معرفی مشخصات کامل شیر ایرانی و زیستگاه آن + عکس

در این مطلب قرار است شما را با شیر ایرانی، حیوانی که از سالیان‌ دور به‌عنوان نمادی از کشور محسوب می‌شد آشنا کنیم، حیوانی که از نظر سمبلیک نقش پر رنگی در تاریخ ایران داشته و نمادهای مختلفی از آن روی پرچم و سازه‌های باستانی ایران دیده می‌شود. با مجله گردشگری لست‌سکند همراه باشید.

آیا شیر ایرانی منقرض شده است؟

شیر ایرانی حدود یک قرن است که در طبیعت ایران بنابر علل مختلف مانند شکار بی‌رویه و کمبود منابع غذایی منقرض شده و کمتر نامی از آن شنیده‌ می‌شود؛ اما اخیراً در برخی منابع آمده که 674 قلاده شیر ایرانی در یکی از پارک‌های ملی هندوستان زندگی می‌کنند. به هر روی قرار است بار دیگری نگاهی به آن بیاندازیم و مشخصاتش را بازگو کنیم. همچنین در آخر به 2 قلاده شیر ایرانی می‌پردازیم که سال 98 به ایران آورده شدند.

ابهام زدایی از شیر ایرانی، شیر هندی و آسیایی

پیش از هر چیزی بهتر است بدانید شیر ایرانی، شیر هندی یا شیر آسیایی از یک گونه هستند و همگی آنها با نام عملی «Panthera leo leo» شناخته می‌شوند. البته این نام علمی در سال 2017 برای شیر ایرانی انتخاب شد و برای سال‌ها نام این گونه با عنوان «پانثرا لئو پرشیا» (Panthera leo persica) خوانده می‌شد. علت تغییر نام علمی شیر ایرانی در سال مذکور به دلیل شباهت بالای این گونه شیر با شیر بربری بوده است که به‌طور کامل در قرن 20 منقرض شد؛ بنابراین اگر در جایی نامی از شیر‌های هندی، ایرانی یا آسیایی شنیدید، آنها از نظر نژادی تفاوتی با یکدیگر ندارند.

مشخصات ظاهری شیر ایرانی

شیرهای ایرانی در مقایسه با همتای آفریقایی خود کمی کوچک‌تر هستند، یک شیر آسیایی نر بالغ، بین 160 تا 190 کیلوگرم و یک شیر ماده بالغ بین 110 تا 120 کیلوگرم وزن دارد، بلندی ارتفاع آنها تا شانه حدودا 110 سانتی متر است و طول بدن آنها با احتساب دم به 200 تا 280 سانتی‌متر متغیر است. بزرگ‌ترین شیر ایرانی ثبت شده در تاریخ 292 سانتی‌متر بلندی داشته است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری شیرهای ایرانی نسبت به شیرهای آفریقایی پوست آویزانی است که در شکم آنها دیده می‌شود، مشخصه‌ای که در شیرهای آفریقایی بسیار نادر است. رنگ‌ شیرهای آسیایی از قهوه‌ای مایل به سرخ، خاکستری شنی یا گلی، قهوه‌ای روشن متغیر است. همین‌طور شیرهای ایرانی نسبت به شیرهای آفریقایی پرخاشگری کم‌تری دارند و یال‌ آنها کم‌پشت‌تر است.

بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین گربه‌سانان جهان کدام‌اند؟

رفتار شناسی شیرهای آسیایی

شیرها به‌طور کلی تنها گربه‌سانانی هستند که به‌صورت گروهی یا گله‌ای زندگی می‌کنند و زندگی اجتماعی دارند. هر گله از شیرهای آسیایی معمولاْ از 2 شیر ماده یا بیشتر تشکیل شده است. شیرهای ماده بسیار به گله خود وفادار هستند و معمولاً پس از تولد تا لحظه مرگ آن را ترک نمی‌کنند. اما شیر نر معمولاً پس از رسیدن به سن بلوغ گله خود را ترک می‌کند و برای جفت‌گیری و شکار به گله‌های دیگر می‌پیوندد؛ بنابراین شیرهای ماده یک گله معمولاً رابطه خونی باهم دارند و همچنین از لحاظ اجتماعی با یکدیگر رابطه بهتری دارند.

