حتّی اگر طرفدار پروپا قرص آسمان شب و شگفتی‌هایش نباشید، زیبایی شب‌هایی که آسمان پر از شهاب میشود در خلوت و سکوت، انکار نشدنی است و نمیتوان مجذوبش نشد! چند سالی است که بارش‌های شهابی به عنوان یک جاذبه بیش از قبل شناخته شده‌اند و زمانی که به اوج می‌رسند، علاقمندان بار سفر به سمت کویرها و جاهایی می‌بندند که کمترین آلودگی نوری باشد. حتّی بعضی آژانس‌های مسافرتی به مناسبت این اتّفاق زیبای آسمان، تورهای نجوم برگزار می‌کنند و همراه با تورلیدر تخصصی و گاهی هم تلسکوپ، راهی مقاصد مناسب می‌شوند.
شاید بیش از همه بارش شهابی برساووشی را شنیده باشید امّا آیا می‌دانید انواع دیگری از بارش شهابی هستند که آنها هم می‌توانید مثل برساووشی بدون تجهیزات به راحتی ببینید؟ در این متن قصد داریم بارش‌های شهابی معروف که مناسب سفر هستند را معرفی کنیم و با بازه‌های زمانی که قابل مشاهده هستند، آشنا شویم؛ منظور از مناسب سفر بودن این است که تجهیزات خاصی لازم نداشته باشند و با رعایت تعدادی نکات، بتوانیم به راحتی آنها را ببینیم.
بارش شهابی چیست؟
اول از همه برای اینکه بهتر و دقیق‌تر این هنرنمایی‌های آسمان را بشناسیم لازم است با مفهوم بارش شهابی آشنا شویم و بفهمیم دقیقا چه اتّفاقی میفتد؟ به طور عادی در آسمان شهاب وجود دارد امّا در بعضی شب‌ها، شهاب‌ها به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کنند و ممکن است به ده‌ها شهاب در ساعت برسد. در این صورت، به این پدیده «بارش شهابی» می‌گوییم.
بارش‌های شهابی چگونه رخ می‌دهند؟
بارش‌های شهابی زمانی رخ می‌دهند که زمین در مدار خود با توده‌ای از شهاب‌ها برخورد کند. منشاء بسیاری از آنها، دنباله‌دارها هستند. این صخره‌های یخی با حرکت در مدار خود، ذرات ریزی به جا می‌گذارند و با نزدیک شدن دنباله‌دار به خورشید، تعداد ذرّات به جا مانده افزایش می‌یابد؛ بنابراین مدار دنباله‌دار مملو از ذراتی میشود که با همان سرعت دنباله‌دار و تقریبا در همان مدار به دور خورشید می‌گردند. به دلیل حرکت مداوم زمین به دور خورشید، زمین در زمان مشخصی از سال به نزدیکی مدار دنباله‌دار می‌رسد و با برخورد به این ذرات، بارش شهابی رخ می‌دهد. البته، بارش‌هایی شهابی شناخته می‌شوند که منشاء آن سیارک فاتون باشد که معروفترینش بارش شهابی جوزایی است.
انواع بارش شهابی سالیانه
حالا نوبت به آن می‌رسد که با انواع بارش شهابی که در سال اتّفاق میفتد آشنا شویم. البته همه این بارش شهابی‌ها برای عموم مردم جالب نیستند چون بارش‌های شهابی که تعداد شهاب کمتری در ساعت دیده میشود معمولا برای رصد مناسبند تا افراد عادی. بنابراین در زیر انواع بارش شهابی را همراه با تاریخ فعالیتشان به ترتیب وقوع در سال، معرفی می‌کنیم پیش از آن لازم است با ZHR آشنا شوید که منظور، نرخ ساعتی شهاب‌ها است البته تعداد محاسبه شده آن دقیقا در شرایط واقعی ممکن است اتّفاق نیفتد امّا نشان می‌دهد که در یک ساعت کدام بارش شهابی، شهاب‌های بیشتری به ما نشان می‌دهد و در نتیجه برای عمم جذّاب‌تر است:
بارش شهابی سنبله‌ای: این بارش شهابی از 5 بهمن تا 26 فروردین فعال است و بیشینه فعالیّت آن در 4 فروردین است. میزان ZHR آن 5 است.
بارش شهابی شلیقایی: این بارش از 27 فروردین تا 5 اردیبهشت فعالیت می‌کند و بیشینه آن در 2 اردیبهشت است. میزان ZHR آن 15 است.
بارش شهابی اتا-دلوی: دوره فعالیت این بارش شهابی از 30 فروردین تا 7 خرداد است و بیشینه فعالیت آن در 16 اردیبهشت است. ZHR این بارش، 60 است.
بارش شهابی قوسی: دوره فعالیت آن از 26 فروردین تا 24 تیر است و در 30 اردیبهشت بیشترین فعالیت را دارد. ZHR این بارش شهابی، 5 است.
بارش شهابی حوت جنوبی: دوره فعالیت این بارش شهابی24 تیر تا 19 مرداد است و بیشینه فعالیت آن در 6 مرداد اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 5 است.
