پریشتینا، زشت دوست داشتنی من

مقدمه

خرداد ماه سال 1402، در حال و هوای زیبای سفر در کشورهای بالکان بودم که به ناگاه، خبر اول اکثر رسانه های اروپا و جهان، از جنگ اوکراین به تنش در مرز صربستان و کوزوو تغییر فاز داد. مرزی که صربستان هیچگاه آنرا به رسمیت نشناخته است. بصورت خلاصه و ساده، داستان همان داستان همیشگی عدم برخورداری اقلیت صرب کوزوو از حقوق کافی در مقایسه با اکثریت آلبانیایی این سرزمین است. صربستان ارتش خود را در امتداد مرز مستقر کرد و به آلمان و فرانسه اعلام کرد که "لطفا گوش پسر لوس خود را بپیچانید". از آنجا که یکی مقاصد حتمی من کوزوو بود، با انتشار این اخبار، بسیاری به من میگفتند از سفر به کوزوو صرفنظر کنم. ولی من میدانستم آنچه یک اروپایی به آن بحران میگوید، برای یک خاورمیانه ای، داستانی معمولی است. پس، به کوزوو خواهم رفت، طبق برنامه! 

کوزوو  به معنای "مزرعه پرندگان سیاه" در  قرون وسطی قسمتی از امپراتوری صربستان بوده است و از اواسط قرن پانزدهم تا اوایل قرن بیستم توسط امپراتوری عثمانی اداره می شد. دوره ای که بتدریج جمعیت آلبانیایی زبانان مسلمان در این منطقه افزایش یافت. با شکست امپراتوری عثمانی،کوزوو در سال 1913 بین صربستان و مونته نگرو تقسیم شد و سپس با پایان جنگ جهانی اول در پادشاهی یکپارچه صرب‌ها، کروات‌ها و اسلوونیایی‌ها که بعداً یوگسلاوی نامیده شد ادغام شد. در طول جنگ جهانی دوم، توسط ایتالیایی ها و پس از تسلیم ایتالیا، توسط نازی ها اشغال شد تا اینکه پارتیزان های ژنرال تیتو آنها را نجات دادند.

پس از جنگ جهانی دوم، کوزوو به یک استان خودمختار صربستان در جمهوری سوسیالیستی فدرال یوگسلاوی تبدیل شد. قانون اساسی یوگسلاوی در سال 1974 به کوزوو وضعیت یک استان خودمختار سوسیالیستی در صربستان را داد که تقریباً از حقوق مساوی با شش جمهوری سوسیالیستی تشکیل دهنده یوگسلاوی برخوردار می گردیدند. در سال 1981، تظاهرات آلبانیایی‌های کوزوو با درخواست اعطای وضعیت کامل جمهوری به کوزوو، با خشونت سرکوب شد. در سال 1989، اسلوبودان میلوسویچ صرب با بهانه حمایت از اقلیت صرب در کوزوو، خودمختاری کوزوو را حذف کرد و حکومت مستقیم بلگراد صربستان را بر آنها تحمیل کرد. بلگراد دستور اخراج اکثر کارمندان دولتی آلبانیایی را صادر کرد و مشاغل آنها را به اقلیت صرب داد.

در پاسخ، رهبران آلبانیایی کوزوو یک جنبش مقاومت مسالمت آمیز را آغاز کردند. آنها یک دولت موازی تأسیس کردند که عمدتاً توسط مهاجرین تأمین مالی می شد. هنگامی که این جنبش نتوانست نتیجه بدهد، در سال 1997 ارتش آزادیبخش کوزوو با هدف استقلال کوزوو شکل گرفت. در اواخر سال 1998، میلوسویچ برای مهار این ارتش آزادیبخش، جنایات گسترده ای را علیه غیرنظامیان آغاز کرد. با ادامه جنایات جنگی میلوسویچ، در مارچ 1999 ناتو را برای توقف خشونت در کوزوو ، شروع به بمباران هوایی بلگراد کرد. پس از 78 روز بمباران، میلوسویچ تسلیم شد و اندکی پس از آن، شورای امنیت سازمان ملل حکومت بلگراد بر کوزوو را به حالت تعلیق درآورد و کوزوو تحت مدیریت نیروی حافظ صلح ناتو قرار گرفت.

