علاقه بشر به دریاها و اقیانوس‌ها، باعث ایجاد صنعت چندین میلیون دلاری در گردشگری شده است؛ صنعتی به نام گردشگری دریایی. گردشگری شامل سفرهای تفریحی است که در آن دریاها و اقیانوس‌ها اصلی‌ترین تمرکز فعالیت‌ها هستند. گردشگری دریایی در قالب‌های مختلفی فعالیت می‌کند از جمله تورهای کروز، اکوتوریسم دریایی و حتی سفرهای اکتشافی برای صید ماهی.
گردشگری دریایی می‌تواند شامل انواع فعالیت‌هایی باشد که در مناطق ساحلی و دریایی امکانات انجام آن وجود دارد از جمله قایق‌سواری تفریحی، گردشگاه‌های ساحلی، ورزش‌های آبی، کروز، گردشگری مبتنی بر دریا مثلا بازدید از حیات وحش دریایی در پارک‌های دریایی و غیره.
این نوع از گردشگری پایدار فرصت‌های زیادی برای توسعه فراهم می‌کند و موجب احیای مجدد نواحی ساحلی فراموش شده است.
گردشگری دریایی و انواع آن در دنیا
در بسیاری از نقاط دنیا، از پتانسیل بالای دریاها و اقیانوس‌ها برای جذب گردشگر استفاده شده است که در ادامه نمونه‌هایی از آن را می‌بینید:
کروز در اقیانوس‌ها
کروزها یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین فرم‌های گردشگری دریایی است. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، برای جابه‌جا کردن مسافران در سراسر اقیانوس‌ها، کشتی‌های کروز مورد نیاز بودند. بسیاری از این کشتی‌های کروز از جمله کشتی مشهور تایتانیک با سرنوشت تراژیکی که داشت در سال ۱۹۱۲ غرق شد و ۱۵۰۰ نفر را به کام مرگ کشید، برای مسافران خود، شیوه‌هایی لوکس برای سفر در دریاها فراهم می‌کردند. این کشتی‌ها در ابتدا موتورهای بخار داشتند ولی مدرن‌ترین کشتی‌های کروز از سوخت دیزلی برای قدرت دادن به موتورهای خود استفاده می‌کنند.
در حالی که برای عبور از اقیانوس‌ها به کشتی‌های کروز نیاز بود، از اواسط قرن بیستم، سفر هوایی باعث شد که عبور از اقیانوس‌ها ارزان‌تر و سریع‌تر شود. هواپیما می‌تواند در عرض چند ساعت از اقیانوس اطلس عبور کند ولی بیشتر کشتی‌های کروز این مسافت را در یک هفته طی می‌کردند. شرکت‌های خطوط کروز، دیگر نمی‌توانستند خدمات خود را به عنوان وسیله‌ای برای سفر به مقصدهای مختلف ارائه کنند. با وجود نیاز کم به کشتی‌های کروز برای عبور از اقیانوس‌ها، شرکت‌های کشتی‌های کروز مجبور بودند رویکرد متفاوتی برای کسب‌وکار خود دنبال کنند. آنها مفهوم کروز را از وسیله‌ای برای جابه‌جایی بین مقصدها به وسیله‌ای برای تفریح تبدیل کردند. آنها سفر به نقاط دورافتاده و خاص را شروع کردند و خدمات و فعالیت‌های تفریحی بیشتری در این کشتی‌ها ارائه دادند. در واقع تورهای کروز خودشان به یک مقصد گردشگری تبدیل شدند.
امروزه، کشتی‌های کروز کشتی‌های بسیار بزرگی هستند که مثل یک هتل و حتی شهر معلق روی آب برای اهالی سفر و تفریح عمل می‌کنند. کشتی‌های کروز دارای رستوران، مرکز خرید، استخر شنا، تئاتر و سینما هستند. حتی بعضی از کشتی‌های کروز، دوره‌های آموزشی در سطح کالج برگزار می‌کنند. ساخت کشتی‌های کروز صدها میلیون دلار هزینه دارد و طول آن ممکن است بیش از ۳۰۵ متر و ارتفاع آن برابر با یک ساختمان ۲۰ طبقه باشد. بزرگترین کشتی‌های کروز می‌توانند نزدیک به ۴ هزار نفر را جابه‌جا کنند.
