از آنجایی که تجربه کمی در مراوده با حیوانات داریم، طبیعی است اطلاعات زیادی از دنیای آنها نداشته باشیم. به طور کلی، ما انسان‌ها، نسبت به محیط اطرافمان احساس برتری داریم، اما اگر تفاوت در ساختار بدنی را در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که برخی از حیوانات از انسان‌ها باهوش‌تر هستند. بسیاری از رفتارهایی که فکر می‌کنیم فقط میان انسان‌ها شایع است، در حیوانات هم وجود دارد. در این مطلب، داستان‌هایی از حیوانات می‌خوانید که نشان می‌دهد چقدر به ما شباهت دارند.
راکون‌ها، سارقان دنیای حیوانات
اگر یک شهر خیالی داشته باشیم که ساکنین آن به جای انسان‌ها، حیوانات هستند، شهری شبیه به آنچه در کارتون زوتپیا می‌بینیم، آن وقت راکون‌ها سارقان این دنیا هستند. مطمئن باشید که این نقش فقط به دلیل حلقه سیاه دور چشمانشان به آنها داده نشده. اچ بی دیوید (H.B. David)، در سال 1908 تحقیقاتی انجام داد که نشان می‌داد راکون‌ها میتوانند قفل‌های پیچیده را باز کنند. حتی زمانی که قفل‌ها مجدد تنظیم یا سروته می‌شدند. در این آزمایش، راکون‌ها در کمتر از ده تلاش، موفق می‌شدند قفل‌هایی که به آنها داده شده بود را باز کنند.
به علاوه، تحقیقاتی که از دهه 60 تا 90 روی راکون‌ها انجام شده، نشان می‌دهد که آنها حافظه‌ای به شدت قوی دارند. راکون‌ها میتوانند راه‌حل‌ها را تا سه سال به یاد بیاورند. همین حافظه است که به آنها در غذا دزدی کمک می‌کند. شاید بارها تصاویری از راکون‌ها در حال سرقت از خانه‌ها و مغازه‌ها دیده باشید. اگر راه ورود به خانه را یاد بگیرند، دیگر رهایی از آنها آسان نخواهد بود. راکون‌ها علاوه بر حافظه قوی، قدرت شنوایی بالایی نیز دارند. آنها میتوانند حرکت کرم‌ها را زیر زمین بشنوند.
کلاغ‌ها از فیزیک به ما می‌گویند
کلاغ موجودی افسانه‌ای است و در اسطوره‌ها و داستان‌های کشورهای مختلف، جایگاه ویژه‌ای دارد. البته در بسیاری مواقع، حسی ناخوشایند به آنها نسبت داده شده است. اما این تاثیر از کجا می‌آید؟ کلاغ‌ها میتوانند چهره‌ها را تشخیص داده و بخوانند. با تکیه بر همین توانایی است که میتوانند موجوداتی را که برایشان خطرآفرین هستند از گونه‌های بی‌خطر تشخیص دهند. علاوه بر آن، با قوانین پایه فیزیک آشنا هستند؛ مثلا کلاغی آزمایشگاهی توانسته با تغییر مسیر آب به خوراکی برسد. دیگر توانایی جالب کلاغ‌ها، حافظه آنهاست. کلاغ‌ها گاهی کل مسیر مهاجرتی خود را عوض می‌کنند صرفا برای اینکه از زمین‌هایی که قبلا در آنها به کلاغ‌ها شلیک شده، عبور نکنند. آنها حتی ممکن است جای سطل آشغال‌های شهرها را حفظ کنند تا در مسیر مهاجرت برای تهیه غذا به آنها رجوع کنند. کلاغ‌ها متفکر، حسابگر و کینه‌ای هستند. اگر راکون‌ها سارقین دنیای خیالی ما باشند، کلاغ‌ها اعضای مافیا هستند.
