شهر کهن و تاریخی اردستان سازه‌ای در دل خود دارد که یکی از شگفت انگیزترین و بی نظیرترین سازه‌های معماری ایران قدیم است. قنات مون که قدمتی 800 ساله دارد تنها قنات دو طبقه جهان محسوب میشود. هر طبقه‌ی قنات جریان آبی مستقلی دارد به گونه‌ای که هیچ یک بر دیگر نفوذ نمی کند.
طبق پژوهش‌های باستان شناسی، احتمالا پایه و اساس قنات مربوط به دوران قبل از اسلام به خصوص زمان اشکانیان و ساسانیان است. دو روایت برای ساخت این قنات دو طبقه وجود دارد: روایت اول این است که بانی ساخت این قنات کاوه آهنگر است که گفته میشود زاده‌ی اردستان بوده است و روایت دوم گفته میشود یک مقنی یزدی، طی دو مرحله این قنات را ساخته است. مرحله اول مقتنی یزدی پیشنهاد ساخت قنات در این منطقه را می‌دهد و در مرحله دوم به علت حفر قنات نامناسب توسط مردم، خود اقادام به اصلاح قنات جهت آبدهی بهتر می‌کند که منجر به حفر چاه دوم میشود.
نکته: هیچ کدام از روایت‌های ذکر شده پایه علمی ندارند و فقط در میان مردم محلی گفته میشود.
قنات دو طبقه‌ی مون که در محله‌ای به همین نام قرار دارد، دارای دو کانال موازی بر روی هم است و در چاه‌های عمودی مشترک تشکیل شده است. این قنات 3.5 تا 4 کیلومتر طول دارد و عمق چاه مادر آن 31 متر است و دارای 30 میله میباشد و مقدار آبدهی آن 60 لیتر در ثانیه است. این میزان، آب آشامیدنی حدود 200 نفر از اهالی محله مون در اردستان را تامین می‌کند.
نکته: چاه قنات رویین به عمق 27 متر و چاه قنات زیرین به عمق 30 متر است که اگر دهانه‌ی کوره‌ی قنات زیرین را یک متر فرض کنیم کل عمق چاه مادر 31 متر میباشد.
قنات دو طبقه ی اردستان در اجلاس جهانی یونسکو سال 2016 در استانبول همراه با یازده قنات ایرانی دیگر به عنوان بیستمین اثر ایران ثبت شد. یازده قناتی که ثبت جهانی شده‌اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی‌نظیر هستند. در این میان، قنات مون در اردستان تنها قنات دو طبقه‌ی جهان است.
منبع: سیری در ایران، همگردی، ویکی پدیا