گردشگری دریایی، باعث ترقی قابل توجهی در اقتصاد کشورهایی شده است که مقصدهای محبوبی برای کشتی کروز هستند. هزاران نفر در کشتی‌های کروز و در شرکت‌های وابسته به آن کار می‌کنند.
صنعت گردشگری دریایی، قانونمند شده است. هر کشتی تجاری از جمله کشتی‌های کروز باید از طریق یک کشور ثبت شده باشند تا بتوانند در آب‌های بین‌المللی حضور پیدا کنند. یک کشور زمانی می‌تواند کشتی خود را ثبت کند که عضوی از سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) باشد. سازمان بین‌المللی دریانوردی یکی از آژانس‌های سازمان ملل متحد است. صنعت کروز نقش بسیار مهمی در ارتقاء امنیت در دریاها دارد. شورای بین‌المللی خطوط کروز (ICCL) یک گروه غیردولتی است که با IMO در جهت حفظ محیط زیست و امنیت دریایی تلاش می‌کند.
اکوتوریسم و ماهیگیری در اقیانوس
کشتی‌های کروز تنها مدل گردشگری دریایی نیستند. اکوتوریسم اقیانوس‌ها هم اخیرا به طور فزاینده‌ای محبوبیت پیدا کرده است. اکوتوریسم یا بوم‌گردی شامل نوعی از گردشگری است که بر محیط طبیعی تمرکز دارد بدون اینکه به آن آسیبی برساند. یکی از فرم‌های رایج بوم‌گردی اقیانوسی و دریایی، غواصی اسکوبا است. در غواصی اسکوبا غواصان با سیستم‌های تنفسی ویژه می‌توانند برای مدت طولانی زیر آب بمانند. این غواصان از دیدن زیبایی‌های زیر دریا، انواع ماهی‌ها، صخره‌های مرجانی و سایر مخلوقات دریایی لذت می‌برند. یکی دیگر از فرم‌های بوم‌گردی دریایی شامل کروزهایی برای بازدید از حیات وحش دریایی مثلا نهنگ‌های گوژپشت یا دلفین‌ها است در حالی که کمترین آسیب به زیستگاه طبیعی آنها وارد شود.
ماهیگیری در دریا نیز یکی دیگر از انواع محبوب گردشگری دریایی است که البته با ماهیگیری در ساحل فرق دارد. در این سبک از سفر، ماهیگیران با قایق به وسط دریا می‌روند تا بتوانند ماهی‌های بزرگتری بگیرند. وزن بعضی از ماهی‌های صید شده در این روش به ۵۰۰ کیلوگرم هم می‌رسد.
ورزش‌های آبی
یکی از اهداف گردشگری دریایی، سفر برای لذت بردن از انواع ورزش‌ها و تفریحات آبی است. غواصی و قایق‌سواری محبوب‌ترین فعالیت‌های تفریحی هستند که در مقصدهای جزیره‌ای و ساحلی امکان آن برای گردشگران فراهم شده است.
گردشگری دریایی در ایران
ایران از شمال و جنوب به پهنه‌های آبی دسترسی دارد که این فرصتی عالی برای بهره بردن از مزایای گردشگری دریایی است. هفت استان ایران یعنی استان‌های گیلان، مازندران، گلستان، بوشهر، خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان با دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان هم‌جوار هستند و سواحل طولانی دارند. از این رو کشور ما ظرفیت بالایی در امر گردشگری دریایی دارد. اما به نظر می‌رسد که نبودن مرجع و متولی برای پرداختن به این بخش از صنعت گردشگری، باعث شده که بسیاری از این فرصت‌ها، دست‌نخورده باقی بماند.
در ایران گردشگری دریایی به تفریحات آبی و برخی گردشگاه‌های ساحلی محدود میشود. البته در سال‌های اخیر سایت‌های غواصی و آکواریوم‌ها و گردشگاه‌های ساحلی، جای خود را در بین جاذبه‌های توریستی استان‌های ساحلی پیدا کرده‌اند ولی هنوز آنطور که شایسته است، از ظرفیت‌های ایران برای توسعه این بخش از صنعت گردشگری استفاده نشده است. در ایران، دو جزیره قشم و کیش با فراهم کردن امکانات متعدد تفریحات دریایی مثلا غواصی، توانسته‌اند تا حدی از این فرصت برای جذب گردشگران داخلی و حتی خارجی استفاده کنند.
