جاهای دیدنی دهلی + قیمت و ساعت بازدید

حتی اگر نام جاهای دیدنی دهلی را یک‌بار هم نشنیده باشید، قطعاً تصاویرشان را به هنگام تماشای آثار سینمایی هند یا مجله‌های گردشگری دیده‌اید. شاید‌ هم در آن لحظه خودتان را در چنین موقعیت‌های بکر و باشکوهی تصور کرده باشید. این رویای شما قرار نیست تا ابد رویا بماند، زیرا بازدید از جاهای دیدنی مشهور این شهر، در یک سفر چند روزه با تور هند به سادگی امکان‌پذیر است به شرطی که جاذبه های دهلی را خوب بشناسید و با توجه به موقعیت و زمان بازدید از آن‌ها یک برنامه‌ریزی صحیح برای سفرمان تنظیم کرده باشید.

به طور کلی مکان های دیدنی دهلی یا اهمیت تاریخی و فرهنگی دارند یا معماری شکوهمندشان در هیچ جای جهان نمونه ندارد. برخی از این جاذبه‌ها نیز تمام این موارد را یک‌جا در خود جای داده‌اند که نمونه بارز آن قلعه‌ها و معابد دهلی است. بنابراین در یک نگاه ساده درخواهیم یافت که هر کسی با هر سلیقه‌ای دیدنی های دهلی را می‌پسندد. در این مطلب از لست سکند قرار است جاهای دیدنی دهلی را به همراه برخی از اطلاعات جزئی و کارآمد به شما معرفی کنیم.

بناهای تاریخی دهلی

همانطور که در مقدمه اشاره کردیم، اهمیت تاریخی، بخش جدایی ناپذیری از دیدنی های دهلی است. اگرچه در این شهر آثار باستانی بسیاری یافت می‌شود، اما آثار تاریخی مربوط به حکومت گورکانیان به دلیل عجایب معماری و ترکیب چند سبک مختلف، بیش از هر جاذبه تاریخی دیگری بین گردشگران محبوبیت دارند. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین بناهای تاریخی دهلی می‌پردازیم که هر ساله میلیون‌ها گردشگر از آن‌ها دیدن می‌کنند.

قلعه سرخ (The red fort)

شاید اگر بخواهیم جاهای دیدنی دهلی را به ترتیب اهمیت لیست کنیم، قلعه سرخ دهلی اولین مورد باشد. این قلعه به دست گورکانیان ساخته شد و تا مدت‌ها اصلی‌ترین محل اقامتشان بود. ساخت این بنای سرخ در نیمه اول قرن هفتم آغاز شد و در اواسط آن به پایان رسید. از آن‌جایی که در آن روزگار فناوری ساخت و ساز در دهلی پیشرفته نبود، دلیل ساخت این قلعه حدود 10 سال طول کشید. جالب است بدانید که الماس کوه نور مدتی در این قلعه بوده است. اگر چه رنگ این بنا در حال حاضر قرمز است، اما در گذشته با استفاده از ماسه سنگ سفید ساخته شده بوده و پس از تعمیر بنا انگلیسی‌ها مجبور شدند آن را به قرمز رنگ کنند.

اصلی‌ترین ورودی‌های این قلعه دروازه دهلی و لاهور است. از آن‌جایی پاکستان در آن زمان بخشی از هند بوده است، این دروازه به نام لاهور شهرت یافته است. بزرگی این قلعه به بیش از 100 هکتار می‌رسد. شکوه این قلعه نگاه تمام گردشگران و دوستداران تاریخ و معماری را خیره می‌کند اما باید بدانید چیزی که امروز از قلعه سرخ مشاهده می‌کنید با گذشته بسیار متفاوت است، زیرا بسیاری از زیبایی‌های این قلعه در طول تاریخ نابود یا غارت شده‌اند؛ با این وجود موزه این مجموعه و عظمت بنای آن طرفداران خود را در تمام دوران‌ها حفظ خواهد کرد. معمولا در تورهای هند، بازدید از قلعه سرخ جزو برنامه است.

• ساعت بازدید از قلعه سرخ: 9:30 تا 16:30
• هزینه بازدید از قلعه سرخ: 500 روپیه (هزینه ورود دوربین فیلم‌برداری، 25 روپیه)
• آدرس قلعه سرخ: خیابان چاندنی چوک، خیابان نتاجی سابهاش

جدیدترین قیمت تورهای هند

موقعیت قلعه سرخ در دهلی

قطب منار (Qutab Minar)

قطب منار نیز یکی از جاذبه های دهلی است که به عنوان نماد این شهر شناخته می‌شود. این بنا بلند‌ترین سازه خشتی در جهان است که تاریخ ساختش به قرن دوازدهم میلادی مربوط است. اولین دلیل ساخت قطب منار، ایجاد یک یادبود برای پیروزی قطب‌الدین اکبر بود که رفته رفته بر ارتفاع آن افزوده شد و در اطرافش بناهای دیگری ساخته شدند که همگی جزو مکان های دیدنی دهلی هستند. برای مثال، مسجد قوت الاسلام قدیمی‌ترین مسجد هند است که در نزدیکی قطب منار ساخته شده است. قطب منار در تاریخ خود یک زلزله و چند رعد و برق شدید را به خود دیده است، با این‌حال هنوز هم پابرجاست. گفته می‌شود این منار در حال حاضر کاملاً عمود نیست و کمی انحراف دارد. 

در ساخت قطب منار معماری افغانی، هندی و اسلامی به کار رفته است. روی طبقات مختلف این بنای قدیمی نقش آیاتی از قرآن دیده می‌شود و از آن‌جایی که طبقات آخرش مدت‌ها بعد ساخته شدند، رنگ و جنسی متفاوت با سایر طبقات دارند. بازدید از داخل قطب منار ممنوع است، زیرا قدمت این بنا از استحکام آن کاسته و ازدحام گردگشگران در گذشته اتفاقات ناخوشایندی را به همراه داشته است.

