ساخته شده در بین جمهوری‌های آسیای مرکزی تبدیل شد و گذشته از پاکیزگی و دقیق بودنِ آن به لحاظ زمانی، مجهز به مجموعه‌ای از ایستگاه‌ها است که از نظر شاخصه‌های هنری در جهان معروف هستند؛ ایستگاه‌هایی با ستون‌های کنده‌کاری شده، لوسترهای طلایی و دیوارهایی پوشیده از کاشی و موزاییک‌های زیبا، با نقوش قهرمان‌ها و اسطوره‌های محلی و تاریخی.
برنامه ریزی برای طراحی و ساخت سیستم مترو، در فاصله زمانی کمی پس از وقوع زلزله و در سال ۱۹۶۸ آغاز شد و خط چیلانزار، یعنی اولین خط از سه خط فعالِ حال حاضرِ متروی تاشکند، یک دهه بعد و در سال ۱۹۷۷ افتتاح شد. ایستگاه‌هایی که در طول مسیرها وجود دارند، همگی جایگاهِ برخی از بهترین‌های هنر و معماری، در کل شهر هستند و تمام کاری که برای تماشا و تجربه آنها باید بکنید این است که در این ایستگاه‌ها، دوری بزنید چون هر سیستم مترویی، به خودی خود شبیه کشوری است که در آن قرار دارد.
مدرسه کوکل‌ِداش
با وجود اینکه متروی تاشکند، بیش از ۴ دهه است که فعالیت می‌کند، از همان ابتدا هم زیر نظر ردیاب‌های گردشگران قرار داشت، اما تا همین چند وقت اخیر، عکسبرداری در آن ممنوع بود. تا سال ۲۰۱۸، عکاسی از ورودی ایستگاه‌های متروی تاشکند، ممنوع بود؛ چرا که این ورودی‌ها، برخی از بخشهای مربوط به زیرساخت‌های امنیت ملی، پل‌ها و پایگاه‌های ارتش را نیز در بر می‌گرفتند. با پایان حکومت رئیس جمهور کریموف، دولت جدید در حال تلاش است که از انزوا خارج شود و درها را به روی گردشگران خارجی باز کند، که قاعدتا همه آنها دوست دارند که از تمام لحظه‌های سفر خود عکس بگیرند. امروزه، دریافت ویزای گردشگری برای بازدید از ازبکستان، بسیار راحت‌تر از گذشته شده است، در نتیجه زیبایی باورنکردنیِ ایستگاه‌های متروی تاشکند، حالا به راحتی می‌تواند ثبت و به اشتراک گذاشته شود.
در حال حاضر، ۲۹ ایستگاه در سیستم متروی تاشکند وجود دارد که بین ۳ خط مترو تقسیم شده است- خط چیلونزور (قرمز)، خط ازبکستان (آبی)، خط یونس‌آباد (سبز). یک خط چهارم هم وجود دارد به نام خط سِرگِلی که برنامه ریزی‌های لازم برای افتتاح آن در آینده نزدیک، انجام شده است. خدمات مترو به شکل منظم، هفت روز هفته، از ۵ صبح، آغاز میشود و تا نیمه شب ادامه دارد، بنابراین شما می‌توانید به اکثر نقاط دیدنی تاشکند، بدون نیاز به تاکسی، دسترسی پیدا کنید. قیمت بلیط‌های سفر با مترو ۱۲۰۰ سُمِ ازبکستان است (حدود ۱۵ سنت آمریکا). هر ایستگاه مترو، با تمی جداگانه، طراحی و تزئین شده است. در ادامه متن، به معرفی هفت نمونه از زیباترین ایستگاه‌ها، این موزه‌های زیرزمینیِ پایتخت باستانیِ ازبکستان، خواهیم پرداخت، پس همراهمان باشید.
ایستگاه فضانوردان (Kosmonavtlar)
نوستالژی‌های مربوط به شوروی سابق، از تک تک کاشی‌های این ایستگاه که در جنوب بخش مرکزی شهر واقع شده، بیرون می‌زند. ایستگاه Kosmonavtlar، برای زنده نگه داشتن یاد فضانوردان شوروی و جشن گرفتن پیشرفت‌های علمیِ فدراسیون کمونیست در زمینه سفرهای فضایی، ساخته شد. ایستگاه، با کاشی‌کاری‌هایی به رنگ آبی آسمانی که دیوارهای اطراف ستون‌های براق را پوشانده‌اند و پرتره‌ای از والنتینا تِرشکووا (اولین زن فضانورد)، تزئین شده است. این ایستگاه در چند قدمیِ ساختمان تئاتر جمهوری خواهان و کاخ سفید قرار دارد، که سابقا محل سکونت رئیس جمهور اسلام کریموف بود و حالا به یک موزه تاریخی تبدیل شده است.
