غزه یکی از قدیمی‌ترین شهرهای دنیا است که امروزه به دلیل مسائلی کمتر به چشم توریست‌ها می‌آید. رژیم صهیونیستی تمامی حرکات مردم و کالاهای واردشده به نوار غزه را کنترل می‌کند و این شهر اکنون تحت کنترل گروه حماس است. گذرگاه اریز، این روزها تنها محل عبور روزنامه‌نگاران خارجی، کارمندان فعال درزمینه حقوق بشر، دیپلمات‌ها و غزه‌ای‌های خوش‌شانسی است که شانس عبور از این گذرگاه را پیدا می‌کنند. مصر نیز یکی از گذرگاه‌های غزه را کنترل می‌کند. با این حال، غزه هنوز زیبایی‌های خودش را دارد و اگر روزی دروازه‌های این شهر به روی صنعت توریسم باز شود، فلسطینی‌های خوش‌قلب با تاریخ غنی خود از توریست‌ها پذیرایی خواهند کرد. در این مطلب روی جاذبه‌های تاریخی غزه تاکید شده و می‌خواهیم ببینیم آثار کهن و مهم این منطقه در چه وضعیتی هستند.
فاضل الاودول به‌عنوان یکی از باستان‌شناسان برتر این منطقه در رابطه با جاذبه‌های تاریخی غزه می‌گوید: «خارجی‌ها به‌هیچ‌عنوان غزه را نمی‌شناسند، این چیزی است که مرا خیلی غمگین می‌کند.»
تاریخ‌دانان تخمین زده‌اند که شهر غزه در حدود بیش از ۵۰۰۰ سال قدمت دارد. موجی از امپراتوری‌ها نظیر فرعون‌ها، فنیقی‌ها، فلسطینی‌ها، کنعانی‌ها، آشوری‌ها، مغول‌ها، بیزانس‌ها، اسکندر، رومی‌ها، ایرانی‌ها، عثمانی‌ها و انگلیسی‌ها چندین بار این منطقه را تصرف کرده‌اند و طمع در اختیار داشتن درگاه‌ها و مسیرهای تجاری این شهر به آفریقا و آسیا را داشته‌اند.
شما ممکن است با تاریخ معاصر غزه آشنایی بیشتری داشته باشید. رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۶۷ میلادی غزه و کرانه باختری را اشغال کرد و آن را در زیر قدرت نظامی‌اش قرار داد. موافقت‌نامه‌های صلح ۱۹۹۳ میان رژیم صهیونیستی و تشکیلات تازه تأسیس فلسطین، خودگردانی فلسطینی‌ها در غزه (و کرانه باختری) را با محدودیت‌های مشخص مورد توافق قرار داد. رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۰۵ تجهیزات و سربازان خود را از غزه بیرون آورد اما کنترل مرزها را حفظ کرد (البته این رژیم همچنان به اشغال کرانه باختری از طریق شهرک‌سازی ادامه می‌دهد). سپس در سال ۲۰۰۷ میلادی، حماس از توافق صلح خارج شد. از آن پس تاکنون، رژیم اشغالی و مصر، مرزهای این شهر را به‌صورت گسترده مسدود کردند، رژیم اشغالگر و حماس چندین جنگ خونین را تجربه کردند. این تاریخ پر فراز و نشیب، شکاف فلسطین را عمیق‌تر کرد و فجایع انسانی بسیار زیادی را هم برای مردمان این منطقه به بار آورد.
تعجبی ندارد که با توجه به تمامی مشکلاتی که غزه با آن روبرو شده است، به‌ندرت پول و منابعی برای حفاری‌ها و حفاظت‌های باستان‌شناسی جاذبه‌های تاریخی غزه باقی بماند. الاودول در فرانسه دانش‌آموخته و کمک‌هایی را از فرانسه و سایر نهادهای بین‌المللی برای کارهایش دریافت می‌کند. ولی بنابر گفته‌اش این هزینه‌ها کافی نیستند و هنوز دلیل کسری بودجه‌اش را مسائل سیاسی می‌داند.
الاودول می‌گوید:«مشکل در غزه این است که سیاست بر همه چیز غلبه کرده است. هیچ پشتیبانی مالی از باستان‌شناسی نمی‌شود. اما پشتیبانی برای ایجاد جنگ زیاد است. اگر برعکس این امر اتفاق می‌افتاد، برای غزه بهتر بود.»