• ساعت بازدید از قطب منار: 7:00 تا 17:00
• هزینه بازدید از قطب منار: 500 روپیه
• آدرس قطب منار: ناحیه تاریخی مهراولی، منطقه ست سارای

 موقعیت قطب منار دهلی در نقشه

قلعه پورانا (Purana qila)

قلعه پورانا یکی از قدیمی‌ترین بناها و جاهای دیدنی دهلی است که در قرن شانزدهم ساخته شد. بسیاری از افراد متعقدند که این قلعه قدمتی باستانی دارد، اما شکل ظاهری امروز آن به دست امپراطور همایون گورکانی ساخته شد و پس از مدتی پایتخت جدیدش را که دین پناه نام داشت در موقعیت قلعه بنا نهاد. اما پس از مدتی شیرشاهسوری قلعه را فتح کرد و چند بنای جدید در آن ساخت. علاوه بر این‌ها این قلعه در جنگ جهانی دوم محل اسکان حدود 3 هزار ژاپنی بوده است. عوامل طبیعی و انسانی متعددی موجب تخریب بسیاری از سازه‌های درونی و بیرونی پورانا شدند. با این حال هنوز هم این مکان یکی از بهترین جاهای دیدنی دهلی است.

معماری قلعه پورانا مانند قطب منار به سبک هندی، افغانی و اسلامی است. این قلعه سه دروازه دارد و ارتفاع برخی از قسمت‌های آن به 18 متر می‌رسد. اصلی‌ترین بخش پربازدید قلعه، موزه آن است که محتویاتش شامل آثار باستانی و ابزار دوران ماقبل تاریخ است. یکی از جالب‌ترین بخش‌های این مجموعه نیز آب انبارش است که در فصول بارانی آب را ذخیره می‌کرد و در فصول خشک یا دوران محاصره مورد استفاده قرار می‌گرفت. موقعیت قلعه پورانا دسترسی به بسیاری از جاهای دیدنی دهلی را آسان کرده است. همچنین قایق سواری در دریاچه کنار قلعه یکی از محبوب‌ترین فعالیت‌های گردشگران این مکان است.

• ساعت بازدید از قلعه پورانا: از طلوع تا غروب خورشید
• هزینه بازدید از قلعه پورانا: 300 روپیه
• آدرس قلعه پورانا: دهلی نو، جاده ماتورا، نزدیک باغ وحش دهلی (نزدیک‌ترین ایستگاه مترو «میدان پراگاتی» است)

موقعیت قلعه پورانا در نقشه دهلی

ارگ فیروزشاه (Feroz Shah Kotla Fort)

موقعیت این قلعه بین دهلی نو و دهلی قدیم واقع شده و تاریخ ساخت آن به اواسط قرن چهاردهم میلادی باز می‌گردد. طبق مستندات تاریخی، امپراطوری گورکانی این قلعه را زمانی ساخت که بزرگانش قصد داشتند پایتخت خود را از تغلق آباد به فیروز آباد بیاورند. دلیل اصلی این انتقال پایتخت، کمبود آب بود به همین دلیل ارگ فیروز شاه در کنار رودخانه یامونا ساخته شد. طبق باور افراد محلی این مکان تاریخی محل زندگی موجودات ماوراء الطبیعه است به همین دلیل افسانه‌ها و داستان‌های ترسناک بسیاری در مورد آن وجود دارد.

بسیاری از بناهای این ارگ به دلیل قدمت تاریخی و عوامل انسانی نابود شده‌اند با این حال عملیات‌های بازسازی و حراست بسیاری در آن اجرا می‌شود. یک مسجد قدیمی در ارگ وجود دارد که قدمتش به 650 سال می‌رسد، با این وجود هنوز هم مسلمانان برای اقامه نماز به آن مراجعه می‌کنند. یکی دیگر از جاذبه های دهلی در ارگ فیروزشاه، ستون بسیار قدیمی آشوکا است که از فواصل دور هم پیداست قدمت این ستون به قرن سوم قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد و گفته می‌شود برای انتقال آن به دهلی حدود 8000 سرباز 90 کیلومتر را طی کردند.

• ساعت بازدید از ارگ فیروزشاه: 8:30 تا 19:00
• قیمت بازدید از ارگ فیروزشاه: 100 روپیه
• آدرس ارگ فیروزشاه: دهلی نو، خیابان بهادر شاه ظفر

موقعیت ارگ فیروزشاه در نقشه دهلی

قلعه تغلق آباد (Tughlabad fort)

قیاس‌الدین تغلق در قرن چهارم میلادی پایه‌های این قلعه را بنا نهاد. هدف از ساخت تغلق آباد، مقابله با حملات دشمنان بود که این امر با استفاده از دیوارهای بلند و برج‌های دیدبانی به خوبی صورت می‌گرفت. در اطراف این قلعه، یک سد ساخته شده بود که موجب تشکیل شدن دریاچه‌ای بزرگ می‌شد. این دریاچه علاوه بر ذخیره آب، مانعی برای حمله دشمنان به قلعه بود. ساخت قلعه تغلق آباد حدود 4 سال طول کشید اما با وجود تمام این زحمات، هیچ وقت آن طور که باید و شاید از آن استفاده نشد، زیرا همانطور که در ماجرای ارگ فیروزشاه اشاره کردیم در اواسط قرن چهاردهم به دلیل کمبود آب آن‌ را ترک کردند. مانند هر بافت قدیمی در جاهای دیدنی دهلی، در مورد این قلعه نیز افسانه‌های بسیاری وجود دارد.

برخی از افراد محلی قلعه تغلق آباد را مکانی تسخیر شده می‌دانند، برخی هم اعتقاد دارند که یک فرد مقدس به نام نظام‌الدین، قیاس الدین متکبر را نفرین کرد و این کار او باعث شده که هیچ وقت از این بنا استفاده مفیدی صورت نگیرد. مقبره قیاس‌الدین نیز در همین قلعه واقع شده است، اما برخلاف بقیه بنا که از گرانیت است، این مقبره با ماسه سنگ سرخ ساخته شده و معماری آن به سبک اسلامی است. این جاذبه در بین تاریخی‌ترین جاهای دیدنی دهلی رتبه سوم را دارد.

