آیا می‌دانستید که بعضی از مواد معدنی می‌توانند رنگ عوض کنند؟ البته به‌جای آنکه با نوسان دمای بدن تغییر رنگ بدهند، هنگامی‌که در معرض تابش نور قرار می‌گیرند رنگشان عوض میشود. این پدیده که به آن تِنِبِرسانس می‌گویند، ممکن است برای افرادی که عینک‌های فتوکرومیک دارند آشناتر باشد. همان‌طور که شیشه عینک آن‌ها با توجه به نوع نوری که در معرضش قرار می‌گیرند روشن و تیره میشود، مواد معدنی نیز به همان صورت تغییر رنگ می‌دهند.
این قابلیت تغییر رنگ که نام دیگرش «فتوکرومیسم عکس‌پذیر» است، نخستین بار در سال 1896 در گرینلند کشف شد. زمین‌شناسان هنگامی به این کشف رسیدند که مشاهده کردند برخی از انواع سنگ سودالیت که برای نخستین بار شکسته می‌شوند، صورتی روشن هستند. رنگ صورتی آن‌ها با قرار گرفتن در معرض نور مرئی از بین می‌رود و اگر پس‌ازآن نور فرابنفش به سنگ تابیده شود، دوباره رنگ صورتی به خود می‌گیرد. زمان تغییر و پایداری رنگ‌ها در این مواد نامعلوم است؛ مگر آنکه گرما داده شوند و سرعت تغییرشان با استفاده از طول‌موج‌های کوتاه یا بلند فرابنفش افزایش یابد.
اما کدام دسته از مواد هستند که چنین اَبَرپدیده‌ای در آن‌ها روی می‌دهد؟ «هکمنایت» از انواع سودالیت یکی از شناخته‌شده‌ترین مواد معدنی تِنبرِسانت یا دارای خاصیت تنبرسانس است. انواع گوناگون هکمنایت که در کُبِک کانادا و گرینلند یافت شده‌اند، هنگامی‌که نور مرئی به آن‌ها می‌تابد، رنگشان از بنفش پررنگ/صورتی به سفید مایل به سبز تغییر می‌کند. ولی هکمنایت‌های یافت شده در دو کشور افغانستان و برمه با تابش نور خورشید از سفید به صورتی تغییر رنگ می‌دهند.
هکمنایت‌ها از مواد معدنی‌ای هستند که رنگشان به‌آسانی عوض میشود، ولی چند نوع سودالیت دیگر نیز با خاصیت تِنبرِسانت وجود دارند؛ مانند اسپودومن که رنگش با تابش امواج الکترومغناطیسی پرانرژی تیره میشود و بعضی از انواع روشن رنگ توگتوپیت. توگتوپیت‌های دارای رنگ صورتی روشن هنگامی‌که در معرض تابش طول‌موج‌های کوتاه فرابنفش یا نور خورشید پرقدرت باشند، شدت رنگشان افزایش می‌یابد.
اگر حتی یک درصد فکر می‌کنید این‌ها خیلی هم جالب نیستند، باید بگوییم مواد معدنی بی‌شماری وجود دارند که می‌توانند تغییرات بصری و رنگی فراوانی داشته باشند. خیلی‌ها تِنِبرسانس را با پدیده دیگری به نام فلوئورسانس اشتباه می‌گیرند؛ فلوئورسانس از ویژگیهای بعضی از مواد معدنی است که پس از جذب نور یا تابش دیگر امواج از خود نور منتشر می‌کنند. این ویژگی بسیار رایج‌تر از تنبرسانس است؛ 15 درصد مواد معدنی می‌توانند فلوئورسانس کنند. بااینکه موادی هستند که تنها در حالت خالص فلوئورسانس می‌کنند، ولی بیشترشان در صورتی چنین خاصیتی را از خود بروز می‌دهند که ناخالصی‌هایی به نام فعال‌ساز داشته باشند. از نمونه‌های فعال‌سازها می‌توان به منیزیوم، سرب، مس و تیتانیوم اشاره کرد.
فرقی نمی‌کند که کدام‌یک از این ماده‌ها را در نظر داشته باشید؛ به‌هرحال فلوئورسانس از هیجان‌انگیزترین دلایل جمع‌کردن سنگ‌های معدنی است. این ویژگی برای پیدا کردن مواد معدنی در معدن کاربرد دارد؛ بدین‌صورت که افراد علاقه‌مند و زمین شناسان از نور فرابنفش استفاده می‌کنند تا بتوانند آن‌ها را در تاریکی بیابند. پس از استخراج، می‌توان اثر فلوئورسانس سنگ‌ها را با دست‌کاری بالا برد. یکی از علاقه‌مندان به زمین‌شناسی که او را در اینستاگرام با آیدی wild_nrocks می‌شناسند، معمولاً تصاویر درخشان سنگ‌های معدنی کمیابی را که در شمال روسیه پیدا می‌کند به اشتراک می‌گذارد. دیدن سنگ‌های او واقعاً هیجان‌انگیز است؛ از قطعه سودالیت سختش که مانند مواد مذاب می‌درخشد گرفته تا تخم‌مرغ‌هایی که در تاریکی تجلی می‌کنند.
همچنین مواد دیگری هستند که به دلیل پدیده فلوئورسانس، نور شب‌تاب منتشر می‌کنند.
منبع: mymodernmet.com