در غزه چه آثار تاریخی باقی مانده است؟
برای شروع از مکانی به نام «قصر» یاد خواهیم کرد که درواقع یک قلعه‌ی قدیمی است که به یک موزه‌ی باستان‌شناسی عمومی در قلب شهر غزه تبدیل شده است و از جاذبه‌های تاریخی غزه به شمار می‌رود. سلطان مملوک متعلق به قرن سیزدهم بخشی از این قصر را برای یکی از همسرانش که در غزه او را ملاقات کرده بود، بنا کرد. البته بخش قلعه‌ی این مکان تاریخی به قرن هفدهم و زمانی تعلق دارد که فرماندار عثمانی ترکیه آن را به خانه‌ی خود تبدیل کرد. سپس انگلیسی‌ها از آن به‌عنوان مرکز فرماندهی پلیس استفاده کردند و مصری‌ها نیز آن را به مدرسه‌ی دخترانه تبدیل کردند. به‌تازگی این مکان به‌عنوان یک موزه باز شده است که توسط وزارت گردشگری و عتیقه‌های فلسطینی و با کمک بین‌المللی اداره میشود.
حمام السامرا
دومین جاذبه تاریخی غزه «حمام السامرا» نام دارد که در بخش قدیمی شهر غزه به نام زیتون واقع شده است. این حمام ترکی هنوز هم نام اجتماع سامری (یک شاخه از یهودیت) را به دوش می‌کشد که پیش‌ازاین عهده‌دار محافظت از این مکان بود. (سامری‌ها هم‌اکنون در کرانه‌ی باختری و نابلس متمرکز شده‌اند.) لوحه‌ای که در این مکان یافت میشود به سال ۱۳۲۰ بعد از میلاد و حاکمیت مملوک بازمی‌گردد. کاشی‌های مرمرین این حمام، سقف و شیشه‌های رنگ‌آمیزی شده در طول سال‌ها از بین رفته‌اند اما امروزه از این مکان به‌خوبی حفاظت میشود و گذراندن ساعاتی در این حمام هرکسی را به عمق تاریخ این منطقه می‌برد.
کلیسای سن پورفیریوس
در نزدیکی این حمام کلیسای سن پورفیریوس قرار دارد که کلیسای رومی ارتودوکس شهر غزه است که به قرن ۱۲ تعلق داشته و توسط دیوارهایی از دوران جنگ‌های صلیبی احاطه شده است. درون این کلیسا با نقاشی‌های آب رنگ به رنگ های بسیار زیبا و دکوراسیونی باشکوه که این روزها کمتر در غزه دیده میشود، پوشیده شده است. این کلیسا به نام اسقف قرن پنجم غزه، یعنی سن پورفیریوس نام‌گذاری شده است که تمامی معابد بت‌پرستی در غزه را بست و پایه‌های اصلی این کلیسا را ساخت.
تنها حدود ۱۱۰۰ مسیحی در غزه باقی‌مانده‌اند و ۱/۹ میلیون نفر دیگر مسلمان هستند. تمامی این‌ها سبب شده است تا در اقلیت بودن، این مسیحی‌ها را اندکی اذیت بکند و همچنین محدودیت‌های رژیم صهیونیستی مهاجرت را برای این دسته دشوار کرده است. تعداد کلیساهای باقیمانده در بستر ساحلی شهر غزه، یادآور روزهای دیگری از این شهر هستند.
این روزها این کلیسا هنوز برای خدمات دعا و تعمید مورداستفاده قرار می‌گیرد. کامل ایاد ۴۶ ساله که مسئول روابط عمومی جامعه‌ی یونانی ارتدکس است اعلام کرده است که با دولت حماس هیچ همکاری ندارد و این موضوع، به‌نوعی تلاش‌های نگه‌داری از این مکان تاریخی را دشوار ساخته است. ایاد به دنبال تشکیل دولت فلسطینی مستقل و به‌دور از قدرت رژیم اشغالی است. او گفته است که حفاظت از کلیساهای غزه بخشی از مراقبت از مردم فلسطین است. شهروندان شهر غزه در طی جنگ سال ۲۰۱۴ با رژیم اشغالی برای حفاظت جان خود از بمب‌ها به این کلیسا پناه می‌آوردند.
مسجد جامع عمری
مکان تاریخی دیگر در این شهر، مسجد جامع عمری نام دارد که با نام مسجد جامع غزه نیز شناخته میشود و از جاذبه‌های تاریخی غزه است. این مکان، قدیمی‌ترین مسجد در نوار غزه است که هنوز هرروزه از آن استفاده میشود. باور بر این است که این مکان در ابتدا یک معبد فلسطینی بوده است که بعد به کلیسای بیزانسی تبدیل میشود. پس از فتح غزه توسط مسلمانان در قرن هفتم، این مسجد چندین بار در طی قرن‌های مختلف بازسازی شده است.