تاثیرات گردشگری بر اقیانوس‌ها و مناطق ساحلی
ما به مکان‌های جدید سفر می‌کنیم تا افراد جدیدی ببینم، تجربه‌های جدیدی داشته باشیم و فرهنگ‌های متفاوت را بشناسیم. برای اینکه زیباترین مناظر طبیعی دنیا را تماشا کنیم و از دیدن آنها لذت ببریم. ولی این سفرها، بدون شک تاثیرات فراوانی بر محیط زیست مقصد دارد. حتی می‌تواند روی فرهنگ اهالی مقصد هم تاثیرگذار باشد. این تاثیرات هم منفی است و هم مثبت.
اقیانوس‌ها یکی از مهم‌ترین بخشهای طبیعت هستند که شدیدا به خاطر توسعه گردشگری آسیب دیده‌اند. تفریحات و سفرهای ما که بر پایه جاذبه‌های دریایی است، به اندازه سایر انواع گردشگری می‌تواند بر اقیانوس‌ها و پهنه‌های آبی دنیا تاثیر مخرب داشته باشد.
تاثیرات منفی گردشگری دریایی
شاید چون اقیانوس‌ها زیاد در معرض دید همه مردم نیستند، خیلی زود فراموش می‌شوند. ولی اقیانوس‌ها و دریاها به عنوان یک سیستم گسترده و به هم پیوسته، نقش مهمی در محیط زیست کل دنیا دارند و تاثیرات مخرب گردشگری به مرور زمان در همه جای دنیا خودش را نشان می‌دهد. در ادامه چند نمونه از تاثیرات مخرب توسعه گردشگری و به خصوص گردشگری دریایی را خواهید دید:
توسعه نواحی ساحلی
هر ساله هزاران نفر به نواحی ساحلی گرم و آفتابی سفر می‌کنند تا از تفریحات دریایی و ساحلی لذت ببرند. همه دوست داریم پاهایمان را در شن‌های نرم فرو ببریم و در گرمای تابستان، تنی به آب بزنیم. ولی افزایش تقاضا برای سفر به این نوحی باعث ایجاد تغییرات فراوانی در آنها شده است. اکوسیستم‌های ساحلی تخریب می‌شوند تا هتل‌های لوکس و ریزورت‌های ساحلی ساخته شوند.
جنگل زدایی
در نواحی ساحلی بسیار مرسوم است که کل یک جنگل مانگرو برای افتتاح یک ریزورت تفریحی ویران میشود. این کار، خانه و کاشانه انواع ماهی‌ها و پرنده‌های دریایی را خراب می‌کند و مانع محافظ طبیعی سواحل را از بین می‌برد. چون این جنگل‌ها درست مثل یک محافظ در برابر طوفان‌های اقیانوسی عمل می‌کنند. غیر از ریزوت‌ها، اکوسیستم‌های ساحلی برای ساخت رستوران و هتل و هزاران امکانات توریستی دیگر ویران میشود که قابل جایگزینی نیست. گرچه این جاذبه‌ها و تفریحات، بسیار لذت‌بخش هستند ولی تاثیرات منفی ساخت آنها، روی اقیانوس‌های بسیار شدید و قابل توجه است.
آسیب به صخره‌های مرجانی و حیات وحش منطقه
به خاطر ساخت جاذبه‌های گردشگری دریایی، صخره‌های مرجانی هم درست مثل جنگل‌های مانگرو، شدیدا تخریب می‌شوند. صخره‌های مرجانی یکی از متنوع‌ترین و آسیب‌پذیرترین اکوسیستم‌های طبیعی دنیا هستند. مرجان‌ها موجود زنده‌اند و صخره‌ها حکم خانه را برای هزاران گونه از این جانداران دارند. تخریب صخره‌های مرجانی باعث کاهش تنوع زیستی در نواحی دریایی و ساحلی میشود.
گونه‌های متنوع حیات وحش دریایی مثلا انواع ماهی‌ها، لاک‌پشت‌ها و سایر موجودات آب‌زی نیز از گزند توسعه گردشگری در امان نیستند. غیر از ورود مواد شیمیایی به آب، خراب شدن زیستگاه‌های طبیعی، این موجودات را از این مناطق دور می‌کند و حتی باعث کاهش جمعیت آنها میشود و تعادل اکوسیستم منطقه را به هم می‌زند.
