یوزپلنگ ایرانی؛ معرفی، تعداد و عکس

به مناسبت روز ملی یوزپلنگ ایرانی، قرار است شما را با این شکارچی تیزپا آشنا کنیم، جانوری که بیش از 5 میلیون سال است در کره خاکی زندگی می‌کند، امّا متأسفانه ممکن است تا قرن بعدی اثری از آن باقی نماند. یوزپلنگ ایرانی که اغلب آن را به دلیل سرعت بالا و بومی بودنش می‌شناسیم، یکی از مهم‌ترین میراث ملی ایران به شمار می‌رود و همه ما به نحوی در حفاظت از آن نقش داریم. اکنون در این مطلب از لست سکند علاوه بر معرفی یوزپلنگ ایرانی، شما را از آخرین وضعیت آن نیز مطلع می‌کنیم و به حقایق تلخی می‌پردازیم که دانستن آن‌ها به کوشایی در حفظ این گونه می‌افزاید.

9 شهریور روز ملی یوزپلنگ ایرانی

از سال 1386 تا کنون، تاریخ 9 شهریور به عنوان روز ملی یوزپلنگ ایرانی شناخته می‌شود. تاریخی که هر سال در آن به گرامیداشت این جانور رو به انقراض اختصاص داده شده و ضمن معرفی یوزپلنگ ایرانی، تهدید‌های پیش‌‌روی آن‌ هم مورد بحث قرار می‌گیرد. اما اینکه چرا نهم شهریور به این جریان اختصاص دارد با ماجرایی تلخ و غم‌انگیز همراه است که در ادامه مطلب برایتان توضیح می‌دهیم.

ماجرای روز 9 شهریور چیست؟

در نهمین روز از شهریور ماه سال 1373، 4 قلاده یوزپلنگ ایرانی که شامل سه توله و یک یوز مادر می‌شدند، برای نوشیدن آب به نخلستان‌های شهر بافق رفتند و متأسفانه به دلیل عدم فرهنگ‌سازی درست درباره چگونگی رفتار با حیوانات وحشی، عده‌ای از بومیان شروع به ضرب و شتم یوزپلنگ‌ها کردند.

یوز مادر، قادر به نجات فرزندان خود نشد و با جراحتی که پیدا کرد، چاره‌ای جز فرار نداشت، اما توله یوزها که چابکی فرار از هجوم انسان‌ها را نداشتند، به مراتب آسیب‌های جدی‌تری دیدند. در این میان یکی از شاهدین، این حادثه را به ماموران محیط زیست بافق اطلاع داد، اما هنگام رسیدن ماموران، متأسفانه یکی از توله‌ها جان خود را از دست داده بود و دو توله یوزپلنگ دیگر هم وضعیت مناسبی نداشتند؛ تا حدی که یکی دیگر از توله‌ها در حین مسیر انتقال به دامپزشکی، جان خود را از دست داد. 

در این جریان، به غیر از یوزپلنگ مادر که دیگر اثری از او یافت نشد، تنها یک توله یوز ماده زنده ماند که آن هم پس از درمان سطحی به تهران منتقل شد. بعد از احیا و درمان شدن توله یوز، او را ماریتا نامیدند و به پارک پردیسان تهران انتقالش دادند. در آخر، پس از گذشت 9 سال، ماریتا بدون هیچ جفتی در سال 1382 جان خودش را از دست داد. پس از آن واقعه، تاریخ 9 شهریور به دلیل تنهایی ماریتا، روز یوز پلنگ ایرانی نامگذاری شد.

چند باور غلط درباره یوزپلنگ‌ ایرانی

قبل از این که به برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های یوزپلنگ ایرانی بپردازیم، بد نیست به اشتباهات شایعی که درباره یوزپلنگ‌‌ها مطرح است، اشاره کنیم. بالا رفتن آگاهی در مورد این زیرگونه، شاید یکی از مهم‌ترین راه‌های نجاتش از انقراض باشد:

آیا یوزپلنگ ایرانی گونه‌ای متفاوت از سایر یوزپلنگ‌هاست؟

چیتا یا یوزپلنگ نام یک گونه جانوری از سرده ثابت پنجه‌ها است. این بدان معناست که یوزپلنگ ایرانی یا سایر یوزپلنگ‌ها دو گونه مجزا از هم نیستند، بلکه دو زیرگونه مجزا هستنند. بنابراین استفاده لفظ یا عبارت «گونه یوزپلنگ ایرانی» اشتباه است. این در حالی است که بسیاری از گربه‌سانان مانند شیرها و پلنگ‌ها علاوه بر داشتن گونه‌های مختلف، زیرگونه‌های مجزایی هم دارند.