حفاری‌ها ادامه دارد
الاودول در حال حاضر به حفاری و ترمیم صومعه‌ی سنت هیلاریون (St. Hilarion Monastery) مشغول است که قدیمی‌ترین و مشهورترین بنای مسیحیت است. این صومعه در منطقه‌ای به نام تل ام عامر در نزدیکی نصیرات در غزه‌ی مرکزی واقع شده است. هیلاریون بنیان‌گذار سلطنت فلسطین در حدود ۳۰۰ میلادی بود و گفته میشود که این مکان را او ساخته است. سپس در طی چند قرن از امپراتوری رومی‌ها، چند کلیسای دیگر نیز در این منطقه ساخته شد. صومعه‌های آن زمان متشکل از موزاییک و سنگ مرمر، یک مجموعه برای تعمید، یک اتاقک بزرگ با بیش از ۱۲۰ اتاق برای کاهنان و بازدیدکنندگان، حمام، آشپزخانه، سالن غذاخوری، و مکانی برای انبار گندم و انگور بودند.
موارد زیادی برای حفاری توسط الاودول وجود دارد اما کمک بین‌المللی برای این پروژه محدود است و از طرفی افراد ساکن در این مکان راضی به جابه‌جایی برای انجام عمل حفاری نیستند. الاودول همچنین قصد دارد تا کلیسای بیزانسی قرن ۴ واقع در جابالیا را نیز حفاری کند. موزاییک‌های زیبای این مکان در حال حاضر در زیر خروارها خاک خوابیده‌اند زیرا راه امن‌تری برای نگه‌داری از آن‌ها هم‌اکنون در دسترس نیست.
جاذبه‌های تاریخی غزه بسیار زیاد هستند و این باستان‌شناس نمی‌تواند به دلایلی از برخی از آن‌ها پرده‌برداری کند. او می‌گوید که لایه‌هایی از زمین در زیر کمپ شتی قرار دارد که گنجینه‌ای از مصنوعات و تاریخ را در خود جای داده است اما مردمی که در آنجا زندگی می‌کنند مکان دیگری برای رفتن ندارند پس جابه‌جایی آن‌ها برای حفاری فعلاً ممکن نیست.
در کنار کمپ شتی، مکانی تاریخی به نام البخشیا وجود دارد که سه قرن پیش رونق گرفته بود. برخی از خرابه‌های یافت شده در آنجا از قبیل معابد رومی، گورخانه بیزانسی و پایه‌های قدیمی شهر غزه، هم اکنون به یک منطقه نظامی بسته‌شده تبدیل‌شده‌اند و به همین دلیل، الاودول با سرمایه اندک خود نمی‌تواند به این مکان‌ها دسترسی داشته باشد و هیچ سازمانی هم حاضر به پشتیبانی از او نیست.
هنوز جاذبه‌های تاریخی غزه جنگ‌زده تمام نشده است و از میان آن‌ها می‌توان به دو گورستان انگلیسی که مدفن سربازان انگلیس در جنگ با عثمانی‌ها است اشاره کرد. این گورستان توسط کشورهای مشترک‌المنافع بریتانیا ساخته شد. هم‌اکنون این فضاهای سبز و باز به مکانی برای مردمان بی‌پناه غزه تبدیل شده است.
افرادی هم علاقه‌مند به تاریخ در این شهر هستند که از میان این افراد می‌توان به مروان شوان ۵۰ ساله اشاره کرد که کلکسیون شخصی‌اش از مصنوعات متعلق به عهد کنعانیان تا زمان اشغال این شهر توسط بریتانیا را در بر می‌گیرد و این کلکسیون را در موزه شخصی‌اش در نزدیکی خانه خود در مکانی به نام خان یونس در نزدیکی مرز مصر نگه‌داری می‌کند.
شوان جمع‌آوری این کلکسیون را از سی سال قبل به‌عنوان پسری علاقه‌مند به تاریخ آغاز کرده است. او پیش از این، بازارها را به امید یافتن اشیا قدیمی می‌گشت. او پدر هفت فرزند است که دانش خود را به‌صورت خودآموز به دست آورده و هم‌اکنون به‌عنوان یک نجار زندگی را می‌گذراند. اما میراث غزه، علاقه‌ی شخصی او است.
شوان یکی از سه فردی است که کلکسیون شخصی بسیار غنی از آثار تاریخی غزه را در اختیار دارد. او برخی از این مصنوعات را به موزه قصر اهدا کرده است. اما رویای اصلی‌اش به نمایش درآوردن این تاریخ در خارج از کشور و جایی است که به‌خوبی از آن‌ها مراقبت شود. او برای این کار، جاهایی نظیر آفریقا، اروپا یا موزه لوور جدید در امارات متحده عربی را در نظر دارد.
شوان اظهار کرد که: اگر موزه خارج از اینجا بود، می‌توانست در هرزمانی باز باشد. هم‌اکنون این موزه شخصی در بیشتر اوقات بسته است و تنها در صورتی باز میشود که شخصی قصد دیدن آن را داشته باشد. البته شوان همیشه برای نشان دادن موزه‌اش در دسترس است.
منبع: thedailybeast.com