دامن زدن به فرسایش
یکی از مهم‌ترین آسیب‌های توسعه گردشگری دریایی، فرسایش نواحی ساحلی است. البته فرسایش یک فرایند طبیعی است ولی توسعه انسانی، به آن سرعت می‌دهد. بدون وجود محافظ‌های طبیعی مثلا صخره‌های مرجانی و جنگل‌های مانگرو، نواحی ساحلی بیشتر از همیشه در معرض نیروهای فرسایش‌دهنده قرار می‌گیرند.
گردشگری دریایی همواره یکی از مهم‌ترین بخشهای صنعت گردشگری بوده و موتوری برای رشد، توسعه و تغییر کشورهایی که در نواحی ساحلی قرار دارند. ولی این توسعه گاهی به قیمت از دست رفتن زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های طبیعی تمام میشود.
تاثیرات مثبت گردشگری دریایی
این سبک از گردشگری در کنار تاثیرات منفی، ویژگیهای مثبتی هم دارد که البته به خود ما بستگی دارد. ما می‌توانیم با افزایش آگاهی خود، گامی در جهت تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها برداریم.
توسعه جوامع بومی
توسعه اقتصادی که گردشگری برای جوامع بومی دارد قابل چشم‌پوشی نیست. گردشگری از هر نوعی که باشد، زمینه ساز ایجاد فرصت‌های شغلی متعدد است. مشاغل بهتر و رفت‌وآمد گردشگران به توسعه اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان یک منطقه منجر میشود.
حفظ محیط زیست
گردشگری دریایی با وجود همه تاثیرت منفی که بر محیط زیست دارد، می‌تواند به حفظ آن هم کمک کند. اکنون مناطق حفاظت‌شده فراوانی در دنیا وجود دارند که با سرمایه به دست آمده از حضور گردشگران، منابع مالی لازم برای حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی را فراهم می‌کنند. بسیاری از تورهای کروز تلاش می‌کنند تا با تغییر روند فعالیت خود، تولید زباله را کاهش دهند و در جهت آگاه‌تر کردن مسافران از تاثیرت سفرشان، قدم بردارند. در واقع گردشگری دریایی می‌تواند یک منبع مالی خوب برای حفظ محیط زیست دریایی باشد.
روز جهانی اقیانوس‌ها، فرصتی برای تغییر
روز جهانی اقیانوس‌ها هر سال در تاریخ ۸ ژوئن برگزار میشود. این ایده اولین بار در سال ۱۹۹۲ توسط مرکز بین‌المللی توسعه اقیانوس در کانادا (ICOD) و انستیتوی اقیانوس کانادا (OIC)، در کنفرانس سازمان ملل با موضوع توسعه و محیط زیست، مطرح شد. در سال ۲۰۰۸، سازمان ملل آن را رسما اعلام کرد. این روز بین‌المللی از پیاده‌سازی طرح‌های توسعه پایدار حمایت می‌کند و تمایل جمعی را برای مدیریت اقیانوس‌ها و منابع آن پرورش می‌دهد.
این روز با اقدامات مختلفی گرامی داشته میشود مثلا راه‌اندازی کمپین‌ها و طرح‌های ابتکاری جدید، راه‌اندازی رویدادها، آکواریوم‌ها و باغ‌وحش، تمیز کردن سواحل و دریاها، برنامه‌های آموزشی و حفاظتی، فستیوال‌های فیلم و نقاشی و رویدادهای پایدار مرتبط با غذای دریایی.
این روز فرصتی است تا بیشتر به اهمیت اقیانوس‌ها و دریاها بیاندیشیم و تلاش کنیم تا این منابع ارزشمند را هر چه بیشتر و بهتر حفظ کنیم. هر کسی به عنوان یک گردشگر با انتخاب صحیح تورها و مقصدهای گردشگری، می‌تواند نقشی هر چند کوچک در کاهش آسیب‌های گردشگری دریایی بر اقیانوس‌ها و دریاها داشته باشد.
تهیه و تالیف: لست‌سکند
