شیبوری؛ یک هنر ژاپنی با چند قرن سابقه که هنوز زنده است

روش‌های خلاقانه بسیاری برای طراحی پارچه و لباس وجود دارد. شاید با tie-dye آشنایی داشته باشید؛ تکنیکی که از طریق بستن پارچه‌ها و فرو بردن آن در خُم رنگرزی (حاوی رنگ مایع) اجرا می‌شود. یک راه دیگر هم برای رنگ کردن و طراحی پارچه وجود دارد، که شبیه به tie-dye است، اما با این تفاوت که تنها برای استفاده از نیل (indigo: یک گیاه استوایی، از خانواده نخودها، که قبلا به عنوان منبع تولید رنگ آبی تیره، به شکل وسیعی کشت می‌شد) تمرکز دارد. اسم این روش، شیبوری (Shibori) است.

اگر بدانید که شیبوری چیست، حتما تعجب می‌کنید. شیبوری، یک کلمه ژاپنی است که در زبان انگلیسی و فارسی هیچ معادلی ندارد. این اصطلاح، ریشه در یکی از افعال ژاپنی دارد با عنوان شیبورو (shiboru)، که به معنای چلاندن، آب گرفتن و فشرده کردن است و معنای آن به شکل ضمنی این است: به کار بردن روش‌هایی که از طریق آنها، شما می‌توانید پارچه‌ را طراحی و رنگ کنید.

شیبوری، در نگاه اول، شبیه به tie-dye است. اما وقتی هر دو روش را امتحان می‌کنید، متوجه خواهید شد که tie-dye، تنها بخش کوچکی از عملیات شیبوری به حساب می‌آید. هنر ژاپنی، بسیار فراگیرتر است و از یک تاریخ غنی برخوردار است که به قرن هشتم بر می‌گردد. tie-dye، از روش پیچاندن پارچه استفاده می‌کند و نتیجه‌ای که از آن حاصل می‌شود، تنها کسری از کارهایی است که با روش شیبوری، امکان پذیر است. در آخر این را هم اضافه کنیم، که tie-dye، اشتراک‌هایی از سمت غرب هم دارد- به خصوص از سوی هیپی‌های دهه ۶۰- و نتیجه کارش، ایجاد ردیفی از رنگ‌های شاد و سرزنده است.

رنگرزی با شیبوری، چگونه عمل می‌کند؟

روش‌های مختلفی برای دستیابی به نتایج شیبوری وجود دارد، و همین، یکی از چیزاهایی است که در جذابیت آن، موثر است. بسته به اینکه چطور پارچه مورد نظر را تا کنید، چین بدهید یا بپیچانید، الگو و طرح و نقش‌های متفاوتی به دست خواهید آورد. در ادامه، چند ایده در رنگرزی شیبوری را خواهید دید:

مواد اصلی مختلفی برای استفاده در شیبوری وجود دارد، که بسته به نوع کار و تکنیک‌های مورد استفاده، با هم فرق دارند.

رنگ نیلی: یک کیت رنگ نیلی، کار را برای برپا کردن یک ظرف رنگرزی آسان‌تر می‌کند.

پارچه‌های طبیعی: برای این کار، پارچه‌هایی با الیاف طبیعی لازم دارید چرا که اینجور پارچه‌ها، رنگ را بهتر نگه می‌دارند. به دنبال پارچه‌های کتان (پنبه‌ای) و لینِن بگردید. هر چه قدر درصد پنبه پارچه بیشتر باشد، نیل، بهتر عمل می‌کند و طیف رنگی بهتری پدید می‌آورد.

یک سطل ۵ گالنی (هر گالن معادل ۷/۳ لیتر است): از آنجا که رنگرزی کثیف کاری دارد، یک سطل ۵ گالنی، که مخصوص شیبوری است، تهیه کنید. این گنجایش باعث می‌شود که برای رنگ نیلی و همینطور لباس‌ها و پارچه‌هایتان به اندازه کافی جا داشته باشید. بهترین حالت این است که دو تا سطل در اختیار داشته باشید؛ یکی برای رنگ نیلی و دیگری برای آب تمیز.

دستکش لاستیکی: برای جلوگیری از رنگی شدن دستانتان، دستکش، یکی از ملزومات کار است.