• ساعت بازدید از قلعه تغلق آباد: از طلوع تا غروب خورشید
• هزینه بازدید از قلعه تغلق آباد: 250 روپیه
• آدرس قلعه تغلق آباد: جنوب دهلی نو، منطقه تغلق آباد

موقعیت قلعه تغلق آباد در دهلی

بازار چاندی چوک (Chandni Chowk Market)

چاندی چوک بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بازار دهلی است که اهمیت معماری، تاریخی و فرهنگی آن باعث شده همیشه در لیست بهترین جاهای دیدنی دهلی باشد. قدمت این بازار به حدود 300 سال پیش مربوط است و به دستور شاه جهان به راه افتاد. در گذشته یک حوض بزرگ در وسط این مکان قرار داشته که بازتاب زیبایی از مهتاب در آن نمایان بوده است. به همین دلیل، نام این بازار را چاندی چوک (میدان مهتاب) گذاشتند. این بازار به چند بخش تقسیم می‌شود که با کوچه‌ها و بازارچه‌های مختلفی از هم جدا شده‌اند و در هر یک از آن‌ها کالای مختلفی به فروش می‌رسد.

در بخش کتابفروشی این بازار، هر کتاب کمیابی که بخواهید، خواهید یافت. بازار جواهرات نیز یکی دیگر از بخش‌های پرطرفدار چاندی چوک است که جواهرات نقره معروفی دارد. اگر از این بازار دیدن می‌کنید از پارچه‌های مرغوب، ادویه‌جات، میوه‌های خشک شده و غذاهای محلی در آن غافل نشوید. همچنین فراموش نکنید که چاندی چوک در روزهای یکشنبه تعطیل است.

• ساعت بازدید از بازار چاندی چوک: 9:30 تا 20:00
• قیمت بازدید از بازار چاندی چوک: رایگان
• آدرس بازار چاندی چوک: مرکز دهلی، منطقه چاندی چوک

موقعیت بازار چاندی چوک در نقشه دهلی

دروازه هند (India Gate)

دروازه هند یکی دیگر از عجایب معماری این کشور است که به عنوان بزرگ‌ترین بنای یادبودجهان شناخته می‌شود. این یادبود در نیمه اول قرن بیستم میلادی ساخته شد. سربازانی که در جنگ افغان‌ها، جنگ جهانی اول و درگیری با پاکستان کشته شدند نامشان برای همیشه در این دروازه عظیم باقی خواهد ماند. وقتی برای اولین بار این دروازه را می‌بینید بی‌شک به یاد نمونه‌هایی همچون طاق پیروزی پاریس خواهید افتاد. ساخت این بنا نیز مانند کاخ سرخ دهلی حدود 10 سال طول کشید، زیرا جزئیات زمان‌بری همچون حکاکی 13,218 نام بر آن به این سادگی‌ها هم نبوده است. جالب است بدانید که اسم برخی از سربازان و فرماندهان انگلیسی نیز در این دروازه وجود دارد که علاوه بر آن نام یک زن پرستار که در جنگ جان خود را از دست داده است نیز در این لیست دیده می‌شود.

• ساعت بازدید از دروازه هند: بدون محدودیت زمانی (بهترین زمان 19:00 تا 21:30)
• هزینه بازدید از دروازه هند: رایگان
• آدرس دروازه هند: مرکز شهر دهلی، خیابان راجپات

موقعیت دروازه هند در نقشه

آب انبار آگراسن کی بائولی (پانی انبار) (Agrasen ki Baoli)

این آب انبار یکی از بناهای تاریخی دهلی و قدیمی‌ترین آب انبارهای این شهر است. اگرچه حفاظت از پانی انبار از اواخر قرن پیش آغاز شد و هرساله تعداد کمی از گردشگران از این مکان بازدید می‌کردند، اما شهرت و محبوبیت آن پس از انتخاب این آب انبار به عنوان یکی از موقعیت‌های فیلم پی کی، چند برابر شد. به همین دلیل پس از مدتی آب انبار آگراسن کی بائولی در لیست بهترین جاهای دیدنی دهلی قرار گرفت. عرض این آب انبار حدود 15 متر و طول آن به بیش از 60 متر می‌رسد. تا کنون هیچ سند تاریخی معتبری در مورد شخص سازنده این بنای تاریخی ارائه نشده است، اما برخی از افراد باور دارند که این آب انبار در دوره حکومت آگراسن ساخته شده و قرن چهاردهم میلادی یک عملیات بازسازی در آن صورت گرفته است.

• ساعت بازدید از پانی انبار: 6:00 تا 18:00
• هزینه بازدید از پانی انبار: رایگان
• آدرس پانی انبار: مرکز شهر دهلی نو، خیابان کی جی، خیابان هِی لی

موقعیت پانی انبار در دهلی

مقبره‌ها و معابد دهلی

گوناگونی مذهب و تأثیر عمیق آن بر زندگی مردم هند بخش جدایی ناپذیری از این کشور است. معابد دهلی مکانی برای درک اوج هنر و اعتقادات هندی‌ها هستند و برخی از آن‌ها در لیست قدیمی‌ترین بناهای شهر محسوب می‌شوند. دلیل باقی ماندن معابد قدیمی هند را در دو چیز می‌توان خلاصه کرد. اول از همه، مصالح و سبک معماری به کار رفته برای ساخت این معابد کیفیت و طراحی دقیقی داشته‌اند و دومین دلیل اهمیت دادن مردم این کشور به مراقبت از معابد است به طوری که در بسیاری از آن‌ها از معابد و مساجد مثل جان خود محافظت می‌کنند.

معبد آکشاردام دهلی (Swaminarayan Akshardham)

اگر در بین جاهای دیدنی دهلی به دنبال جاذبه‌ای می‌گردید که در حداقل زمان فرهنگ، تاریخ و معنویت 10 هزار ساله هند را به شما معرفی کند بهتر است آشکاردام دهلی را در لیست خود قرار دهید. از عمر این معبد سال‌های زیادی نمی‌گذرد به طوری که مراحل ساخت آن در ابتدای قرن میلادی حاضر شروع شد و پس از 5 سال به پایان رسید. شاید در نگاه اول ساخت بنایی با این عظمت و شکوه در تنها 5 سال بسیار عجیب به نظر برسد، اما فراموش نکنید که هزاران متخصص از کشورهای مختلف در ساخت آکشاردام همکاری کردند. نام معبد از ترکیب دو کلمه «آکشار» و «دام» تشکیل شده است که به معنای منزلگاه زمینی خدایان است. این مجموعه یکی از بزرگ‌ترین معابد دین هندوئیسم در جهان به شمار می‌رود. برنامه‌ها و نمایشگاه‌های خاص معبد آکشاردام باعث شده است که بیش از 70 درصد از گردشگرانی که به دهلی می‌آیند از آن دیدن کنند.