با بازگشت اقوام آلبانیایی‌های قومی به خانه‌های خود، عناصر ارتش آزادیبخش کوزوو اقدام به قتل‌های تلافی‌جویانه و ربودن صرب‌ها کردند که منجر به آوارگی هزاران صرب و سایر اقلیت ها کوزوو گردید. کوزوو نهایتا در 17 فوریه 2008 استقلال خود را از صربستان اعلام کرد. کوزوو در اعلام استقلال خود متعهد شد که چند قومیتی را به عنوان یک اصل اساسی حکومت داری خوب بپذیرد و از دوره نظارت بین المللی استقبال کند. در حدود 100 کشور عضو سازمان ملل از جمله اکثریت کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا و ژاپن، استقلال این کشور را به رسمیت شناخته اند ولی بعلت مخالفت روسیه و چین (در حمایت از صربستان)، این کشور هنوز بعنوان عضوی مستقل از سازمان ملل پذیرفته نشده است. در سال 2010 دادگاه بین المللی دادگستری اعلام کرد که اعلام استقلال کوزوو ناقض قوانین بین المللی نیست و با توجه به حمایت اکثریت قدرتمند کشورهای دنیا، کوزوو مانند کشوری مستقل به حیات خود ادامه میدهد. 

پرچم کوزوو به وضوح بر یک کشور چند قومیتی تاکید میکند. رنگهای‌ آبی و زرد پرچم اتحادیه اروپا، به ترتیب برای پس زمینه و نقشه کوزوو استفاده شده است و ستاره‌های سفید پرچم، گویا بیانگر شش گروه قومی غالب کشور هستند. 

خوشبختانه در کوزوو از واحد پولی یورو استفاده میشود و سردردی برای تبدیل ارز در صرافی وجود ندارد. جمعیت کوزوو تقریبا یک میلیون و نهصد هزار نفر است. پایتخت این کشور، پریشتینا (Pristina) که تنها 200 هزار نفر جمعیت دارد.

ویزا و پیش نیازهای سفر

گرفتن ویزای کشورهای بالکان بطور معمول هم آسان نیست، چه برسد به کشوری که ایران (در همراهی با صربستان) آن را به رسمیت نشناخته باشد. واضح است که کوزوو در ایران سفارت ندارد و میتوان از طریق ترکیه برای گرفتن ویزا اقدام کرد. خوشبختانه دریافت ویزای کوزوو به اندازه آلبانی و بوسنی و هرزگوین برای ایرانیها سخت نیست. الزامات آن، بلیط هواپیما رفت و برگشت، تمکن مالی و سطح علاقه افسر مربوطه به شماست. از استانبول، پروازهای اقتصادی پگاسوس به فرودگاه بین المللی پریشتینا با هزینه کمتر از 50 یورو وجود دارد. 

راه آسانتر، گرفتن ویزای صربستان و سفر به کوزوو از طریق این کشور است. صربستان در مرز خود با کوزوو مهر ورود و خروج نمیزند زیرا آن را قسمتی از خاک خود میداند. صربستان در ایران سفارتخانه دارد و با بلیط رفت و برگشت، تمکن مالی، مدارک شغلی، رزرو محل اقامت، بیمه مسافرتی و هزینه ای کمتر از 100 یورو، میتوانید ویزای صربستان را دریافت کنید. بعنوان یک ایرانی مشخص نیست در سمت کوزوویی ماجرا، چه برخوردی با شما شود ولی احتمالا نهایتا عبور میکنید، شاید هم نه!

همچنین، خوشبختانه با داشتن ویزای شنگن چند بار ورود، میتوانید از کوزوو دیدن کنید، علیرغم اینکه این کشور عضو شنگن نیست(حتی عضو سازمان ملل نیست و یا شاید حتی کشور نباشد). مسلما دریافت ویزای شنگن چند بار ورود، خود داستان غم انگیزی دارد و مستلزم سفرهای قبلی به این حوزه، داشتن دعوت نامه در یکی از کشورهای عضو و تمکن مالی متناسب با مدت ویزای درخواستی است. از آلمان پروازهای ارزان ایزی جت به فرودگاه بین المللی پریشتینا وجود دارد. همچنین پروازهای ارزان و مستقیم ویزایر از وین، میلان و مونیخ راهگشای سفر از اروپا به پریشتینا خواهند بود. 