خوک‌ها در آینه به خود می‌نگرند
خوک‌ها میتوانند بهترین دوست انسان باشند، مقاله‌ای در مجله بین‌المللیِ روانشناسیِ تطبیقی، این مساله را به ما ثابت می‌کند. درست مانند سگ‌ها، خوک‌ها قادرند احساسات را درک کنند، از خود عواطف نشان دهند، معماهای ساده حل کنند، دستورات ساده زبانی را یاد بگیرند و از همه مهم‌تر دوست پیدا کنند. خوک‌ها جزو باهوش‌ترین موجودات کره زمین هستند. بچه خوک‌ها حتّی ثابت کردند که از بچه انسان باهوش‌تر هستند.
در آزمایشی که در کشور انگلیس انجام شد، مسیری تودرتو با دیواره‌های آینه‌ای ساخته شد. هدف این بود که بچه خوک‌ها از این تودرتو رد شده و خود را به کاسه غذایی که در انتهای مسیر بود، برسانند. دانشمندان می‌خواستند ببینند آیا بچه خوک‌ها تصویر خود در آینه را تشخیص می‌دهند یا خیر. در کمتر از چند ساعت، خوک‌هایی که تنها 6 هفته داشتند، متوجه شدند که آنچه در آینه می‌بینند انعکاس تصویر خودشان است. این پروسه برای کودک انسان بیش از چند ماه زمان می‌برد.
هشت‌پاها، مایکل اسکافیلدهای دنیای ما
سریال فرار از زندان را دیده‌اید؟ هشت‌پاها مایکل اسکافیلدهای دنیای ما هستند. چرا؟ خب، اگر هشت‌پا را در ظروف درپیچ زندانی کنید، به راحتی آن را باز کرده و خارج می‌شوند. آنها میتوانند خود را فشرده کرده و از سوراخ‌هایی بسیار کوچکتر از ابعداد بدنشان خارج شوند. حتّی میتوانند از دیواره آکواریوم بالا رفته و فرار کنند. اوتو، هشت‌پای موزه آلمان، برای شکستن شیشه و فرار از آکواریوم، به آن سنگ پرتاب می‌کند و وقتی که لامپ بالای آکواریوم آزارش می‌دهد، به آن آب می‌پاشد تا لامپ را بسوزاند. او بارها موفق شده لامپ بالای آکواریوم را بسوزاند. به علاوه، هشت‌پاها دستی هم در معماری دارند و میتوانند با پوستِ میوه‌هایی مانند نارگیل، برای خودشان پناهگاه درست کنند. حالا متوجه شدید؟ معماری که به فرار علاقه بسیاری دارد.
سنجاب‌ها رقبا را فریب می‌دهند
اگر تا به حال هنگام وارد کردن گذرواژه به مشکل خورده‌اید و مطمئن نبودید پسوردتان چه بوده، بدانید که حافظه سنجاب‌ها از شما به شدت بهتر است. سنجاب‌ها میتوانند برای چندین ماه موقعیت دقیق تمام دانه‌هایی که پنهان کرده‌اند را به یاد داشته باشند. فکر نکنید همه این دانه‌ها در یکی دو جای مشخص ذخیره شدند. سنجاب‌ها گاهی هزاران مخفیگاه دارند و البته جای همه آنها را می‌دانند. جالب‌تر اینکه، آنها برای جلوگیری از سرقت دانه‌ها، انبارهای دروغین هم می‌سازند. در سال 2010، مطالعاتی در زمینه سنجاب‌ها انجام شد که نشان می‌داد سنجاب‌ها بسیاری از حفره‌های ذخیره‌ای خود را خالی رها می‌کنند، در حالی که دانه را در دهان یا بدن خود پنهان کرده‌اند. به این ترتیب، اگر موجود دیگری سعی در سرقت دانه‌ها داشته باشد، با دیدن این صحنه گول می‌خورد.
دلفین‌ها، متقلبینِ آب زیرکاه
اگر میزان حجم مغز نسبت به جثه را یکی از نشانه‌های هوش در نظر بگیریم، دلفین‌ها دومین موجوداتِ باهوش دنیا به حساب می‌آیند. آنها قابلیت به نمایش گذاشتن احساسات را دارند و میتوانند حرکات و رفتارهای موجودات اطرافشان (به خصوص انسان) را تقلید کنند. در آخرین مطالعات روی این گونه‌های جانوری که در دانشگاه می‌سی‌سی‌پی انجام شده، دانشمندان متوجه شده‌اند که دلفین‌ها احتمالا جزو آب زیرکاه‌ترین موجودات زمین هم هستند.
