گردشگری ایران چگونه توسعه می یابد؟

گردشگری و سفر از دیرباز بخشی جدانشدنی از علاقه مندی های انسان بوده است که روز به روز بر دامنه و اهمیت آن افزوده می شود و در هزاره سوم نیز به عنوان صنعت سفید و پاک در جهان شناخته شده و در این حوزه سرمایه گذاری های کلانی می شود.

در تمام مناطق جهان به لحاظ مزیت های گردشگری به این صنعت پرداخته می شود و هر کشور، سرزمین و جامعه با توجه به توانمندی ها و ذخایر فرهنگی، تاریخی، طبیعی، اجتماعی خود، زمینه های شکوفایی و بهره مندی از این بسترها را فراهم می آورد.

امروزه گردشگری نه فقط منبعی سرشار از درآمد و عاملی مهم در رونق و توسعه اقتصادی است بلکه بستری مهم و بنیادی در تعاملات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی کشورها به شمار می رود و از این رو، رونق آن با جدیت زیادی دنبال و برای آن هدفگذاری و برنامه ریزی می شود.

برخی کشورها که در همسنجی با کشورها و جوامع دیگر، در ابعاد گوناگون گردشگری همچون سلامت، علم و فناوری، آثار تاریخی، طبیعت و... توانمندترند می توانند با برنامه ریزی و سرمایه گذاری، این بخش را به شکوفایی برسانند.

در همسنجی با دیگر انواع گردشگری، گردشگری تاریخی، فرهنگی و طبیعت جاذبه بیشتری دارد و از این رو، گردشگران زیادی به آن گرایش دارند.

ایران به دلیل برخورداری از مناظر طبیعی و آب و هوای چهار فصل، توانمندی های علمی، جاذبه های تجاری و... هر ساله میزبان جهانگردان و بازدیدکنندگان بسیاری است.

از سوی دیگر، ایران در زمره کشورهایی با پیشینه تمدنی- تاریخی طولانی و ظرفیت های فراوان گردشگری قرار دارد و مولفه های فرهنگی کهن آن نماد هویتی از تاریخ ایرانی را به جهان معرفی می کند. آثار و سازه های باستانی، آیین های کهن و آداب و رسوم ملی شناسنامه یی گویا در این عرصه به شمار می روند به طوری که بسیاری از این آثار و آیین ها به عنوان میراث جهانی در سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) به ثبت جهانی رسیده اند.

نهادینه کردن فرهنگ گردشگری و توسعه آن به عنوان یک صنعت از مولفه های مهم توسعه پایدار است. از سوی دیگر، امروزه آیین ها، آداب و رسوم، بناها و آثار باستانی یک کشور نه فقط ثروت ملی، بلکه میراثی جهانی هستند که باید در حفظ و پاسداشت آنها کوشید.

همچنین برخی آیین ها در گستره ای فراتر از مرزهای کنونی کشورها جاری است. عید باستانی نوروز که در ایران و کشورهای همسایه گرامی داشته می شود، در یونسکو ثبت شده است. این امر، گستردگی قلمرو فرهنگ ایرانی فراتر از مرزهای سیاسی و جغرافیایی را نشان می دهد و از پیشینه کهن و پیوستگی تاریخی تعاملات اقوام و مذاهب گوناگون در این سرزمین پهناور حکایت دارد.

با این همه، گاهی آنگونه که باید به این آیین ها، آداب و رسوم و شاخصه های فرهنگی توجه و پرداخته نمی شود، تا جایی که کشورهای دیگر از کوتاهی ها نسبت به میراث ملی سوء استفاده کرده و ویژگی های فرهنگی و مفاخر ملی ایرانی را به نام خود به ثبت می رسانند.

البته هم اکنون بسیاری از آیین ها و شاخص های فرهنگی و آثار باستانی کشور به ثبت جهانی رسیده اند که معبد چغازنبیل شوش، گنبد سلطانیه زنجان، سازه های آبی شوشتر، باغ های ایرانی، تخت جمشید، ارگ بم و منظر فرهنگی آن، مجموعه کلیساهای تاریخی ایران، مسجد جامع اصفهان، میدان امام (نقش جهان)، کاخ گلستان، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، گنبد قابوس، پاسارگاد ، کتیبه و نقش برجسته بیستون، مجموعه بازار تاریخی تبریز، تخت سلیمان در تکاب و شهر سوخته در شهر زابل در زمره میراث ملموس فرهنگی ایران در پایگاه های جهانی ثبت شده اند.

همچنین آیین های کهن نوروز، ردیف موسیقی ایران، موسیقی سنتی خراسان، آیین های پهلوانی و زورخانه ای، تعزیه، هنر نمایش مذهبی، مهارت های سنتی فرشبافی استان فارس، مهارت های سنتی فرشبافی کاشان، نقالی، هنر داستان گویی- نمایشی ایرانی، مهارت های سنتی لنج سازی و لنج رانی در خلیج فارس و مراسم قالیشویان مشهد اردهال به عنوان میراث فرهنگی ناملموس جهانی از کشورمان در یونسکو به ثبت رسیده اند.

در قلمرو سرزمینی ایران، اقوام و مذاهب گوناگونی با فرهنگ ها، زبان ها و گویش ها، آداب و رسوم و آیین های ویژه ای زندگی می کنند. این ویژگی در کنار وجود آثار و مفاخر ملموس فرهنگی می تواند به عنوان ظرفیتی بزرگ به منظور دستیابی به توسعه پایدار مورد بهره برداری قرار گیرد.