ایستگاه پاختاکور - پخته‌کار (Pakhtakor)
ایستگاه پاختاکور، به احترام صنعت بافت پنبه ازبکستان، که دهه‌هاست نقش مهم و اساسی‌ای در اقتصاد کشور ایفا کرده و می‌کند، به این نام خوانده میشود. گیاهان پنبه، روی دیوار ایستگاه و در قالب کاشی‌کاری‌های سبز و آبی، بار دیگر پرورش یافته‌اند و ستون‌های مرمرینِ ظریف، در سکوهای انتظار قرار داده شده‌اند. ازبکستان، یکی از بزرگترین صادر کنندگان پنبه در جهان است. در دهه‌های گذشته، کشور ازبکستان، به خاطر ساز وکار حاکم بر تولید پنبه، با اتهامات بسیاری پیرامون موضوع نقض حقوق بشر، رو به رو بود. بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، افرادی از همه گروه‌های سنی، شامل کودکان، هر ساله مجبور به ترک خانه‌هایشان (و شغل‌هایشان) می‌شوند تا برای برداشت پنبه به زمین‌هایی فرستاده شوند که کشاورزان مجبور به کشت پنبه در آنها بودند.
همانطور که در گزارش ۱۱۵ صفحه‌ای با عنوانِ "ما نباید برای برداشت پنبه همه چیز را ترک کنیم: اجبار و مقوله کارِ کودکان، به سرمایه گذاری‌های گروهی بانک جهانی، در ازبکستان، مرتبط و متصل است" منتشر شد، دولت تهدید کرد که همه افراد را اخراج می‌کند، پرداخت‌های مختلف را قطع می‌کند و اگر دانش آموزان از برداشت پنبه سر باز بزنند، آنها را از تحصیل منع، و اخراج می‌کند. دولت جدید، قول‌های بسیاری را در زمینه اصلاحات در مقوله کار اجباری داد و این کار را از طریق گرفتن تعهدهایی از ۲۷۴ شرکت انجام داد؛ به این ترتیب که این ۲۷۴ شرکت، متعهد می‌شدند، که تا زمانی که شرایط تغییر نکرده، حق ندارند منابع پنبه مورد نیاز خود را از کشور ازبکستان تامین کنند.
ایستگاه علی‌شیر نوایی (Alisher Navoi)
تقدیم شدنِ این ایستگاه به شاعر مسلمان، علی‌شیر نوایی، ممکن است از بیرون چندان مشخص نباشد، اما به محض اینکه پا به درون بگذارید و به سراغ باجه تهیه بلیط بروید، ستون‌های بلند و سقف گنبدی و متقارن ایستگاه، که با الگوهایی به شکل گل تزئین شده است، به شما خوشامد می‌گویند. همچنین می‌توانید به تحسین دیوارها بپردازید؛ دیوارهایی که صحنه نمایشِ الهامات قصه‌هایی از یک شاعر قرن پانزدهمی شده‌اند.
ایستگاه علی‌شیر نوایی در سال ۱۹۹۷ تکمیل شد و در واقع، محل تقاطع خطوط آبی (ازبکستان) و قرمز (چیلونزور) متروی تاشکند، در مرکز شهر است. این ایستگاه، در مقابل ساختمان تئاتر جوانان ازبکستان واقع شده و فقط به اندازه چند دقیقه از موزه تاریخ ارتباطات ازبکستان فاصله دارد و این نزدیکی، در واقع بینشی را فراهم می‌کند که در آن می فهمیم چطور ارتباطات، از گوشه به گوشه‌ی آسیای مرکزی، قبل از اینکه حتی جاده و شبکه ریلی وجود داشته باشد، شکل می‌گرفته و راه خود را پیدا می‌کرده است.
ایستگاه بودوم‌زور - بادام‌زار (Bodomzor)
ایستگاه بودوم‌زور، یکی از ایستگاه‌های جدیدترِ سیستم متروی شهر، درست در منطقه تجاری تاشکند واقع شده و توسط مجموعه‌ی نمایشگاهیِ Uzexpocentre، مرکز تجارت بین المللی و چندین و چند هتل لوکس و زیبا احاطه شده است. این ایستگاه، در سال ۲۰۰۱ افتتاح شد و شاید به همین دلیل، نسبت به سایر ایستگاه‌هایی که در دهه ۷۰ شروع به کار کرده‌اند، کمتر رو به افول و خرابی باشد، اما هنوز هم به لطف الگوهای هندسی که سقف آن را تزئین کرده‌اند و سیستم نورپردازی مدرن، که سالن های انتظار وسیع آن را طوری جذاب کرده که انگار همین الان از دل رمان‌های علمی - تخیلی بیرون آمده‌اند، مکانی بسیار تاثیرگذار است.