• ساعت بازدید از معبد آکشاردام: 10:00 تا 18:30
• هزینه ورود به معبد آکشاردام: افراد بالای 12 سال 220 روپیه، افرادی بالای 60 سال 170 روپیه، افراد 4 تا 11 سال، 120 روپیه
• آدرس معبد آکشاردام: جاده نویدا لینک، خیابان آکشاردام

موقعیت معبد آکشاردام در نقشه دهلی

معبد بیرلاماندیر (Birla Mandir)

این معبد وقف لاکشمی (الهه ثروت) و ویشنو نارایان (خدای هندو) شده است. بیرلاماندی اولین معبد بزرگ هندو در دهلی بوده است ساخت آن به نیمه اول قرن بیستم مربوط می‌شود و وسعتش به بیش از 3 هکتار می‌رسد. این مجموعه شامل باغ‌، جایگاه‌های مقدس، عبادتگاه‌ و آبنما است و از آن‌جایی که از تاریخ ساختش زمان زیادی نمی‌گذرد، از معدود معابدی است که معماری مدرن دارد. درون معبد نارایان دهلی از تزیینات و کنده‌کاری‌های بسیاری برخوردار است که همگی حاصل تلاش صدها متخصص هستند.

ساختمان معبد از سه طبقه تشکیل شده است که با تماشای محتویات آن، دروازه‌ای از فرهنگ هند به روی شما باز خواهد شد. جنس بیشتر مجسمه‌های بیرلاماندی از مرمرهایی است که عمدتاً از شهرهای جیپور و آگرا به دهلی آمده‌اند. سالن اصلی این معبد فضای بزرگی دارد و به نارایان و لاکشمی اختصاص یافته است. فراموش نکنید که در دوره مراسم مذهبی و ساعات طلوع و غروب خورشید این مجموعه ممکن است کمی شلوغ باشد.

• ساعت بازدید از معبد شری لاکسیم نارایان: 4:30 تا 13:30 و 14:30 تا 21:00
• هزینه بازدید از معبد شری لاکسیم نارایان: رایگان (ورود دوربین به معبد ممنوع است)
• آدرس معبد شری لاکسیم نارایان: دهلی نو، غرب منطقه گل مارکت، خیابان ماندیر

موقعیت معبد بیرلاماندیر  در دهلی

مسجد جامع دهلی (Jama Masjid)

زمانی که بحث از بناهای ساخته شده به دست شاه جهان می‌شود همه ناخودآگاه به یاد تاج محل و دژهای فتح نشدنی می‌افتند. این درحالی است که شاه جهان گورکانی مساجد بسیار عظیمی ساخته است که شکوه بی‌مانندی دارند. در بین این مساجد، مسجد جامع دهلی جایگاهی ویژه دارد. همانطور که انتظار می‌رود این مسجد در قرن هفدهم ساخته شده‌است. درست در سالی که این مکان کامل شد، پسر شاه جهان او را از سلطنت برکنار کرد. هدف از ساخت مسجد جامع، ایجاد فضایی بزرگ برای اقامه نماز در جمعه بود به همین دلیل به مسجد جامع دهلی «مسجد جمعه» هم می‌گویند. علاوه بر اهمیت تاریخی، معماری مسجد جامع دهلی نیز دلیل مهمی برای رفت و آمد گردشگران است.

قبل از ورود به مسجد، مناره‌های بلند و قرمزی که با ماسه سنگ و مرمر ساخته شده‌اند، نظر گردشگران را جلب می‌کنند. احتمالا با پرداخت هزینه بیشتر گردشگران بتوانند از مناره سمت چپ مسجد جامع دهلی بالا بروند. ارتفاع این مناره به 40 متر می‌رسد و در بین جاهای دیدنی دهلی، یکی از بهترین چشم‌اندازها را دارد. در صحن اصلی مسجد، فضای عبادت حدود 20 هزار نمازگزار فراهم شده است. در جای‌جای این مکان نیز انواع نقش و نگار قرینه و زیبا به چشم می‌خورد که برخی از کتیبه‌های آن به زبان فارسی نوشته شده‌اند و برخی دیگر نیز آیات قرآن بر رویشان حک شده است.

• ساعت بازدید از مسجد جامع دهلی: 7:00 تا 12:00 و 13:30 تا 18:30
• هزینه ورود به مسجد جامع دهلی: 300 روپیه
• آدرس مسجد جامع دهلی: خیابان چاندنی چوک، جنوب غربی قلعه سرخ، مسجد جامع دهلی

موقعیت مسجد جامع دهلی در نقشه

مقبره همایون (Humayun's Tomb)

مقبره‌های معروف پایتخت هند از نظر اهمیت تاریخی و عظمت از معابد دهلی چیزی کم ندارند. مقبره همایون مهم‌ترین آرامگاه به جا مانده از دوران گورکانیان در دهلی است با وجود قدمتی که دارد جزو دست نخورده‌ترین آثار پادشاهان مغول در هند است. تاریخ ساخت این بنای عظیم به دهه 1570 مربوط است، اما مرگ همایون گورکانی حدود 14 سال قبل از این تاریخ بوده است. در محوطه این آرامگاه حدود 150 قبر دیگر از خاندان سلطنتی نیز وجود دارد که به دلیل فرسایش سنگ قبرهای آن به سختی می‌توان تشخیص داد که کدام قبر برای کدام شخصیت است. مقبره همایون را در معرفی جاذبه‌های مهم شهرهای هند هم پیشتر بررسی کرده بودیم.

جاهای دیدنی شهرهای مختلف هند

قبل از ساخت بنای مقبره همایون، ترکیب باغ و آرامگاه در هند وجود نداشت و چنین نوآوری معماری در هند مدیون طراحان و هنرمندان ایرانی آن زمان بوده است. گفته می‌شود که هزینه ساخت این مقبره در زمان خودش حدود 1.5 میلیون روپیه برآورد شده است و دستور اصلی ساخت این شاهکار از طرف همسر شاه متوفی صادر شد. بلند‌ترین نقطه این آرامگاه گنبد آن است که ارتفاعی برابر با 42 متر دارد که این عظمت بعدها الهام‌بخش ساخت تاج محل شد.