فقط یوزپلنگ ایرانی نیاز اضطراری به حفاظت دارد؟

شاید وضعیت اضطراری یوزپلنگ باعث شده که به سایر گونه‌های شبیه به آن توجه کافی نشود. اگرچه تعداد پلنگ ایرانی بیشتر از تعداد یوزپلنگ ایرانی است، با این حال زنگ خطر انقراض برای این گونه نیز به صدا در آمده است و اگر کوشش‌های لازم برای حفظش به عمل نیاید، انقراض پلنگ ایرانی نیز دور از انتظار نیست.

چند قلوزایی همیشه به نفع افزایش تعداد یوزپلنگ ایرانی است

شاید بسیاری از افراد فکر کنند که چون یوزپلنگ‌ ایرانی در هر بار زایمان، چند قلو توله یوز به دنیا می‌آورد، جمعیتش به سادگی افزایش پیدا می‌کند. اما متأسفانه واقعیت چنین نیست. آمار توله یوزهای تلف شده نشان می‌دهد که از هر 20 توله یوزی که در دامن طبیعت متولد می‌شود، فقط یک مورد به سن 18 ماهگی می‌رسد. آسیب پذیر بودن این توله‌ها یکی از اصلی‌ترین دلایل قرار گرفتن این زیر گونه در معرض انقراض است.

تاریخچه یوزپلنگ ایرانی

به طور کلی 4 زیرگونه از یوزپلنگ در جهان وجود دارد که تمامی آن‌ها به غیر از یوز ایرانی در کشورهای مختلفی از قاره آفریقا یافت می‌شوند. اما مشاهدات حاکی از این است که یوزهای آسیایی نیز سالیان دور در قاره آفریقا زندگی می‌کردند تا این که حدود 32 تا 67 هزار سال پیش به سمت شرق و آسیا مهاجرت کردند. به غیر از ایران، کشورهای پاکستان، هند و عربستان سعودی از دیگر سرزمین‌هایی بودند که یوزپلنگ آسیایی در آن زندگی می‌کرد، اما با انقراض آن‌ها در کشورهای نامبرده، یوزپلنگ آسیایی به یک حیوان بومی ایرانی تبدیل شد. امروزه یوزپلنگ ایرانی را می‌توان یکی از مشهور‌ترین حیوانات بومی در ایران دانست.

مشخصات و ویژگی‌های یوزپلنگ ایرانی

یوزپلنگ ایرانی که با نام‌های چیتای آسیایی و یوزپلنگ آسیایی هم شناخته می‌شود، تنها زیرگونه‌ای از یوزپلنگ‌ها است که در قاره آسیا وجود دارد و به طور دقیق‌تر در ایران زندگی می‌کند. همانطور که گفته شد، چیتاها تماماً به یک گونه خاص اطلاق می‌شوند و تفاوت عمده‌‌ای میان‌شان وجود ندارد، اما یوزپلنگ ایرانی ویژگی‌های زیر را دارد:

• سر و جثه کوچک‌تری دارد؛
• در زمستان موهای بدنش بسیار بلند می‌شود؛
• نسبت به هم گونه‌های آفریقایی خود گردن و پاهای کشیده‌تری دارد؛ از این جهت یوزپلنگ ایرانی می‌تواند سرعت بالاتری داشته باشد.

البته همانطور که گفته شد به دلیل قرار گرفتن یوزپلنگ‌ها در یک گونه، میان انواع یوز، تفاوت چشمگیری مشاهده نمی‌شود و عموماً ویژگی یوزپلنگ‌های ایرانی و دیگر چیتاها به این صورت است.

• ساختار بدنی آن‌ها طوری طراحی شده است که علاوه بر امکان دویدن با سرعت 110 کیلومتر بر ساعت، بتوانند از درخت‌ها بالا بروند و همچنین به خوبی در آب شنا کنند.
• به طور میانگین یوزپلنگ‌‌ ایرانی و دیگر زیرگونه‌ها کمتر از 15 سال عمر می‌کنند.
• یوزپلنگ‌ها قدرت بینایی خیلی خوبی دارند و برخلاف سایر گربه‌سانان بزرگ که شبانه شکار می‌کنند، ابتدا با رفتن به بالای درخت یا تپه طعمه خود را پیدا می‌کنند و سپس به تعقیب آن می‌پردازند.
• برخلاف بسیاری از گربه‌سانان بزرگ جثه‌ای چون شیر و پلنگ، تارهای صوتی یوزپلنگ‌ها قادر به ایجاد غرش نیست و بیشتر صدایی شبیه به گربه‌ها دارند. صدای یوزپلنگ‌ها می‌تواند حتی مانند ویدئو زیر شبیه به جیک‌جیک پرندگان باشد!