در یکی از پژوهش‌های این مؤسسه، مربیان تلاش کردند به دلفین‌ها آموزش دهند که آشغال‌ها را از کف آب جمع کنند. برای انجام این کار، هر دلفینی که آشغال می‌آورد، یک ماهی جایزه می‌گرفت. یکی از دلفین‌ها، به نام کِلی، راهی برای دور زدن مربیان پیدا کرد. کِلی آشغالی که پیدا می‌کرد را پنهان کرده و به جای تحویل یکباره، آن را تکه تکه کرده و بعد تحویل می‌داد و به این شکل جایزه بیشتری دریافت می‌کرد. در ابتدا، مربیان فکر کردند که رفتار کلی تصادفی است اما با دقت بیشتر متوجه شدند که این دلفین باهوش کاملا عامدانه این کار را انجام می‌دهد.
جدال رقص میان زنبورها
در مورد زنبورها با پدیده‌ای روبه‌رو هستیم که به آن هوش جمعی می‌گوییم. در هر کلونی، نزدیک به 50 هزار زنبور کارگر وجود دارد که همگی در تصمیم‌گیری‌ها نقش دارند. زنبورها یکی از دموکراتیک‌ترین جوامع دنیا هستند. وقتی در فصل بهار کندو زیادی شلوغ میشود، هر یک از کلونی‌ها نمایندگانی را برای پیدا کردن خانه جدید اعزام می‌کنند و در نهایت یک مکان جدید را برای ساخت کندو در نظر می‌گیرند. اگر در مورد موقعیت مناسب برای کندوی جدید نظرات مختلفی وجود داشته باشد، به شکلی متمدنانه در مورد آن بحث و تصمیم‌گیری میشود.
این اتفاق از طریق نوعی مسابقه رقص انجام میشود. هر کدام از نمایندگان که موقعیت جدیدی پیدا کرده‌اند، در موقعیت مورد نظر خود، حرکاتی دایره‌وار انجام می‌دهند تا سایر زنبورها را با خود همراه کنند. میزان شوق و اشتیاقی که زنبورِ نماینده در رقص نشان می‌دهد، بستگی مستقیم به میزان رضایتش از آن موقعیت دارد. در نهایت، سایر اعضای کلونی هم با همراه شدن با یکی از نمایندگان و رقصیدن با او، رأی خود را نشان می‌دهند.
فیل‌ها هرگز فراموش نمی‌کنند
فیل‌ها را به قدرت حافظه‌شان می‌شناسند. آنها تمام مسیرهایی که در طول سال‌ها طی می‌کنند و منابع آبی آن را به یاد دارند و هرگز یک دوست را فراموش نمی‌کنند. در سال 1999، فیلی به نام شرلی به پناهگاه فیل‌های تنسی آورده شد. جنی، یکی دیگر از فیل‌های پناهگاه، ناگهان با دیدن شرلی سرذوق آمده و جست و خیز کرد. بعدها مشخص شد که 22 سال قبل، شرلی و جنی در یک سیرک با هم زندگی می‌کردند و بعد از هم جدا شدند. با وجود اینکه 22 سال از ملاقات آنها می‌گذشت، همچنان یکدیگر را به یاد داشتند.
مرغ‌ها حجم می‌شناسند
مرغ‌ها را خیلی به هوش و ذکاوت نمی‌شناسند، اما آنها واقعا موجودات هوشمندی هستند. آنها حتّی میتوانند بعضی از رنگ‌ها و شکل‌ها را از هم تشخیص دهند. ملیسا کاگی (Melissa Caughey)، نویسنده کتاب "چطور به زبان مرغی صحبت کنیم" و "راهنمای نگهداری از مرغ‌ها برای کودکان" آزمایشی درباره مرغ‌ها انجام داده است.