• ساعت بازدید از مقبره همایون: 6:00 تا 18:00
• هزینه بازدید از مقبره همایون: 550 روپیه
• آدرس مقبره همایون: نظام‌الدین شرقی، درگاه نظام‌الدین، جاده ماتورا

موقعیت مقبره همایون در نقشه

مقبره اسکندر لودهی (Sikandar Lodhi Tomb)

مقبره اسکندر لودهی نیز یکی از معروف‌ترین جاذبه های گردشگری دهلی در قلب این شهر است. تاریخ ساخت آرامگاه لودهی در قرن شانزدهم است، اما مقبره‌های قدیمی‌تری هم در محدوده باغ‌های لودهی هستند که از آن‌ها می‌توانیم به مقبره محمد شاه اشاره کنیم که یک قرن قدیمی‌تر از آرامگاه اسکندر است. محدوده‌ای که آرامگاه اسکندر لودهی در آن قرار دارد در زمان استعمار انگلستان به نام پارک ویلینگدون شناخته می‌شد که بعدها به نام اسکندر لدهی تغییر یافت.

سبک معماری به کار رفته برای ساخت مقبره اسکندر، گورکانی است. اما او از دودمان گورکانیان نبود، بلکه دومین پادشاه از سلسله لودهی بود که پس از مرگ او پسرش که ابراهیم لدهی نام داشت این مقبره را ساخت. طبق مستندات تاریخی ساخت مقبره اسکندر لدهی حدود 1 سال طول کشید.

• ساعت بازدید از مقبره اسکندر لودهی: 6:00 تا 19:30
• هزینه بازدید از مقبره اسکندر لودهی: رایگان
• آدرس مقبره اسکندر لودهی: خیابان سری آروبیندو، خیابان رودی، قسمت شمالی باغ‌های لودی

موقعیت دقیق مقبره اسکندر لودهی

مقبره صفدر جنگ (Safdarjung Tomb)

مقبره صفدر جنگ نیز یکی از دیدنی های دهلی است که از قرن هجدهم به جا مانده و در گذشته نام‌هایی مثل جنگلی محل، موتی محل و شاه پسند شهرت داشته است. صفدر جنگ در طول حکومت احمدشاه بهادر گورکانی وزارت هندوستان را بر عهده داشت. این شخص اصالتاً ایرانی و شیعه بود که احمدشاه بهادر را در جنگ با افغان‌ها و مخالفان مغول یاری داد، اما بعدها به دلایل مختلفی همچون قدرتمند شدنش، مخالفت با شاه گورکانی و شیعه بودن از وزارت برکنار شد و پس از مرگ، پسرش مقبره‌ای با شکوه برای صفدر ساخت. بدیهی است که معماری این مقبره نیز به سبک گورکانی‌اسلامی طراحی شده است.

این عمارت در وسط باغی قرار دارد که بسیاری معتقدند آخرین باغ دوران گورکانی است. نمای ساختمان آرامگاه از بیشتر نقاط باغ دیده می‌شود و جزئیات بسیاری در نقوش آن رعایت شده است. درست مثل بسیاری از عمارت‌های ساخته شده در دوران گورکانی، معماران به قرینگی این بنا توجه خاصی داشته‌اند. زمانی که وارد آرامگاه می‌شوید، یک کتیبه چند صدساله که در وصف صفدر جنگ نوشته شده‌، توجه شما را جلب خواهد کرد. داخل معبد نیز از اتاق‌هایی که از آن‌ها به عنوان کتابخانه و مسجد استفاده می‌کنند، قرار دارند که سقفشان سراسر گچ‌بری‌های متقارن و چشم‌نواز است.

• ساعت بازدید از مقبره صفدر جنگ: 7:00 تا 17:00
• هزینه بازدید از مقبره صفدر جنگ: 300 روپیه
• آدرس مقبره صفدر جنگ: دهلی نو، شرق باغ‌های لودهی، تقاطع جاده صفدرجنگ و اوروبیندو

موقعیت مقبره صفدر جنگ در نقشه دهلی

معبد چاتارپور (Shri Adhya Katyayani Shaktipith)

این چاتارپور نیز یکی از پربازدیدترین جاذبه های دهلی است که در جنوب غربی این شهر واقع شده و با سایر مکان های دیدنی دهلی، مانند قطب منار فاصله کمی دارد. وسعت محوطه این معبد حدود 28 هکتار است به همین دلیل یکی از بزرگ‌ترین معابد دهلی و هند به شمار می‌رود. معبد چاتارپور به سبک معماری ناگارا ساخته شده است، این سبک معماری در بسیاری از معابد هندو در شمال هند دیده می‌شود و در آن یک هرم بزرگ با برجسته‌کاری‌های فراوان در بالای معبد دیده می‌شود. الهه‌ای که این معبد وقفش شده است، کاتیانی نام دارد. این الهه به نام الهه مادر هند شناخته می‌شود. محوطه این معبد علاوه بر چاتارپور چند معبد کوچک دیگری نیز دارد.

حیات معبد یک درخت باستانی دارد که طبق باورهای محلی آرزوی افرادی که از آن دیدن می‌کنند را برآورده می‌کند. یکی دیگر از جذابیت‌های این معبد، نورپردازی بسیار زیبای آن در طول شب است. از آن‌جایی که چاتارپور دومین معبد بزرگ در پایتخت هند است، برای بازدید از آن حدوداً به 2 ساعت زمان نیاز خواهید داشت. هیچ دوربین و قلمی قادر به توصیف جزئیات نقش و نگارهای مرمری و محتویات بیست معبدی که در این مجموعه قرار دارد، نیست.

• ساعت بازدید از معبد چاتارپور: 4:00 تا 23:00 (البته بهترین زمان بازدید از ساعت 7:00 تا 21:00 است)
• قیمت بازدید از معبد چاتارپور: رایگان
• آدرس معبد چاتارپور: دهلی نو، محله دکتر امبدکار، خیابان چاتارپور

موقعیت معبد چاتارپور در دهلی

معبد هانومان (Sankat Mochan Hanuman)

در بین معابد دهلی، این معبد عجیب‌ترین معماری را دارد، زیرا دومین مجسمه بزرگ از خدای هانومان در ساختارش به کارش به کار رفته است. هانومان فرمانده ارتش میمون‌ها است که درافسانه‌های رامایانا نقش ویژه‌ای دارد. ارتفاع این مجسمه به بیش از 30 متر می‌رسد و تاریخ ساخت آن به قرن هجدهم مربوط است. این معبد در روز سه‌شنبه‌ها ممکن است کمی شلوغ باشد زیرا در فرهنگ هندو این روز به خدای هانومان نسبت داده شده است. عجایب معماری معبد از بدو ورود منتظر گردشگران است. ورودی هانومان با ورودی تمام معابد دهلی که به شکل دروازه‌های بلند هستند، فرق دارد. برای رفتن به عبادتگاه داخلی و اصلی هانومان از یک ورودی که به شکل صورت خدایان طراحی شده است، عبور خواهید کرد.  

