احتمال اینکه چیزی درباره آغدام نشنیده باشید، خیلی زیاد است. شهری که کمتر از ۳۰۰ سال پیش تاسیس شده و تاریخ چندان کهنی ندارد. محل قرارگیری آن هم چندان مهم نیست و هیچ واقعه‌ی تاریخی مهمی هم در آن روی نداده است.
این بی نام و نشانی تا سال ۱۹۹۳، که شهر در خلال جنگ ناگورنو قره باغ (Nagorno-Karabakh) تحت محاصره قرار گرفت و با افزایش فشارها، حدود چهل هزار نفر مجبور به فرار شدند، ادامه می‌یابد. ۱۸ سال بعد، شهر خالی از سکنه میشود و هنوز هم این شهر، بخشی از منطقه‌ی حائل ارمنیان است.
تاریخ آغدام
آغدام، در اواخر سال‌های ۱۷۰۰ بنیانگذاری شد، اما تا سال ۱۸۲۸ به شکل رسمی، جایگاه یک شهر را نداشت و صنایع اصلی و کلان آن، تولید کره و ماشین آلات بود. شهر، به مفهوم رایج، حضور نظامی مهمی نداشت اما پایتخت منطقه آغدام رایون (Agdam Rayon) بود و منطقه مرکزیِ بین دو طرف درگیر جنگ، به حساب می‌آمد.
ناگورنو- قره باغ، یک منطقه محصور در خشکی، در غرب جمهوری آذربایجان بود که اعلام استقلال کرد و همسایه آذربایجان یعنی ارمنستان، از نیروهای شورشی قره باغ حمایت کرد؛ شورشی‌هایی که منطقه را به عنوان بخشی از قلمرو باستانی ارمنستان، که به قرن ۴ پیش از میلاد باز می‌گشت، اعلام کردند.
به هر حال، تمام ساکنان منطقه ناگورنو- قره باغ، خودشان را میراث‌دار ارمنستان به حساب نمی‌آورند. اما در عین حال، ادعایی به قدمت یک قرن، درباره این قلمرو وجود دارد که ثابت شده، باعث و بانی تمام این درگیری‌ها و مناقشات است.
سرزمین سوخته
اگرچه که این منطقه، به طور مداوم درگیر جنگ‌های میان ارمنستان و آذربایجان بوده است، اما این نزاع‌ها و تنش‌ها در آگوستِ سال ۱۹۹۳ به اوج خود رسید. آذربایجان از آغدام، به عنوان یک منطقه دفاعی، برای محافظت از جناح‌ها در برابر نیروهای ارمنی استفاده می‌کرد.
ارمنی‌ها با این تصور که آذربایجان، قصد دارد هجوم خود را از آغدام شروع کند، برای اقدام به ضد حمله مناسب، داوطلبِ حمایت از نیروهای منطقه‌ای قره باغ شدند؛ اما در این میانه، تنها آغدام بود که قربانیِ این مناقشات شد.
در تابستان، ده‌ها هزار تن از نیروهای ارمنستان و قره باغ، به سمت منطقه ناگورنو- قره باغ سرازیر شدند و هرچه را که جنگ نابود نکرده بود، بعدا توسط سربازان و با آتش سنگین توپخانه‌ی آنها، از بین رفت.
نیروهای نظامی به منظور جلوگیری از تصرف مجدد آغدام و تبدیل آن به سپر دفاعی طرف مقابل، از طریق بمباران و... باقیمانده‌های ساختمان‌های موجود در شهر را نیز ویران کردند. به این ترتیب، تمام ساختمان‌هایی که توسط آتش توپخانه نابود نشده بود، تکه پاره شد و به عنوان مواد و مصالح مورد نیازِ ساخت و ساز، برای استفاده مجدد به Stepanakert (پایتخت و بزرگترین شهر ناگورنو- قره باغ) برده شد.
آسیب‌های جانبی
این جنگ، بسیار خشونت بار بود و در حین آن از سوی نیروهای قره باغ، به شرایط ساکنان شهر هیچ توجهی نشد. در نهایتِ امر هم، حمله‌ای از سوی آذربایجان ترتیب داده نشد؛ تنها چیزی که به چشم می‌خورد، یک گروه سربازِ آذربایجانی لاغر و تکیده بودند که با روحیه‌ای بد، از شهری نیمه ویران در برابر متجاوزان دفاع می‌کردند. در حقیقت، علی رغم اینکه تعداد انگشت شماری برای دفاع از شهر می‌جنگیدند، نرخ مهاجرت و ترک شهر، بسیار بالا بود.
آنهایی که توانستند، فرار کردند و در پایان تابستان، بیش از ۱۲۰۰۰۰ شهروند، منطقه ناگورنو قره باغ را ترک کرده بودند. پس از اِشغال آغدام، توسط نیروهای قره باغ، آنها با شلیک توپ و اسلحه، هر آنچه که در شهر خالی باقی مانده بود را از بین بردند. نیروهای قره باغ، فقط مسجد آغدام را پا برجا باقی گذاشتند؛ جایی که امروزه به عنوان انبار از آن استفاده می شود.
پس از اینکه نیروهای نظامی، از تخریب شهر به اندازه کافی لذت بردند، برای ادامه روند نابودی، به سراغ دیگر شهرهای منطقه، مانند Fizuli، Jebrail و Zangelan رفتند.
با پایان گرفتن تابستان، آذربایجان ۵ منطقه را به نیروهای ارمنستان- قره باغ واگذار کرده بود. منطقه ناگورنو- قره باغ، طی همین درگیری‌ها اعلام استقلال کرد، هر چند که این استقلال، توسط هیچ یک از دو طرف به رسمیت شناخته نشد. با گذشت زمان، آغدام به همین شکلِ خالی از سکنه باقی ماند و تنها نشان حیاتِ آن، حضور گاه و بی گاهِ غارتگرانی است که در خرابه‌های آن کمین می‌کنند.
میراث
امروز، تنها بخشی از آغدام که به حیات خود ادامه می‌دهد، تیم فوتبال آن است. پس از اتمام مناقشات، تیم فوتبال این شهر به جای دیگری نقل مکان کرد، اما سعی کرد که همبستگی و میراث آغدام را حفظ کند.
آنها تا به امروز و با وجود اینکه در ۱۸ سال گذشته کسی در شهرشان زندگی نکرده است، همچنان به عنوان نماینده آغدام، به بازی در لیگ برتر آذربایجان ادامه داده‌اند.
منبع: sometimes-interesting.com