او به مجموعه‌های متفاوتی از مرغ‌ها، در ظروفی به طرح اشکال هندسی غذا داد؛ مثلا یک گروه در ظرفی به شکل مثلث غذا خوردند، گروه دیگر در ظرفی به شکل مستطیل. پس از آن تمام ظرف‌ها را یکجا گذاشتند ولی مرغ‌ها فقط از ظرفی غذا می‌خوردند که قبلا از آن استفاده کرده بودند. مثلا گروهی که از ظرف مثلثی شکل غذا خورده بودند، باز هم سراغ همان ظرف رفته و باقی ظروف را نادیده گرفتند. ملیسا، در قدم بعدی، یکی از ظرف‌ها را حذف کرد و متوجه شد که مرغ‌ها به دنبال ظرف حذف شده می‌گردند و سراغ باقی ظرف‌ها نمی‌روند. یعنی مثلا، مرغ‌هایی که از ظرف مثلثی غذا خورده بودند، در نبود این ظرف، حاضر نبودند سراغ سایر ظروف بروند. آنها منتظر بودند تا ظرف مثلثی شکل دوباره بازگردد.
خفاش‌ها با مغزی شبیه به انسان
خفاش‌ها واقعا باهوش به نظر نمی‌آیند و سال‌هاست که به عنوان نمونه‌های آزمایشگاهی استفاده می‌شوند. همین نمونه آزمایشگاهی بودن در تصور عموم درباره خفاش‌ها تأثیر داشته است، اما تا به حال فکر کرده‌اید که چرا از خفاش‌ها استفاده می‌کنیم؟ شاید به این دلیل است که خفاش‌ها آنقدر باهوش هستند که میتوانند معماهایی را که برایشان طراحی شده حل کنند. آنها میتوانند مسیرها را حفظ کنند و در نتیجه به راحتی در هزارتوها راه خود را پیدا می‌کنند؛ آن هم درحالی که بینایی آنها به شدت کمتر از ما است. به علاوه، مهارت‌های حل مشکلشان در حد سگ‌ها است، با اینکه حجم مغزشان کمتر است. تحقیقاتی هم در مجله دانشگاه هاروارد انجام شده که نشان می‌دهد مغز خفاش در ساختار و عملکرد به مغز انسان شباهت دارد؛ هرچند که پیچیدگی مغز انسان را ندارد.
کبوترهای تصویرگر
کبوترها هم جزو حیواناتی هستند که باهوش به نظر نمی‌آیند. طرز راه رفتن طنزآمیز آنها و از کنار نگاه کردن، باعث میشود احساس کنیم با موجود خنگی روبه‌رو هستیم. در یک پروژه تحقیقاتی در آلمان، 725 عکس سیاه و سفید را به تعدادی کبوتر نشان دادند. محققان متوجه شدند که این پرندگان، قابلیت تشخیص و تفکیک این تصاویر را دارند. این باور که کبوترها موجودی بی‌مغز هستند، یکی از اشتباهات رایج ما است. دفعه بعد که میخواهید کبوتری را دور کنید، حواستان به این قابلیت کبوتران باشد.
طوطی‌هایی که منطق را دنبال می‌کنند
جدا از توانایی تقلید انسان، طوطی‌ها میتوانند انواع معماها و پازل‌ها را که براساس منطق است، حل کنند. به گفته وبسایت Live Science، طوطی‌ها هوشِ یک کودک 3 ساله را دارند. آنها میتوانند با دنبال کردن سرنخ‌ها به محل غذا برسند و جالب‌تر اینکه حتّی نبود سرنخ‌ها هم به آنها کمک می‌کند موقعیت مواد غذایی را پیدا کنند. این نوع از استدلال را که بر اساس عدم وجود داشتن مجموعه‌ای از عوامل است، فقط در انسان و میمون‌ها می‌توان دید. این سبک از استدلال بر پایه علت و معلول است و طوطی با استفاده از آن می‌تواند نگاهی منطقی به دنیا داشته باشد.
عنکبوتی که دست از تلاش برنمی‌دارد
پورشا، موجودی از تیره عنکبوتان و چنان باهوش است که می‌تواند به راحتی به عنکبوت‌هراسی (arachnophobia) منجر شود. اگر از شنیدن نام این بیماری تعجب کردید، باید به شما بگوییم که عنکبوت‌هراسی، جزو یکی از شایع‌ترین هراس‌های ویژه (فوبیا) است. خوشبختانه، این گونه هیچ خطری برای انسان ندارد. پورشا مدل‌های مختلفی دارد که بومی آفریقا، استرالیا و جنوب شرقی آسیا است.