• ساعت بازدید از معبد هانومان: 6:00 تا 22:00
• قیمت بازدید از معبد هانومان: 100 روپیه
• آدرس معبد هانومان: دهلی نو، منطقه بدونپورا، خیابان ساراواتی

موقعیت معبد هانومان در نقشه دهلی

معبد کالکاجی (Kalkaji Mandir)

معبد کالکاجی به الهه «ما کالی» اختصاص یافته است. او به عنوان الهه رستاخیر، زمان، مرگ، جنسیت و عشق مادرانه شناخته می‌شود. از آنجایی که کالکاجی یکی از قدیمی‌ترین معابد این الهه است، مورد توجه خاص گردشگران و هندی‌ها قرار گرفته و همیشه جمعیت زیادی به آن رفت و آمد می‌کنند. طبق باور عمومی مردم، شکل‌گیری این معبد در قرن نوزدهم ریشه دارد، اما شکل ظاهری امروزی آن به قرن بیستم مربوط است و اصلی‌ترین مصالحی که در آن دیده می‌شود سنگ مرمر و مرو است. معبد اصلی یک ساختمان دوازده وجهی سفید رنگ است. قبل از ورود به معبد از یک بازارچه عبور می‌کنید که برای خرید سوغاتی گزینه مناسبی است.

این معبد در تمام روزهای سال پذیرای گردشگران است؛ اما بهترین زمان برای بازدید، دوران فستیوال ناوراتری است، زیرا در این دوره مراسم‌ بسیار دیدنی‌ای در مکان‌های مذهبی برگزار می‌شود. همچنین اگر به فرهنگ هند علاقه دارید، می‌توانید در روزهای سه‌شنبه مراسم و رفت و آمد مردم در کالکاجی را از نزدیک تماشا کنید. البته فراموش نکنید که این معبد از نظر عظمت قابل مقایسه بسیاری از مشهورترین معابد دهلی نیست و قدمت آن مورد توجه است.

• ساعت بازدید از معبد کالکاجی: 6:30 تا 19:00
• هزینه بازدید از معبد کالکاجی: رایگان
• آدرس معبد کالکاجی: دهلی نو، منطقه کالکاج

موقعیت معبد کالکاجی در دهلی

موزه‌های دهلی

افرادی که تا به حال به دهلی سفر نکرده‌اند یا به اندازه کافی به جستجو در این شهر نپرداخته‌اند، جاهای دیدنی دهلی را فقط به جاذبه‌های تاریخی و معابد محدود می‌دانند؛ این درحالی است که موزه‌های دهلی علاوه بر تاریخ، موضوعات بسیاری همچون فرهنگ، هنر و دنیای علم و صنعت را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد. در ادامه گروهی از معروف‌ترین و بهترین موزه‌های دهلی را به شما معرفی می‌کنیم.

موزه ملی دهلی (National Museum)

اگر به دنبال یک مجموعه کامل از تاریخ، تمدن و هنر در هند می‌گردید، فرصت بازدید از موزه ملی دهلی را از دست ندهید. قدیمی‌ترین آثار این موزه یافته‌هایی هستند که به دوران قبل از تاریخ و عصر برنز مربوط می‌شود. باستان شناسان بیشتر این اکتشافات را در قرن بیستم و بیست و یکم انجام دادند. اشیائی که به این دوره مربوط هستند عموماً شامل مجسمه‌های برنزی، صنایع دستی سفالی، جواهر و اسکلت‌های باستانی می‌شوند. پس از دوران تمدن رود سند پادشاهی‌های بسیاری در هند سر کار آمدند که این موزه آثار بسیاری از آن‌ها را تحت پوشش قرار می‌دهد.

پس از میلاد مسیح تحولات عظیمی در دنیای هنر و تاریخ هند به وجود آمد و شاهکارهای هنری زیادی پدیدار شد. موزه ملی دهلی درصد مهمی از از ارزشمند‌ترین آثار آن دوران را در قالب کلکسیون‌های مختلف به نمایش می‌گذارد. مجموعه سلاح‌های تاریخی این مجموعه نیز انواع و اقسام شمشیر، تیر و کمان و توپ هندی را به نمایش می‌گذارد. مجموعه آثار زینتی این موزه نیز نمایشگاهی کامل از هنرهای معماری و تزیینی هند، مثل کاشی‌کاری، منبت‌کاری، سفالگری و مجسمه‌سازی است که با تماشای آن به خوبی با فرهنگ هند و تغییرات آن در طول تاریخ آشنا خواهید شد.

• ساعت بازدید از موزه ملی دهلی: 10:00 تا 18:00 (روزهای دوشنبه تعطیل)
• هزینه بازدید از موزه ملی دهلی: 650 روپیه
• آدرس موزه ملی دهلی: مرکز شهر دهلی، خیابان جانپاث

موقعیت موزه ملی دهلی در نقشه

موزه بین المللی صنایع دستی و بافندگی دهلی (National Handicrafts and Handlooms Museum)

صنایع دستی بخش مهمی از میراث فرهنگی در هند است به همین دلیل در بسیاری از جاهای دیدنی دهلی آثار مختلفی از این شاخه هنری را مشاهده خواهید کرد. همچنین یکی از بهترین سوغاتی‌های شهر دهلی صنایع دستی آن است. اگر از این موزه دیدن کنید با انواع صنایع دستی این کشور آشنا خواهید شد و می‌توانید مشابه نمونه‌های تاریخی و هنری، آن‌ها را به عنوان سوغاتی بخرید. این موزه از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود که هر کدام از آن‌ها ماجرایی از دنیای هنر و فرهنگ دهلی و هند را تحت پوشش قرار می‌دهند.