نحوه شکار شیرهای آسیایی

شیرهای آسیایی به‌طور میانگین 56 کیلومتر در ساعت می‌توانند سرعت داشته باشند و در کل جزو بهترین شکارچی‌های حیات‌وحش شناخته نمی‌شوند. طبق آماری از شیرهای ماده، آنها تنها 30 درصد شانس شکار طعمه مدنظرشان را دارند و در اغلب مواقع طعمه می‌تواند از دست آنها فرار کند. از این جهت شیرها ممکن است به‌صورت گله‌ای به طعمه خود حمله کنند تا شانس موفقیت در شکار افزایش یابد.

شیرهای آسیایی معمولاً در تاریکی شب شکار می‌کنند و در روز به استراحت می‌پردازند، یک شیر بالغ حدود 20 ساعت در روز می‌خوابد و سایر ساعات خود را با گشت‌زنی در قلمرو خود طی می‌کند. البته اگر محل زندگی‌ شیر پوشش گیاهی انبوهی داشته باشد، امکان شکار در روز نیز وجود دارد.

تولید مثل شیرهای آسیایی

شیرهای آسیایی همانند نژاد آفریقایی خود چندین همسر دارند و معمولاً یک شیر نر برتر با سایر شیرهای ماده گله جفت‌گیری می‌کند و در گله‌هایی که تعداد شیرهای ماده بیشتر است امکان جفت‌گیری کردن 2 یا 3 شیر نر نیز وجود خواهد داشت. شیرهای نر آسیایی می‌توانند در هر موقعی از سال جفت‌گیری کنند و این در صورتی است که شیرهای آفریقایی بیشتر در فصول بارانی جفت‌گیری می‌کنند.

جفت‌گیری در شیرها در یک بازه زمانی مشخص انجام می‌شود تا هنگام به دنیا آمدن بچه شیرها، شیرهای ماده به یکدیگر کمک کنند و به مراقبت از توله‌های یکدیگر بپردازند. هر شیر ماده آسیایی در طول حیات خود می‌تواند بین 1 تا 6 بچه به دنیا بیاورد. هر دوره بارداری هم برای آنها 100 تا 119 روز طول می‌کشد. توله شیرهای آسیایی پس از یک سال مستقل می‌شوند، این درحالی است که استقلال پیدا کردن یک توله شیر آفریقایی از مادر خود 2 سال زمان می‌برد. شیرهای نر آسیایی پس 5 سالگی و شیرهای ماده پس 3 یا 4 سالگی به بلوغ می‌رسند و در نهایت بین 12 تا 25 سال عمر می‎‌کنند.

آیا شیر ایرانی منقرض شده است؟

یک باور اشتباه که درباره شیرهای ایرانی وجود دارد این است که بسیاری فکر می‌کنند آنها به‌طور کلی از حیات‌وحش منقرض شده‌اند. در واقع شیرهای ایرانی حدود یک قرن پیش به‌دلایلی چون شکار بی‌حد و مرز و تخریب زیستگاه‌ها دیگر در حیات‌وحش ایران وجود ندارند. البته به جز ایران با این زیرگونه از شیرها در طول تاریخ رفتارهای نامناسب بسیاری شده‌ است. یکی دیگر از آنها، استفاده از شیرهای ایرانی در نبرد رینگ مبارزه گلادیاتورها بوده است که رومیان برای تفریح، جان این حیوانات را به خطر می‌انداختند و این حیوانات را در دسته حیوانات در معرض انقراض قرار می‌دادند. شیر ایرانی در گذشته جمعیت بسیار بالایی داشته که علاوه‌بر کشورهای آسیایی در اروپا نیز دیده می‌شدند.