نحوه شکار این عنکبوت نشان‌دهنده ذهن منطقی آن است. اگر یک روش شکار جواب ندهد، پورشا بلافاصله برنامه‌ریزی جدید کرده و از روشِ دیگری استفاده می‌کند. او آنقدر این کار را تکرار می‌کند تا به هدف خود برسد. به دلیل هوشی که هنگام شکار از خود نشان می‌دهد، به پورشا لقب گربه هشت‌پا داده‌اند. گاهی اوقات شکار پورشا ساعت‌ها طول می‌کشد و او به آرامی و بدون آن که طعمه متوجه شود به آن نزدیک میشود.
سگ‌ها و هوش یک کودک دو ساله
دلیلی وجود دارد که سگ را بهترین دوست انسان می‌دانند. سگ‌ها علاوه بر اینکه به شدت دوست‌داشتنی هستند، بسیار باهوش هم هستند. آنها احساس دارند، میتوانند شما را گول بزنند، افراد را از هم تشخیص می‌دهند و حتّی میتوانند احساسات دیگران را تشخیص دهند. البته این تنها بخشی از توانایی‌های سگ‌ها است. وبسایت Live Science، می‌گوید که هوش سگ‌ها به اندازه یک کودک 2 ساله است.
تحقیقات مختلفی برای پیدا کردن هوش سگ‌ها انجام شده است. بر اساس یکی از این تحقیقات، سگ‌ها به طور میانگین میتوانند 165 کلمه را یاد بگیرند و دستورها و اشاره‌ها را بفهمند. سگ‌های باهوش‌تر تا 250 کلمه هم یاد می‌گیرند. با اینکه از نظر یادگیری لغات به کودکان 2 ساله شباهت دارند، در حساب و کتاب بیشتر شبیه به کودکان 3 و 4 ساله هستند. از نظر هوش اجتماعی که حتّی از آن هم بهتر هستند. به علاوه، قدرت بویایی آنها اصلا شوخی نیست. سگ‌ها میتوانند چیزهایی را بو بکشند که انسان و بسیاری دیگر قابلیت آن را ندارند.
شامپانزه‌های ابزار ساز
جای تعجب نیست که شامپانزه‌ها جزو باهوش‌ترین حیوانات جهان باشند. درست همانطور که انسان‌ها هوش خود را از مادر به ارث می‌برند، هوش شامپانزه هم به شدت به ژن بستگی دارد. آنها میتوانند کلمات را یاد بگیرند، با وسایل مختلف بازی کنند و حتّی برای از دست دادن عزیزانشان عزاداری کنند. 50 درصد هوش شامپانزه به ژن و 50 درصد آن به عوامل محیطی وابسته است. شامپانزه‌ها سعی می‌کنند زندگی را برای خودشان راحت‌تر کنند. آنها از آنچه در محیط اطرافشان پیدا می‌کنند برای ساخت ابزار و راحت‌تر کردن زندگیشان استفاده می‌کنند؛ مثلا ساختن وسیله‌ای نیزه مانند برای باز کردن میوه‌ها و شکار.
تعیین سطح هوش حیوانات کار راحتی نیست. اول اینکه معیار کلی و روش اندازه‌گیری عمومی وجود ندارد. اگر هم وجود داشته باشد، نمی‌توان تمام حیوانات را با یک روش و معیار بررسی کرد، وقتی تفاوت آنها با هم زیاد است. در نتیجه تدوین لیستی این چنینی، بیش از هرچیز به سلیقه نویسنده وابسته است تا شاخص‌ها و معیارهای از پیش تعیین شده و تخصصی. این لیست را از مجله Reader’s Digest وام گرفتیم. البته اکثر حیواناتی که در این لیست ذکر شده‌اند با اندکی تغییر در لیست‌های مشابه هم دیده می‌شوند. در هرحال، با وجود اینکه حیوانات این لیست همه نشانه‌هایی از هوش در خود نشان داده‌اند، نمی‌توان این لیست را قطعی به حساب آورد.
منبع: Reader’s Digest