چگونگی سفر و اقامت

سفر من به کوزوو، از اسکوپیه پایتخت مقدونیه شمالی شد. در ایستگاه مرکزی اتوبوس اسکوپیه، برای هر ساعتی اتوبوسی یا مینی بوسی به پریشتینا یافت میشود. با پرداخت فقط 5 یورو، سوار بر اتوبوسی شیک و مرتب به سمت کوزوو عزیمت کردم. 

تنها چند دقیقه پس از خروج از اسکوپیه، به مرز مقدونیه شمالی و کوزوو رسیدیم. بدون هیچ دردسری مهر خروج از مقدونیه را دریافت کردم و در سمت کوزوویی ماجرا هم، مهر ورود را گرفتم! این مهر در پاسپورت یعنی اینکه، من دیگر هرگز نمیتوانم به صربستان سفر کنم(و یا شاید به راحتی نتوانم). اهمیتی ندارد، من قبلا به صربستان سفر کرده ام و حالا فقط به کوزوو فکر میکنم.

فاصله اسکوپیه تا پریشتینا در کمتر از دو ساعت طی شد و من به ایستگاه اتوبوس پریشتینا رسیدم. به محض ورود، بلیط برگشت به اسکوپیه را برای فردا شب و به قیمت 5 یورو خریدم.

هزینه یک تخت در هاستل در پریشتینا از 4 یورو در روز آغاز میشود. همچنین هزینه یک اتاق اختصاصی همراه با حمام و سرویس بهداشتی، در حدود 17 یورو و یک آپارتمان کامل نیز تقریبا 18 یورو است. اینها قیمتها اقامتگاه های مناسب و با امتیاز بالای 8 در بوکینگ دات کام میباشد. بنابراین من یک بهشت کوله گردی دیگری را یافته بودم.

در این شهر نیاز به هیچ سیستم حمل و نقلی ندارید، همه را میتوانید پیاده طی کنید و لذت ببرید. بسیار هیجان زده هستم ! من آمده ام و آماده ام، برویم تا ببینیم.

پریشتینا

بعضی پریشتینا را زشت ترین پایتخت دنیا می دانند و بعضی میگویند، دنیا بزرگ تر از آن است که این شهر زشت ترینش باشد. من شهرهای بجای مانده زیادی از دوران کمونیست دیده ام و بنا ندارم صرفا بخاطر ساختمانهای بتونی و خشن یک شهر، آن شهر را زشت ببینم. پریشتینا (به استثنای مینسک در بلاروس) احتمالا کم بازدیدترین پایتخت اروپا میان گردشگران تور اروپا است اما من از همین بدو ورود، جنب و جوش فراوانی در شهر میبینم. این شهر کاملا زنده است.

خیلی زود، در گوشه ای به نمادی میرسم که میگوید: "هرگز نگو هرگز". این شهر نمیتواند زشت باشد. 

به یکی از معروف ترین نمادهای پریشتینا میرسم. بله، مجسمه بیل کلینتون که کمترین شباهت ممکن به بیل کلینتون را دارد. حتی تصویر واقعی بیل کلینتون نیز بر دیوار کنار قرار گرفته است تا مطمئن شوید، این شهر، شوخ طبعی خاصی دارد.

در کوزوو هم مانند تمام بالکان، مادر ترزا هرگز شما را فراموش نمیکند. کلیسا مادر ترزا، در آغاز خیابانی است که به آن بلوار میگویند. اما در همین حوالی، کتابخانه ای وجود دارد که آن را زشت ترین و دوست داشتنی ترین کتابخانه دنیا میدانند. من با "ترین" ها همیشه مشکل داشته ام اما عاشق این کتابخانه شدم. ساختمان کتابخانه ملی کوزوو توسط معمار کروات Andrija Mutnjaković طراحی شد و در سال 1982 افتتاح شد. این ساختمان به خاطر گنبدهای عجیبش و تورهای فلزی که ساختمان را اسیر کرده است، منحصر بفرد است.

نه، این ساختمان به هیچ وجه زشت نیست، بلکه بسیار وحشی است. یک وحشی دوست داشتنی. نمای داخلی کتابخانه کاملا اتمسفر دیگری دارد و آن خشونت بیرون، جای خود را به فضایی فرهنگی، آرام و لطیف میدهد. بله، پشت آن میله های فلزی و سینه بتنی، قلبی از لطافت و مهربانی نهفته است. خب، بیایید به حال و هوای شهر برگردیم. در بلوار مادر ترزا (Bulevardi Nënë Tereza ) به مسیر خود ادامه میدهم. عجب حال و هوایی دارد این بلوار.  انگار همه شهر توی بلوار هستند!

