کاخ هشت بهشت در دوره‌ی زمامداری شاه سلیمان صفوی و در سال 1080 هجری در باغ بلبل بنا گردید. پس از این نیز در پایتخت- های پیشین صفویه، تبریز و قزوین نیز بناهایی به این نام وجود داشت که اکنون اثری از آنها باقی نیست. لیکن هشت بهشت اصفهان با دنیایی از تخیلات هم چنان باقی مانده است.
کاخ در دو طبقه و بر یک پایه‌ی هشت ضلعی به بلندی 130 سانتی‌متر بنا شده است، بلندی کاخ نیز نزدیک به 14 متر میباشد. کاخ را از چهارسوی، چهار ایوان باشکوه فرا گرفته است که نور لازم و کافی باغ را به فضای درونی بنا می‌رساند، فضای مرکزی بنا دارای مقرنس‌های گچی است که به نقاشی آراسته شده و از چهارسو به چهار ایوان باز میشود، آن گونه که طرح درونی بنا را به شکل چلیپا درمی‌آورد که در چهارطرف، چهار واحد ساختمانی طراحی شده و در کل با طبقه‌ی بالا، هشت واحد جدا از هم طراحی شده است. هر یک از واحدها با نقشه‌ی معماری، طرح تزیینی و فضای درونی گوناگون سامان یافته است. معمار، بنا را به هزار تویی تبدیل کرده که در این فضای کوچک، به ویژه در طبقه‌ی دوم، غرفه‌های بسیار کوچک پدید آورده و برای جای جای آن از دیدگاه تزیینی و بهره‌گیری برنامه داشته است.
ایوان شمالی کاخ، حوضی مرمرین با ژرفای کم به نام حوض مروارید دارد، ایوان نیمروزی کاخ نیز فرایندی آبشارگونه، در دیواره‌ی ایوان به صورت یک کانال قایم طراحی شده که از حوضی با پوشش مسین از طبقه‌ی بالا، آب جریان یافته و هم چون آبشار به درون حوض کوچک پایینی می‌ریزد. اتاق‌های کاخ به طور کامل به نقاشی دیواری و آیینه کاری آراسته بوده که قسمت بیشتر آنها در دوره‌ی قاجاریه از بین رفته است.
کاخ هشت بهشت طرحی هشت پهلو دارد و تلاش شده با توجه به نام کاخ، الگوها و نمادهایی از عدد هشت به اجرا درآورده شود. چنان چه شمار واحدهای ساختمانی هشت تا، حوض مرکزی هشت پهلو است، آجرهای کف پوش هشت پهلویی نیز دارد. اتاق های دو واحد ساختمانی آن نیز هشت پهلو است. در نمای بیرونی، کاخ تزیینات کاشی‌کاری جالبی در بالای حوض دارد که برخی اشاره به داستان‌های پندآموز، برخی در بردارنده‌ی نمادهای حماسی و ملی است، برخی نیز صحنه‌های شکار جانوران و پرندگان و گاه جانوران اسطوره‌ای چون سیمرغ را به نمایش درآورده است.
در اواخر دوران قاجار عمارت هشت بهشت به مالکیت خصوصی اشخاص در آمد و از زیورهای نفیس و گرانبهای دوره صفویه عاری گردید، به طوری که امروز از آن همه شکوه و فریبندگی داخل کاخ و آب نماها و جوی‌های آب روان اثری بر جای نمانده‌است. با همه دخل و تصرفات، زیبایی صفوی این بنا برجای مانده‌است، چنان که آندره گدار باستان‌شناس و ایران‌شناس می‌گوید:
" کاخ هشت‌بهشت با تالاری که از هر سو باز است و با چهار عمارت کلاه‌فرنگی در چهار گوشهٔ خود هنوز هم ترکیب اصلی و مختصری از لطف و ملاحت روزگاران گذشته را حفظ کرده‌است." ذکر این نکته مناسبت دارد که تزئینات این کاخ هشت‌گوشه که نشانه روحیه معماری و تزئینات اواخر دوره صفوی است به همراه ساختمان آن که میان باغ واقع شده‌است بعدها به فراوانی مورد تقلید قرار گرفته‌است.
کلیه سیاحان و جهانگردانی که از اصفهان بازدید کرده و موفق شده‌اند به درون کاخ هشت‌بهشت راه یابند، آن را از بهترین بناهای دنیا نامیده‌اند. به طوری که شاردن سیاح فرانسوى درباره این کاخ چنین نوشته است:
"...کاخ هشت بهشت در باغ بلبل قرار دارد. تمام سقف هاى آن موزائیک بسیار عالى است. دیوارها و جرزها دو طبقه و دالانها و غلام گردش هایى در اطراف آنهاست. در این دالانها صدها مکان است که از دلکشترین و فرح انگیزترین نقاط دنیا محسوب مىگردد و هر یک به وسیله منفذى که بدان نور مىتابد، روشن مىشود. این روشنایى متناسب با تفریجاتى است که این امکنه ویژه آنها ساخته شده است.
هیچ یک از این نقاط از حیث شکل و ساختمان و تزئینات به دیگرى شبیه نیست. در هر جایى چیزهایى تازه و گوناگون است چنانکه در بعضى بخاری هاى متنوع و در برخى دیگر حوض ها و فواره هایى است که از لوله هایى از داخل دیوار آب مىگیرند. این تالار عجیب در حقیقت لابیرنتى است که انسان در قسمت فوقانى آن گم مىشود و پلهها چنان مخفى است که به آسانى پیدا نمىشود. قسمت پائین تا ده پا از سطح زمین از سنگ یشم و نردهها از چوب زرنگار و قاب ها و چهارچوب ها از نقره و جام ها از بلور و آلت ها از شیشههاى رنگارنگ ظریف ساخته شده است. .."
عمارت تاریخى «هشت بهشت» نمونه اى از کاخ هاى محل سکونت آخرین سلاطین دوره صفویه است که در دوره شاه سلیمان در سال 1080 هجرى بنا شده است. کاشی کاری هایی که انواع حیوانات پرنده، درنده و خزنده برروی آن نقش بسته، از آثار این کاخ بشمار می‌آیند . از باغ وسیع «هشت بهشت» چیز زیادى باقى نمانده ولى قصر تاریخى آن هنوز اثر ارزنده و جالبى است که پس از انقلاب پارکى در اطراف آن ساخته شده است که در حال حاض از گردشگاه های پرطرفدار شهر زیبای اصفهان است.
منبع: وبسایت سیری در ایران
