شهر بغداد در قرن هشتم به عنوان پایتخت خلافت عباسیان، توسط خلیفه المنصور تأسیس شد. خلیفه المنصور که در آن زمان به تازگی اومویان را شکست داده بود، می‌خواست پایتخت فرمانروایی خودش را داشته باشد. او منطقه‌‌ای در حوالی دجله، که حدوداً 30 کیلومتر با شمال تیسفون، پایتخت ساسانیان فاصله داشت را انتخاب و برنامه‌ریزی برای طراحی و ساخت آن را آغاز کرد.
منصور می‌خواست که بغداد به عنوان پایتخت امپراتوری اسلامی تحت فرمانروایی عباسیان، شهری کامل باشد. برای این منظور، او هزاران معمار، طراح، مسّاح، نجّار، آهنگر و بالغ بر صد هزار کارگر را از سرتاسر امپراتوری عباسی گرد هم آورد. او با منجّمین و طالع‌بینان مشورت کرد و بنابر نصیحت آن‌ها، اولین آجر تشریفاتی را در 30 جولای 762 بنا گذاشت.
شهر اصلی به شکل دایره‌ای به قطر 2 کیلومتر طراحی شده بود. این دایره، ادای احترام خلیفه به آموزه‌های هندسی اقلیدس بود که درباره‌اش مطالعه کرده بود و آن را تحسین می‌کرد. بهترین ساختمان‌های شهر در مرکز آن قرار داشتند یعنی مسجد بزرگ و قصرِ دروازه طلایی (Golden Gate Palace) که محل سکونت خلیفه بود در آنجا بودند. در اطراف قصر و مسجد یک گردشگاه و یک ساختمان قرار داشت که کسی به جز خلیفه اجازه‌ی اسب‌سواری در آن را نداشت.
قصر فرزندان خلیفه، خانه‌های کارکنان دربار و خدمتکاران، آشپزخانه‌های خلیفه، اصطبل اسب‌های گارد سلطنتی و سایر ساختمان‌های اداری در حاشیه‌ی این محوطه‌ی وسیع قرار داشتند. بخش مرکزی هم توسط یک دیوار داخلی محافظت می‌شد.
چارک‌های مسکونی و ساختمان‌های تجاری در حلقه‌ای بین دیوار خارجی شهر و دیواره‌ی گرد دفاعی ساخته شده بودند. دیوار بیرونی 30 متر ارتفاع و در پایه 44 متر ضخامت داشت. برج‌ها و باروها بر روی این دیوار و سنگرها و استحکامات در کناره‌های آن واقع شده بودند.
شهر توسط دو خیابان عموداً متقاطع که تا دیوارهای خارجی محافظت‌کننده ادامه داشت و به چهار دروازه منتهی می‌شد، به چهار قسمت تقسیم شده بود. هر کدام از این دروازه‌ها به سمت یک شهر می‌رفت – بصره، کوفه، خراسان و دمشق - و به خاطر همین به نام آن شهرها نام‌گذاری شده بودند. دروازه‌ها به سوی خیابان گشوده می‌شدند که در اطراف دیواره‌ی خارجی شهر قرار داشت.
متأسفانه امروزه چیزی از این شهر بزرگ به جا نمانده است. آخرین نشانه‌های شهر گِرد المنصور در اوایل دهه‌ی 1870، یعنی زمانی که مدحت پاشا (Midhat Pasha) فرماندار عثمانی بغداد شد، از بین رفت. این احتمال وجود دارد که مدحت پاشا علاقه‌ی اندکی به حفظ تاریخ داشت، اما اصلاحاتی که او در بغداد و به طور کلّی در عراق ایجاد کرد، چهره‌ی شهر را تغییر داد.
او علاوه بر بیمارستان‌ها، انبارهای غلّه، پارک‌ها و یک سیستم آبرسانی و جاده و پُل، مدارس و موسسات آموزشی بسیاری را ساخت که هیچ کدام در بغداد وجود نداشت. او با اصلاحات ارضی و قوانین مالیاتی، قبایل عشایری را به ساکن شدن و کشاورزی تشویق کرد. فرمانروایی سه ساله‌ی مدحت پاشا مهمترین سال‌های تاریخ مدرن بغداد محسوب میشود. اما آیا به نظر شما تمامی این فواید، دلیل کافی برای از بین بردن بخش بزرگی از تمدن بغداد بوده است؟
منبع: amusingplanet.com