بارش شهابی دلتا-دلوی جنوبی: این بارش شهابی از 21 تیر تا 28 مرداد فعالیت می‌کند و بیشینه فعالیت آن مثل حوت جنوبی در 6 مرداد است. ZHR این بارش، 20 است.
بارش شهابی دلتا-دلوی شمالی: دوره فعالیت این بارش از 24 تیر تا 3 شهریور است و بیشینه فعالیت آن در 21 مرداد اتفاق میفتد. ZHR این بارش شهابی، 5 است.
بارش شهابی برساووشی: این بارش شهابی محبوب از 27 تیر تا 3 شهریور فعالیت می‌کند و بیشینه آن در 22 مرداد اتّفاق میفتد. ZHR این بارش شهابی 100 است.
بارش شهابی کاپا دجاجه: دوره فعالیت این بارش شهابی24 تیر تا 19 مرداد است و بیشینه فعالیت آن در 27 مرداد اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 6 است.
بارش شهابی آلفا ارابه رانی: دوره فعالیت این بارش شهابی3 شهریور تا 15 شهریور است و بیشینه فعالیت آن در 10 شهریور اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 10 است.
بارش شهابی تنینی: دوره فعالیت این بارش شهابی 14 تا 18 مهرماه است و بیشینه فعالیت آن در 17 مهر اتفاق میفتد. ZHR این بارش، متغیّر است.
بارش شهابی جباری: دوره فعالیت این بارش شهابی 10 مهر تا 16 آبان است و بیشینه فعالیت آن در 30 مهر اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 20 است.
بارش شهابی ثوری جنوبی: دوره فعالیت این بارش شهابی 9 مهر تا 4 آذر است و بیشینه فعالیت آن در 14 آبان اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 14 است.
بارش شهابی ثوری شمالی: دوره فعالیت این بارش شهابی 9 مهر تا 4 آذر است و بیشینه فعالیت آن در 21 آبان اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 7 است.
بارش شهابی اسدی: دوره فعالیت این بارش شهابی 23 تا 30 آبان است و بیشینه فعالیت آن در 28 آبان اتفاق میفتد. ZHR این بارش، متغیّر است.
بارش شهابی جوزایی: این بارش شهابی هم به دلیل تعداد زیاد شهاب‌ها محبوب است. دوره فعالیت این بارش شهابی 16 تا 28 آذر است و بیشینه فعالیت آن در 23 آذر اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 120 است.
بارش شهابی دبی: دوره فعالیت این بارش شهابی 26 آذر تا 5 دی است و بیشینه فعالیت آن در 1 دی اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 10 است.
بارش شهابی ربعی: دوره فعالیت این بارش شهابی 11 تا 15 دی است و بیشینه فعالیت آن در 14 دی اتفاق میفتد. ZHR این بارش، 120 است. این بارش شهابی هم محبوب به حساب می‌آید.
مکان‌های مناسب برای دیدن بارش شهابی
نکته مهم در سفری که به منظور دیدن بارش شهابی برنامه‌ریزی میشود، این است که شرایط لازم و مناسب را برای مشاهده بهتر ما از آسمان فراهم کند. مهمترین نکته در این مسئله، آلودگی نوری است. به همین منظور تا جای ممکن از شهرها و منابع نوری باید فاصله بگیرید تا بتوانید آسمان را بهتر ببینید. پس از آن دو منطقه معمولا برای این سفرها انتخاب میشود:
مناطق دشتی و کویری: این مناطق به خاطر مسطح بودن انتخاب می‌شوند.امّا در مناطق کویری، غبار وجود دارد (مخصوصا اگر با باد هم همراه باشد) و این این مسئله، باعث ایجاد نوعی فیلتر در دید ما از آسمان و روشنایی ستاره‌ها میشود. بنابراین، اگر مناطق دشتی و کویری را انتخاب کردیم، بهتر است پیش از حرکت، غبار هوا و سرعت باد را از هواشناسی بررسی کنیم.
مناطق کوهستانی و مرتفع: در این مناطق، آسمان تمیزتر است، امّا مهم است بدانیم کدام بخش آسمان را می‌خواهیم رصد کنیم و بر آن اساس، دید خوبی داشته باشیم و موانع دید در مناطق کوهستانی جلوی دیدمان را نگیرند. قرار گرفتن در مرتفع‌ترین نقطه مکان باعث میشود مشکل مانع جلوی دید را نداشته باشیم.
سخن آخر
در نهایت لازم است اضافه کنیم که داشتن اطلاعات حداقل اطلاعاتی درباره این بارش‌ها که دیدنشان لذّت وافری دارد، باعث میشود بهتر بتوانیم آنها را ببینیم و برنامه مناسب‌تری بچینیم. حضور یک راهنمای تخصصی نجوم این سفر را برایتان ساده‌تر خواهد کرد. در مطالب دیگر، براش‌های شهابی محبوب و شرایط سفر آنها را بررسی خواهیم کرد.
تألیف: لست سکند