کش‌های لاستیکی: نوارهای لاستیکی دو هدف دارند. وقتی پارچه را تا می‌زنید یا چین می‌دهید، آنها پارچه را سالم نگه می دارند و همچنین به عنوان یک عایق خوب عمل می‌کنند، به این معنا که هرجا کش لاستیکی باشد، از رنگ خبری نیست.

ریسمان‌های چندلایه نخی: درست مثل کش‌های لاستیکی، این طناب‌ها هم همان اهداف را دنبال می‌کنند و راهی برای طراحی به حساب می‌آیند.

مربع‌های چوبی: مربع‌های چوبی برای ایجاد طرح‌ها به کمک شما می‌آیند. پارچه را دور آنها تا می‌زنید، تا الگوهایتان را پیاده کنید.

انجام قدم به قدم شیبوری

• لوازمتان را آماده کنید

قبل از اینکه هر پارچه‌ای رنگ شود، باید تمام لوازمتان را آماده کنید؛ پارچه مورد نظر و تکنیک مد نظرتان را هم انتخاب کنید. کش‌های لاستیکی، ریسمان‌های چند لایه، یا مربع‌های چوبی و بعد پارچه را بنا به سلیقه خودتان تا کنید.

وقتی که در حال آماده کردن ظرف رنگ نیلی هستید، پارچه را از ظرف آن دور نگه دارید. برای درست کردن رنگ، از دستور العمل کیت رنگ پیروی کنید. این راهنما به شما می‌گوید که چه مقدار آب باید داشته باشید و آن را در چه دمایی نگه دارید. گاهی لازم است چیزهایی را به ظرف رنگ اضافه کنید، پس به خاطر داشته باشید که حتما راهنما را دقیقا مطالعه کنید.

• پارچه را در آب بخیسانید

می‌دانید که چطور باید از دو سطل ۵ گالنی‌تان استفاده کنید؟ یکی از آنها باید با آب تمیز پر شود. قبل از اینکه پارچه را در رنگ نیلی قرار بدهید، باید آن را در سطل آب غوطه ور کنید. بعد آن را خوب بچلانید و آب اضافه آن را بگیرید و سپس آن را در سطل رنگ قرار بدهید. دستکش‌های لاستیکی را فراموش نکنید و با دست رنگ را به خورد پارچه بدهید. این کار را به آرامی انجام بدهید- مخلوط را تند تند هم نزنید و آن را به اطراف نپاشید.

• اجازه بدهید که پارچه برای ۵ دقیقه در رنگ بماند

وقتی پارچه در سطل رنگ ته نشین شد، بگذارید ۵ دقیقه همانجا بماند. حالا وقت بیرون آوردن پارچه است. در این زمان، احتمالا رنگ پارچه سبز است، اما نگران نباشید- بعد از چند دقیقه، که پارچه در معرض اکسیژن هوا قرار بگیرد، کم کم شروع می‌کند به آبی شدن.

• این فرایند را تکرار کنید

یک بار دیگر پارچه را در رنگ فرو ببرید و با ماساژ ملایم کاری کنید که رنگ به الیاف پارچه نفوذ کند. می‌توانید این کار را چند بار تکرار کنید- فقط به یاد داشته باشید که هر چقدر این کار را بیشتر تکرار کنید، رنگ آبی تیره‌تری به دست خواهید آورد.

• بعد از آخرین بار، بگذارید پارچه‌ها یک شب بمانند

هنوز پارچه‌ها را باز نکنید و بگذارید یک شب به همین حال بمانند. روز بعد، محصولاتتان را داخل سطل آب تمیز بیندازید و سپس، بندهای چندلایه را ببرید و کش‌ها لاستیکی را باز کنید. حالا کمی از خودتان تعریف کنید!

• پارچه ها را با آب سرد و بدون هیچ ماده پاک کننده‌ای، در ماشین لباسشویی بشویید

پارچه‌ها را روی بند رخت و در هوای آزاد آویزان کنید، تا خشک شوند. یا اینکه می‌توانید آنها را در خشک کن، با حرارت کم بیندازید. وقتی کارتان تمام شد، پارچه را اتو کنید. پارچه‌های شیبوری شما آماده‌اند. حالا، علاوه بر اینکه نوعی صنایع دستی ساخته‌اید، توانسته‌اید هنری به قدمت چندین قرن که ریشه در فرهنگی اصیل دارد را نیز زنده کنید!

منبع: mymodernmet.com