این مجموعه یک گالری مهم دارد که در آن هنر منبت کاری، در و پنجره سازی و همچنین نقاشی‌های گوناگونی از افسانه‌های هندی را شامل می‌شود. مجموعه‌ روستایی این موزه نیز یکی از جاذبه‌های مهم آن است که انواع مدل خانه‌های روستایی را به نمایش می‌گذارد. علاوه بر آشنایی با هنر هند، قسمت مهمی از این موزه به آشنایی با فرهنگ و مراسم این کشور اختصاص یافته است در این مکان علاوه بر کتابخانه، جشنواره‌های مهمی وجود دارد که همگی معرف فرهنگ و رسومات این کشور هستند.

• ساعت بازدید از موزه صنایع دستی دهلی: 9:30 تا 18:00
• هزینه بازدی از موزه صنایع دستی دهلی: 300 روپیه
• آدرس موزه صنایع دستی دهلی: دهلی نو، شرق دروازه دهلی، خیابان ماتورا، خیابان بهایرون

موقعیت موزه بین المللی صنایع دستی دهلی

موزه توالت سولاب دهلی (Sulabh International Museum Of Toilets)

موزه توالت دهلی نه تنها یکی از پربازدیدترین جاهای دیدنی دهلی است بلکه در لیست عجیب‌ترین موزه‌های دنیا نیز قرار دارد. به طور معمول در هر موزه‌ای، اشیاء زینتی و قیمتی بسیاری نگهداری می‌شود، اما موزه‌ای که مردم را با یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ نظافت، یعنی دستشویی، آشنا کند، کمی نادر است. در این موزه در خواهید یافت که تاریخ ساخت دستشویی توسط انسان‌ها از 2500 سال قبل از میلاد مسیح تا امروز جریان داشته و تحولات بسیاری را شامل می‌شود. به طوری کلی در این مکان نگاهی همه‌جانبه‌ای به تاریخ توالت جهان می‌شود؛ برای مثال تأثیر موارد مختلفی همچون پیشرفت فناوری، فرهنگ اجتماعی و حتی مسائل حقوقی بر ساخت توالت در شهرها مشروح است.

برخی از دستشویی‌های زمان قدیم بیش از اینکه بخشی از معماری خانه باشند، آثار هنری بوده‌اند زیرا در ساختشان از نقش‌های حک شده و رنگ‌های متنوع استفاده شده است. تماشای دستشویی‌های قرون وسطایی این موزه نیز خالی از لطف نیست؛ برخی از آن‌ها متحرک بوده و به شکل صندوق‌های زیبا طراحی شده‌اند که انگلیسی‌ها بیشتر در مواقع کمپ و شکار از آن‌ها استفاده می‌کردند. در آخرین کلکسیون موزه، دستشویی‌های مدرن و جدیدترین ایده‌هایی که برای ساخت دستشویی‌های آینده مطرح است به نمایش گذاشته می‌شود.

• ساعت بازدید از موزه توالت دهلی: 10:00 تا 17:00
• هزینه ورود به موزه توالت دهلی: رایگان
• آدرس موزه توالت دهلی: جنوب غربی دهلی، منطقه ماهاویر انکلیو، خیابان دابری

موقعیت موزه توالت دهلی

مرکز ملی علوم (National Science Centre, Delhi)

مرکز ملی علوم یکی از شناخته‌شده‌ترین جاهای دیدنی دهلی است که در لیست بزرگ‌ترین مراکز علوم در آسیا نیز جایگاهی ویژه دارد. ساختمان این جاذبه به سبک مدرن ساخته شده و موقعیت استراتژیکی دارد. دانشمندان برجسته، علاقه‌مندان فناوری، فرهیختگان و روشنفکران طرفداران پر و پا قرص این موزه هستند و تعداد بازدید از بخش‌های مختلف موزه به سالانه 500 هزار مورد می‌رسد. نمایشگاه‌های موضوعی، فعالیت‌های آموزشی‌کارگاهی از پرطرفدارترین قسمت‌های این مرکز هستند.

در نمایشگاه‌های مرکز ملی علوم دهلی از حیات در دوران ما قبل تاریخ گرفته تا روند پیشرفت علوم پزشکی، علوم هسته‌ای، فضانوردی و... همگی به جالب‌ترین شکل ممکن معرفی می‌شوند. بازدید از این مکان نسبت به سایر جاهای دیدنی دهلی کمی ارزان‌تر است. توجه داشته باشید که بهتر است پس از تماشای المان شهرها و معروف‌ترین جاذبه های گردشگری دهلی، اگر برای موزه‌گردی زمان کافی داشتید، این مرکز را در لیست خود قرار دهید.

• ساعت بازدید از مرکز ملی علوم: 9:30 تا 18:00
• هزینه بازدید از مرکز ملی علوم: 275 روپیه
• آدرس مرکز ملی علوم: مرکز شهر دهلی، خیابان بهاریون

موقعیت مرکز ملی علوم دهلی

موزه ملی ریل (National Rail Museum)

راه آهن در هند تاریخ پر فراز و نشیبی دارد و زمانی که به این کشور سفر کنید، متوجه خواهید شد که بسیاری از جاهای دیدنی دهلی خواه ناخواه به قطار ربط پیدا می‌کند. اگر می‌خواهید تاریخ 166 ساله راه آهن هند را در کمتر از دو ساعت مرور کنید، این موزه بهترین فرصت را برای شما فراهم می‌کند. در فضای باز موزه ملی راه آهن دهلی، انواع موتور بخار، دیزل و الکتریکی قرار دارن که در کنار آن‌ها مجلل‌ترین سالن‌های قطار سلطنتی هند نیز در معرض بازدید قرار می‌گیرد. این آثار تماشایی قدیمی به طرز ماهرانه‌ای نگهداری و مراقبت شده‌اند، به طوری که گویی در حال حاضر نیز مورد استفاده هستند.

علاوه بر نمایش ریل و قطار، این مکان کلکسیون با ارزشی از عکس‌های قدیمی، اسناد راه‌آهن و بلیط‌های تاریخی در هند را دارد. هر ساله بیش از چند صد هزار تماشاگر از این مجموعه دیدن می‌کنند. علاوه بر آن برنامه‌های تفریحی و نمایشگاه خرید سوغاتی نیز در این مکان رونق بسیاری دارد. چند نمایشگر سه بعدی در موزه ملی ریل وجود دارد که نحوه عملکرد قطارهای هند را به طور کامل نمایش می‌دهد.

