یزد، به شهر بادگیرها معروف است. وجود بادگیرها در منطقه کویری یزد، سازه‌هایی الزامی و حیاتی هستند. بادگیر، سازه‌های مرتفع و تقریباٌ مستطیلی شکلی هستند و کارکرد کولرهای امروزی را دارند. احداث حوض آب در بخش انتهایی بادگیرها، نشانه هوشمندی بیشتر معماران است. باد گرم و کویری یزد، با رسیدن به حوض و برخورد با سطح آب، خنک‌تر شده و هوایی مطبوع‌تر را به سمت اتا‌ق‌ها و مخازن هدایت می‌کند.
در شهر یزد، آب انباری تاریخی با معماری هوشمندانه وجود دارد که 6 بادگیر وظیفۀ خنک کردن آب آن را برعهده دارند؛ به همین دلیل به «آب‌انبار شش بادگیر» شهرت یافته است؛ تنها آب انبار شش بادگیر ایران و البته جهان.
امّا آب انبارها از الزامات جغرافیایی و اقلیمی مناطق خشک، کم آب و کویری هستند. یزد برای جبران کم‌آبی در فصول گرم و خشک سال، بیش از 100 آب انبار را در خود جای داده است. این سازه‌ها در زیرزمین ساخته می‌شوند و آب رودخانه‌ها و قنات‌ها را جمع و ذخیره می‌کنند تا آب مصرفی عموم مردم یا افرادی خاص را تأمین کنند. قرار گرفتن در سطحی پایین‌تر از زمین، باعث میشود هم جمع‌آوری آب کامل‌تر انجام شود و هم دمای آب پایین بماند و از گندیده شدن در امان باشد. درحقیقت آب انبارها، بخشی از الزامات وابسته به قنات هستند. آب را در زمستان ذخیره و در تابستان در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند.
زیباترین آب انبار شهر یزد، همین آب انبار شش بادگیر است که متعلق به دوره قاجاریه بوده و در محله «تپه یزد» احداث شده است. «حاجی محمدحسین» فرزند «نورالله» بانی این سازه بود که بعدها آن را برای استفاده عموم مردم، وقف کرد.
در این بنای شگفت‌انگیز، بادگیرها وظیفه هدایت باد به داخل مخزن و خنک نگاه داشتن آب را دارند. ارتفاع آنها در این بنا به 10متر می‌رسد که معماری آنها سه به سه از یکدیگر متفاوت است. درواقع، این بنا ابتدا با 3بادگیر ساخته شده بود و 3بادگیر دیگر در سال‌های بعد به آن اضافه شده‌اند. طراحی و ظاهر آنها، تفاوت در معماری و دوره ساخت این دو گروه بادگیر را کاملاً نشان می‌دهد. این بادگیرها در جهت ورزش باد ساخته شده و بدنه‌ای هشت وجهی دارند تا بتوانند باد را از هر طرف که می‌وزد، جذب کنند.
این بنا دو درب ورودی دارد؛ یکی در شمال و دیگری در جنوب مخزن. 55 پله ما را به مخزن اصلی می‌رساند که از میانه مسیر یعنی بین پله‌های 25 و 26، هشتی آجرکاری شده و پس از آن طاق آب انبار را می‌بینیم که به سمت گنبد تخم مرغی بنا، اوج می‌گیرد. گنبد دقیقاً در بالای خزینه قرار می‌گیرد و امکان خنک‌تر شدن آن را فراهم می‌کند؛ همچنین آب را از آلوده شدن، محافظت می‌کند. پاشیر بخش دیگری از آب انبار است که به‌صورت راهرویی پلکانی و برای برداشتن آب تعبیه میشود.
ارتفاع مخزن این آب انبار، 12.6 متر بوده و حجم آن نیز به 2000 متر مکعب می‌رسد و در نتیجه گنجایش بسیار بالایی برای ذخیره آب دارد. آب انبار شش بادگیر دارای دو شیر آب یا راه دسترسی است. یکی از آنها برای استفاده مسلمین بوده و دیگری به زردشتیان اختصاص یافته است.
آب انبار شش بادگیر با حدود دویست سال قدمت، چندباری بازسازی و ترمیم شده و در فروردین 1357 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تألیف: لست‌سکند