ویژگی های فرهنگی کشور همچون اقوام، مذاهب، آداب و رسوم متفاوت و اشتراکات ویژه به عنوان جاذبه های متنوع گردشگری موجب شده است جهانگردانی که به ایران وارد می شوند بتوانند با توجه به سلیقه و علاقه شخصی برنامه های ویژه ای برای خود را تنظیم کنند و این مزیت را در کمتر کشور و سرزمینی می توان یافت.

با این همه، ثبت جهانی و ملی میراث ملموس و ناملموس کشور زمانی سودمند خواهد بود که افزون بر حفظ و پاسداری، برای بهره برداری های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از آنها در راستای توسعه صنعت گردشگری زمینه سازی شود.

هم اکنون بسیاری از کشورهای جهان با داشتن اندک جاذبه هایی فرهنگی توانسته اند گردشگری خود را رونق داده و به سودآوری اقتصادی دست یابند. همچنین جدا از پیامدهای اقتصادی، می توان چشم اندازهای اجتماعی و فرهنگی گوناگونی برای این صنعت ترسیم کرد.

ورود گردشگران به جامعه یی با بافت فرهنگی و اجتماعی ویژه و منحصر به فرد افزون بر اینکه می تواند زمینه های گسترش فرهنگ ایرانی در دیگر مناطق و کشورها را فراهم کند، گامی مهم و پایه ای در راستای گشایش بیشتر فضای فکری حاکم بر نظام فرهنگی و اجتماعی کشور و به طور کلی افزایش تعاملات فرهنگی و اجتماعی به شمار می رود.

توسعه و رونق گردشگری در هر کشوری بیش از همه، پیامد شرایط و ویژگی های آن و متاثر از سیاست ها و خط مشی های نظام سیاسی و دولت و همچنین موقعیت جغرافیایی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، کشش جاذبه ها و کیفیت خدمات و تسهیلات ارایه شده به گردشگران است.

با وجود اینکه ایران از نظر بهره مندی از جاذبه های گوناگون در رتبه دهم و از نظر جاذبه های فرهنگی و تاریخی بالقوه جزو سه کشور اول جهان قرار دارد اما رتبه گردشگری ما در همسنجی با کشورهای دیگر بسیار پایین است به طوری که ایران در سال 2013 میلادی (1392 خورشیدی) رتبه چهل و هشتم را به دست آورد.

خط مشی سازمان های متولی میراث فرهنگی و فرهنگ سازی در کشور در جذب یا دفع گردشگر بسیار تاثیرگذار است. همانگونه که سیاست های بسته و گوشه گیرانه و برخوردهای نامناسب و سخت گیرانه که ریشه در سنت ها و باورهای قالبی منفی دارد، با ایجاد احساس ناامنی در گردشگران آنان را از کشور گریزان می کند، سیاست های تشویقی و تبلیغات مثبت و اعطای تسهیلات گردشگران را جذب می کند.

پاسداشت آیین های ایرانی و میراث فرهنگی ثبت شده ملی و جهانی، پیدایش فضای باز تعاملی به دلیل آشنایی هر چه بیشتر جهانگردان با فرهنگ و بینش اصیل ایرانی و در نتیجه افزایش شمار گردشگر، کارآفرینی و درآمدزایی اقتصادی را موجب می شود چنانکه هم اکنون بسیاری از کشورها با بهره گیری از ظرفیت های بنیادین خود، صنعت گردشگری را شکوفا کرده اند.

سازمان جهانی جهانگردی چشم انداز گردشگری در سال 2020 میلادی (1398 خورشیدی) را یک میلیارد و 600 میلیون گردشگر در سراسر جهان پیش بینی کرده است. جاذبه های طبیعی، ویژگی های فرهنگی، آثار و بناهای باستانی کشور ما می تواند سهم چشمگیری از گردشگران را به خود جذب کند و افزون بر معرفی هویت ایرانی به جهان، پیامدهای اقتصادی همچون درآمدزایی ارزی، کارآفرینی و رونق اقتصادی به همراه داشته باشد.

توسعه گردشگری به برنامه ریزی و بکارگیری سیاست های مناسب در حوزه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیازمند است و مدیریت در این حوزه حساس باید بتواند با هدفگذاری های بنیادی و پایدار، بسترسازی های متوازن و سرمایه گذاری های خرد و کلان، میان دولت، بخش خصوصی و مردم هماهنگی ایجاد کند و به رشد و گسترش این صنعت جامه عمل بپوشاند.

ایران با داشتن جاذبه های باستانی و تاریخی بی مانند، آب و هوای چهارفصل، جاذبه های طبیعی و سلامت، توانمندی های علمی، مزیت های تجاری، موقعیت راهبردی و گوناگونی های قومی، زبانی، مذهبی و دینی می تواند با برخورداری از سیاست های درست و مدیریت کارآمد، هدف های ترسیم شده در چشم انداز 1404 را به واقعیت تبدیل کرده و به یکی از قطب های گردشگری جهان تبدیل شود.

در این راستا توجه به آثار و مفاخر و میراث ملموس و ناملموس به عنوان پل فرهنگی، نهادینه سازی فرهنگ گردشگری و میزبانی جهانگردان، برنامه ریزی بر پایه آینده نگری اقتصادی، پذیرش گردشگری به عنوان یک صنعت پاک از سوی دستگاه های دولتی و غیردولتی، برقراری هماهنگی میان آنها برای توسعه این صنعت، ایجاد فضای باز در تعاملات خارجی و تبلیغات کارآمد رسانه یی می تواند راهگشای گردشگری کشور باشد.