ایستگاه میدان استقلال (Mustakillik Maydoni)
اولین ایستگاه افتتاح شده‌ی متروی تاشکند که اسم آن، از روی اسم میدان استقلال که کمی بالاتر قرار گرفته، برداشته شده است، این ایستگاه است. این ساختمان، که یکی از پر جنب و جوش‌ترین ایستگاه‌های شبکه مترو است، به طور کامل از قطعات سنگ مرمر ساخته شده؛ سنگ‌هایی که از صحرای کیزیل کوم، در غرب ازبکستان آمده‌اند. تالار ستون‌دار و لوسترهای شیشه‌ای، فضا را جوری تنظیم کرده‌اند که انگار مسافران، منتظر از راه رسیدن یک قطار فیروزه نشان هستند. کف فضا، با الگوهای ستاره شکلی که نماد موفقیت پژوهشگران شوروی، در زمینه علوم فضایی است، تزئین شده است. میدان استقلال در دوران اتحاد جماهیر شوروی، به نام میدان لنین شناخته می‌شد، اما در پی سقوط شوروی، به نام میدان استقلال تغییر نام داد. امروزه این میدان، محل برگزاری انواع جشنواره‌های ملی و جشن‌های سالانه است و توسط ساختمان‌هایی دولتی، با ظاهری کاملا مدرن، احاطه شده است.
ایستگاه چارسوق (Chorsu)
ایستگاه پر ازدحام کُرسو، در شمال شرقی شهر و یکی از پر ترافیک‌ترین مناطق تاشکند واقع شده و یکی از ایستگاه‌های زیرزمینی و به اندازه سایر ایستگاه‌ها، تاثیرگذار است. این ایستگاه در سال ۱۹۸۹ افتتاح شده و تقریبا به طور کامل، از مرمرِ سفید و گرانیت خاکستری ساخته شده و با حکاکی‌هایی که توسط هنرمندان محلی اجرا شده است، همراهی شده است.
وقتی از ایستگاه خارج می‌شوید، از مقابل بازار کُرسو (چارسوق) سر در می‌آورید؛ یکی از بزرگترین فروشگاه‌های غذا و خوراکی در تاشکند. مشخصه اصلی قلب تپنده مجموعه‌های تجاری، گنبدی عظیم و آبی رنگِ آن است، که با الگوهای سنتی تزئین شده و فروشنده‌ها و مشتریانِ آنها را از هوای گرم تابستان، حفظ می‌کند. شما می‌توانید در این بازار، هر چیزی را پیدا کنید، از خربزه گرفته تا قطعات بسیار بزرگی از انواع پنیرهای محلی و البته بازار سیاه تبادلات ارزی هم در این بازار به شدت پر رونق است. به فاصله چند دقیقه از این بازار، مدرسه کوکل‌ِداش قرار دارد؛ یک مدرسه اسلامی که در اصل، در سال ۱۵۷۰ ساخته شد و دو قرن بعد، به یک کاروانسرا تغییرِ کاربری داد و سپس، در دوره اتحاد جماهیر شوروی، به موزه‌ای برای نمایش آثار برخی از هنرمندان تبدیل شد.
ایستگاه تاشکند (Tashkent)
این محل، ایستگاهی است که نام شهر را بر خود دارد و پر است از حکاکی‌های زیبا و تصاویری که به تاسیس تاشکند، در قرن اول قبل از میلاد مسیح، تقدیم شده است. در یکی از ورودی‌های ایستگاه، نماد شهر، بر بلندای وسط یک مجسمه بزرگ و نورپردازی شده از خورشید، آویزان شده است، در حالی که در ورودی دیگر، یک طاووس آبی رنگ، بالای سر مسافران ایستاده است. در داخل ایستگاه، کاشی کاری‌های ترکیبی به رنگ‌های آبی و سفید، صحنه‌هایی از زندگی روزانه را به منظور تجلیل از میراث ازبک، نشان می‌دهد. ایستگاه متروی تاشکند، به ایستگاه اصلی خط آهن، بازار میرآباد، که به تازگی بازسازی شده و مرکز فروش عمده میوه و سبزیجات است، بسیار نزدیک است.
شاید بد نبود اگر در طراحی داخلی ایستگاه‌های متروی پایتخت کشورمان هم، همینقدر خلاقیت و زیبایی به کار برده می‌شد. موافق نیستید؟
منبع: matadornetwork.com