• ساعت بازدید از موزه ریل دهلی: 10:00 تا 17:00
• قیمت بازدید از موزه ریل دهلی: هزینه ورود بزرگسالان 50 روپیه (روزهای آخر هفته دو برابر است و فعالیت‌های درون موزه هزینه جداگانه دارد)
• آدرس موزه ریل دهلی: دهلی نو، منطقه چاناکیاپوری، خیابان سرویس

موقعیت موزه ملی ریل دهلی

موزه ملی گاندی (National Gandhi Museum) 

سفر به پایتخت هند و نیافتن آثاری از پدر ملت این کشور محال است. زمانی که در این شهر قدم می‌زنید، تصاویر، مجسمه‌ها و یادبودهای او را همه جا خواهید دید، اما در هیچ کدام از مکان های دیدنی دهلی به اندازه موزه ملی گاندی نمی‌توانید با این شخصیت بزرگ آشنا شوید. این موزه یک مجموعه پرمحتوا از تصاویر، کتاب‌ها، مجلات، مدارک و وسایل شخصی مربوط به گاندی است که مهم‌ترین بخش در این میان، 25 هزار نسخه مدارک دست نویس است که خود گاندی آن‌ها را نوشته است. همچنین ویدیوهای قدیمی موزه اطلاعات بسیاری از دوران تلاش هند برای استقلال نشان می‌دهد. این موزه به بسیاری از جاهای دیدنی دهلی نزدیک است، همچنین پارک شانتیوان قسمت شمال شرقی آن قرار دارد. علاوه بر آن قلعه فیروز شاه که یکی از تاریخی‌ترین دیدنی های دهلی است در جنوب موزه قرار دارد.

• ساعت بازدید از موزه ملی گاندی: 9:30 تا 17:30 (دوشنبه‌ها تعطیل است)
• قیمت ورود به موزه ملی گاندی: رایگان
• آدرس موزه ملی گاندی: دهلی نو، منطقه ویکرام ناگار، خیابان بهادر شاه ظفر

موقعیت موزه ملی گاندی در دهلی

موزه بین المللی عروسک در دهلی (Shankar's International Dolls Museum)

قبلا اشاره کردیم که موزه‌ها در بین سایر طبقه‌بندی‌های جاهای دیدنی دهلی، از تنوع موضوعی بیشتری برخوردار هستند. موزه عروسک دهلی بیش از 6 هزار عروسک از 85 کشور را در خود جای داده است، اما زمانی که شروع به کارکرد تنها 1000 عروسک داشت. نکته قابل توجه دیگر قدمت ساختمان موزه است که به بیش از 55 سال می‌رسد. بیش از 150 نوع از عروسک‌های ملی و فرهنگی هند در این مکان وجود دارد که توسط متخصصانی که در آن کار می‌کنند، ساخته شده است. موزه بین المللی عروسک به دو بخش تقسیم می‌شود که یک بخش آن شامل 160 ویترین از عروسک‌های هندی است و بخش دیگر نیز نمایشگاهی از عروسک‌های آمریکایی، اروپایی، خاورمیانه‌ای و آسیای دور است.

• زمان بازدید از موزه عروسک دهلی: 10:00 تا 17:30 (روزهای دوشنبه تعطیل است)
• قیمت بازدید از موزه عروسک دهلی: 25 روپیه
• آدرس موزه عروسک دهلی: منطقه ویکرام ناگار در دهلی نو، خیابان شاه بهادر ظفر، نزدیک بانک مرکزی

 

موقعیت موزه بین المللی عروسک دهلی

گالری ملی هنر نوین (National Gallery of Modern Art)

در پی شکوفایی هنر نوین در پایتخت هند، حس نیاز به چنین موزه‌ای بیشتر شد؛ موزه‌ای که در آن علاوه بر حفظ و حراست از آثار هنری، ردپای عناصر سنتی فرهنگ هند در آثار جدید را به تصویر بکشد. سرانجام در اواسط قرن بیستم به دستور نخست وزیر، این موزه به همراه چند نمونه شبیه به آن در نقاط مختلف هند ساخته شدند و پیشرفت و محبوبیت آن تا حدی زیاد شد که برای همیشه جای خود را در لیست جاهای دیدنی دهلی باز کرد. محتویات این موزه بسیار متنوع هستند و تقریبا هر اثر هنری را شامل می‌شوند. به همین دلیل هرکسی با هر سلیقه‌ای از تماشای نمایشگاه‌های آن لذت می‌برد.

به محض ورود به موزه مجسمه‌های آن توجه شما را جلب خواهند کرد. هر تصویر یا مجسمه نیازمند تفسیر و تفکر عمیق دارند. نقاشی‌هایی از چهره افراد سلطنتی که مربوط به قرن هجدهم و نوزدهم هستند هم در گالری هنر نوین دهلی طرفداران بسیاری دارد. هنرمندان این آثار عموماً از سبک‌های هنر اروپا الهام گرفته‌اند.

• ساعت بازدید از گالری ملی هنر نوین: 11:00 تا 18:00
• هزینه ورود به گالری ملی هنر نوین: 500 روپیه
• آدرس گالری ملی هنر نوین: دهلی نو، دادگاه عالی، خیابان شرشاه

موقعیت گالری ملی هنر نوین در دهلی

سخن آخر

دهلی در رأس مثلث طلایی شهرهای دیدنی هند قرار دارد و بیشتر گردشگران برای ورود به دنیای عجیب سرزمین هفتاد و دو ملت، ابتدا از دروازه بزرگ دهلی عبور می‌کنند. اگر بخواهیم تمام جاهای دیدنی دهلی را لیست کنیم، قطعا تعدادشان بیشتر از مواردیست که در این مطلب آوردیم؛ اما سعی لست سکند بر این بود که مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین موارد را گردآوری و معرفی کند. از آن‌جای که اطلاعاتی همچون قیمت و ساعت بازدید هر کدام از دیدنی های دهلی ممکن است بسته به شرایط تغییر کند، بهتر است قبل از برنامه‌ریزی برای بازدید، دانسته‌های خود را به‌روز کنید. اگر تاکنون از جاذبه‌هایی که در این مطلب معرفی کرده‌ایم بازدید کرده‌اید‌، می‌توانید تجربیات خود را با سایر کاربران لست سکند به اشتراک بگذارید. البته پیشنهاد می‌کنیم برای برنامه‌ریزی بهتر، حتما سفرنامه‌های هند را بخوانید.

 

تألیف: تیم نویسندگان لست سکند