نوجوانان و دانش‌آموزان بعد از مدرسه در این بلوار جاری میشوند. عده ای بستنی میخرند، عده ای آب بازی میکنند و همه شاد و خندان هستند. در اینجا از جوانان سرگردان، افراد مسنی که میخواهند وقت بگذرانند تا کارمندانی که کارشان تعطیل شده است، را مشاهده میکنید. 

اگر تصور شما از پریشتینا، یک شهر افسرده و کمونیستی است، سخت در اشتباهید. اینها بسیار شاد هستند و مانند آلبانی، خارجی ها را نیز دوست دارند و برخلاف بسیاری از مردم کشورهای پسا کمونیستی، از گردشگران مزاحم خسته نشده اند. 

اگرچه پریشتینا فاقد میدان قدیمی شهر و خیابان های باریک است، اما شما در همه جای بلوار و خیابانهای اطراف، غذاهای ارزان و با کیفیت پیدا میکنید.  با کمتر از دو یورو میتوانید ساندویچی پر از کباب تازه و متخلفات پیدا کنید. قیمت هات داگ در حدود یک یورو و همبرگر یک و نیم یورو است. خدای من، اینجا بهشت شکم گردی است. حتی قیمت رستورانها و کافه رستورانها نیز عالی هستند و انواع وعده های غذایی پر و پیمانی را با قیمتهای 2 تا 5 یورو خواهید یافت.

یکی دیگر از جاذبه های این شهر، بنای یادبود  NEWBORN ( تازه متولد شده) است که اشاره ای به این کشور تازه متولد شده دارد. این بنا که تشکیل شده از کاراکترهای اسم خود است، هر سال در 17 فوریه (سالروز استقلال کوزوو) به گونه ای جدید و جذاب تغییر میکند. 

در زمان سفر من، این کاراکترها بصورت " NO NEW Broken Republic" در آمده بودند، به معنای " نه یک جمهوری برشکسته". اشاره ای است به هرج و مرج ناشی از شهرداری های صرب و چندپارچگی کشور. تقاضایی است از جامعه جهانی جهت پایان این بحرانها که میتواند منجر به نابودی کوزوو شود(یعنی همان مشکل همیشگی). 

فرهنگ کافه نشینی در پریشتینا کاملا جا افتاده هست. شهر پر از کافه است و همه نوع آن پیدا میشود. قیمت قهوه در این کافه ها از 40 سنت تا معمولا یک یورو و گاهی کمی بیشتر یافت میشود. این رقمها در اروپا رویایی هستند. علت شلوغی و پرطرفداری کافه ها، به مساله دیگری هم برمیگردد. بیکاری در میان جوانان کوزوو بسیار زیاد است و آنها به جای اینکه در خانه بنشینید و احساس بدبختی کنید به کافه میروند، یک قهوه نیم یورویی سفارش میدهند و با دوستان خود به گفتگو میپردازند. من اهل نوشیدن قهوه نیستم و در کافه ای نشستم و آب جوش سفارش دادم. به سختی صاحب کافه را متقاعد کردم که از من پول دریافت کند. او میگفت که تو فقط آب نوشیدی! چقدر این مردم دوست داشتنی هستند.

پایان سفر

من دو روز و یک شب، در این شهر زیبا پرسه زدم و بسیار دوست داشتم که مدتها اینجا بمانم. از غذاهای خیابانی، فست فود، اقلام سوپرمارکتی، رستوران و بستنی های بلوار خوردم و در کافه ها نوشیدم و همه این بریز و بپاشها کمتر از 6 یورو شد. هزینه رفت و برگشت من از مقدونیه به اینجا، 10 یورو شد. با احتساب هزینه یک شب اقامتم، این دومین سفر ارزان من به یک کشور است. ارزان ترین سفر من، سفر از خیابان Piazza Papa Pio XII در شهر رم به واتیکان بوده است که خرج آن فقط پیاده طی کردن عرض خیابان بود.

کاش این مردم همیشه خرم و خندان در بلوار پرسه بزنند و در کافه های دوست داشتنی شهر، به مشکلات بخندند. من عاشق روح این مردم شدم. شاید از دید بعضی ها این شهر، زشت ترین باشد ولی کسی نمیتواند منکر این واقعیت شود که آنها، مهربان ترین مردم بالکان هستند.