عقاب‌ها پرواز می‌کنند، میمون‌ها روی درختان هستند و ماهی‌ها در آب شنا می‌کنند. این جمله شاید درست بنظر برسد اما دراین جهان شگفت انگیز ما هیچ قاعده‌ای بی‌استثنا نیست چرا که قرار است شما را با یک سرده‌ای خاص از ماهی‌ها آشنا کنیم که همانند دوزیستان و خزندگان در خشکی نیز می‌تواند زندگی کنند. گل خورک، اشلمبو یا لنگوچ نام این ماهی منحصر به فرد و نامعمول است که در طبیعت ایران هم دیده میشود. البته به جز راه رفتن این ماهی، گل خورک‌ها ویژگیهای منحصر فرد دیگری هم دارند که در ادامه مطلب به آنها اشاره شده است.
مشخصات عمومی و ویژگیهای گل خورک
پیش از توضیح دادن درباره گل خورک بد نیست بدانید که آنها تنها ماهی‌ها دوزیست در جهان نیستند، اما سازگارترین سرده ماهی با خشکی‌ها هستند. آنها اکثر اوقات خود را در زمین سپری می‌کنند و با وجود داشتن آبشش و جذب اکسیژن محلول در آب می‌توانند به وسیله پوست خود نیز اکسیژن جو را ذخیره کنند و تا هنگامی که پوست مرطوبی داشته باشند در خشکی راه بروند. همچنین برای راه رفتن، جانوران نیاز به اندام‌های حرکتی دارند و طبیعتا باله‌های یک ماهی مناسب این کار نیست. اما گل خورک‌ها به طرز فوق‌العاده برای زندگی در خشکی آماده شده‌اند و دارای باله‌های ماهیچه‌ای قدرتمند‌ی هستند که همانند یک جفت بازو به آنها در راه رفتن کمک می‌کند.
گل خورک نام سرده‌ای از تیره گاوماهیان است که دارای 32 گونه مختلف میشود. جمعیت آنها به طور پراکنده از قاره آفریقا تا استرالیا امتداد یافته است و گونه مختلفی از آن را می‌تواند در کشورهای مختلفی از جمله ایران مشاهده کرد. گل خورک‌ها اندام بزرگی نداشته و بدن دوکی شکل آنها حدود 10 تا 15 سانتی متر است. البته برخی از گونه‌های آن مانند گل خورک غول پیکر (giant mudskipper) به طور متوسط دارای اندام 30 سانتی است.
رفتارهای جالب ماهی گل خورک
یکی از جالب‌ترین رفتارهایی که می‌تواند در گل‌خورک‌ها مشاهده کرد نوع حمله آنها به طعمه‌های خود است. زیرا این ماهی‌ها هنگامی که خواهان شکار طعمه از خشکی هستند، ابتدا در باتلاق یا یک مکان شلوغ خود را مخفی می‌کنند، سپس با دهان‌هایشان حبابی بزرگ درست می‌کنند و به سوی طعمه شلیک می‌کنند. به طور کلی گل خورک‌ها در خشکی شکار می‌کنند و از جانورانی چون حشرات و حیوانات کوچک تغذیه می‌کنند.
راه رفتن یک ماهی به خودیِ خود غیر قابل باور است، اما این که صدایی هم از آنها بشنوید دیگر حرفی برای گفتن باقی نمی‌گذارد. گل‌خورک‌ها هنگامی که در آب شنا می‌کنند قادر به تولید صوت خاصی نیستند اما هنگامی که در خشکی به سر می‌برند می‌توانند از تارهای صوتی خود صدای خفیفی تولید کنند. معمولا گل‌خورک‌های نر برای جلب توجه گونه ماده، دفاع از قلمرو خود در مقابل گل خورک‌های دیگر از خود صدا تولید می‌کنند.
از ویژگی جالب دیگر ماهی‌های گل خورک می‌توان به حس بینایی قوی‌شان اشاره کرد که برخلاف بسیاری از ماهی‌ها چشم‌های بیرون زده و شاخک مانندی دارند که برای زندگی در خشکی‌های بسیار کارآمدتر است، به ویژه اینکه آنها امکان دید تقریبا 360 درجه‌ای دارند و این مورد در شکار طعمه یا بقا بسیار سودمند است. البته چشم‌های آنها تا زمانی به خوبی کار می‌کند که خیس و مرطوب باشد، بنابراین گل خورک‌ها با اقدامی شبیه به پلک زدن چشم‌های خود را به صورت و بدنشان نزدیک می‌کنند تا رطوبت لازم را دریافت کند.
آیا واقعا یک ماهی می‌تواند در خشکی زندگی کند؟
در وهله نخست باید بدانید که تاکنون 11 سرده ازماهی‌های دوزیست کشف شده است که همانند گل خورک‌ها قادر هستند در خشکی زندگی کنند و هر سرده نیز شامل چندین گونه مختلف از ماهی‌های دوزیست میشود. بنابراین علاوه بر ماهی‌های گل خورک ده‌ها گونه مختلف از ماهی‌ها در جهان هستی زندگی می‌کنند که قادر هستند شرایط زیستی پایداری در خشکی داشته باشند. اما در میان ماهیان دوزیست هیچکدام به اندازه ماهی‌های گل خورک با زیستن در خشکی ایاغ نیستند.
اما اینکه چگونه یک ماهی می‌تواند در خشکی نیز زندگی کند به سیستم تنفسی آنها باز می‌گردد. همانطور که دلفین‌ها پستاندارانی هستند که به وسیله شش‌های خود نفس می‌کشند اما در آب زندگی می‌کنند، ماهی‌هایی هم نظیر لانگ فیش (Lung fish) وجود دارند که با داشتن آبشش می‌توانند در خشکی زندگی کنند، هرچند برای مدت زمان محدود ومشخص.
گل خورک‌ها خاص‌ترین ماهی‌های جنوب ایران
در ابتدای متن اشاره شد که جمعیت آنها به طور پراکنده از کشورهای آفریقایی تا استرالیا امتداد یافته است. آنها برای زندگی در مناطق باتلاقی بسیار سازگار شده‌اند و به راحتی در سمت جنوب ایران و نواحی خلیج فارس نیز قابل مشاهده هستند. از جنگل‌های حرا در حوالی عسلویه گرفته تا رودخانه دجله و کارون و حتی حوضه‌های مکران و هرمز گونه‌هایی از گل خورک‌ها مانند گل خورک والتون زندگی می‌کنند.
گل خورک و راز تکامل
باری دیگر آن چه در این متن گفته شد را با خود مرور کنید. یک ماهی که در باتلاق‌ها و گل و لای زندگی می‌کند، دارای آبشش است اما تا مادامی که پوست مرطوبی داشته باشند می‌توانند در خشکی ساکن شوند. اکنون نگاهی به تصاویر آن بیندازید. آیا شما را یاد حیوان بخصوصی نمی‌اندازد؟
درست این حیوان خصوصیات نزدیکی با قورباغه داشته و بسیاری از زیست شناسان بر این باور هستند که ماهی گل خورک یک مدرک حاضر برای اثبات نظریه فرگشت هستند. به این صورت که گفته میشود گل‌خورک‌ها از نخستین آبزی‌هایی بودند که با شرایط زیستن در خشکی وفق یافتند و مسبب ایجاد رده‌ای جدید در طبقه بندی جانداران به نام دوزیستان شدند.
تالیف: لست سکند
منابع: Cthulhu Aklo , britannica و animalogic