درحال‌حاضر حدود 520 قلاده شیر ایرانی در حیات وحش باقی مانده که تمامی آنها در پارک ملی جنگل گیر (gir) واقع در ایالت گجرات هند زندگی می‌کنند؛ بنابراین به‌غیر از ایران، نامیدن این گربه‌سان با نام شیر ایرانی منسوخ شده و در جهان بیشتر به‌عنوان شیر هندی و شیر آسیایی شناخته می‌شود. همچنین جمعیت شیرهای ایرانی یا همان هندی در حال رشد است و گفته می‌شود نرخ رشد جمعیت آنها صعودی و مثبت بوده است؛ بنابراین اگر با تور هند به این کشور سفر کردید، می‌توانید در این کشور شیر ایرانی را هم ببینید.

آخرین شیر ایرانی در داخل ایران

با وجود اینکه در سالیان دور شیر ایرانی به‌طور پراکنده‌ و با تعداد بالا در استان‌های مختلفی چون کهگیلویه و بویراحمد، فارس، لرستان، ایلام، اصفهان، خوزستان، کرمان و... دیده می‌شدند، هم‌اکنون حضورشان تنها به دو قلاده در پارک ارم تهران خلاصه می‌شود. در اردیبهشت و خرداد سال 98 شیرهای نر و ماده‌ به نام‌های «هیرمان» و «ایلدا» به‌ترتیب از بریستول انگلیس و دوبلین ایرلند به محل یکی از بهترین تفریحات تهران یعنی باغ‌وحش پارک ارم منتقل شدند. تصاویری از هیرمان، شیر ایرانی را می‌توانید در ویدئو زیر مشاهده کنید.

حقایقی جالب از شیرها

• شیر آسیایی حیوان ملی کشورهای مختلفی چون ایران، سنگاپور، هلند، بلغارستان، لوکزامبورگ و کشورهای دیگر به حساب می‌آید.

• تیرگی یال یک شیر مشخص کننده سن یک شیر نر است، هر چقدر یک شیر نر یال‌های تیره تری داشته باشد، سن بیشتری دارد.

• بیشترین سهم غذا از یک شکار به شیرهای نر می‌رسد و معمولاً شیرهای ماده از باقی‌مانده شکار تغذیه می‌کنند.

• شیرهای ماده بسیار به گله خود وفادار هستند و تنها در مواقع به‌خصوصی گله خود را ترک می‌‎کنند. مانند زمانی که بچه‌ شیرها گرسنه باشند و غذایی برای آنها وجود نداشته باشد، در این صورت شیرهای ماده گله را ترک کرده و به‌دنبال طعمه خواهد گشت.

• غرش شیرها به‌طرز قابل توجهی بلند است و یک انسان می‌تواند از 5 کیلومتری صدای غرش آنها را بشنود.

• شیرهای نری که دیگر قادر به شکار کردن نباشند یا نتوانند برای جفت‌گیری با شیرهای نر جوان رقابت کنند، از گله کنار گذاشته می‌شوند.

افسانه های مربوط به شیر ایرانی

شیر در اساطیر و افسانه‌های ایرانی جایگاهی ویژه‌ای دارد و از دیرباز نمادی از شجاعت، قدرت، عدالت و شکوه پادشاهی بوده است. این حیوان باشکوه نه‌تنها در داستان‌های کهن مانند شاهنامه فردوسی، بلکه در نگاره‌ها، نقش‌برجسته‌ها و حتی معماری ایران باستان نیز حضوری پررنگ داشته است. به همین دلیل، با گذر زمان، شیر از یک نماد اسطوره‌ای به بخشی از هویت فرهنگی و ملی ایرانیان تبدیل شد. هنوز هم در بسیاری از آثار هنری، سنگ‌نگاره‌ها و نشان‌های باستانی ایران، ردپای این حیوان اسطوره‌ای دیده می‌شود؛ گویی شیر ایرانی، نگهبان جاودانه تاریخ و غرور این سرزمین است.

حیوانات بومی ایران کدام‌اند؟

سخن آخر

شیر ایرانی نماد مهمی از کشورمان است که در سال‌های اخیر حرف‌های زیادی از آن شنیده‌ایم. از لقب تیم ملی فوتبال کشورمان گرفته و نقش یوزپلنگ ایرانی روی لباس تا نقش‌های آن روی پرچم‌های مختلف ایران و آثار باستانی کهن، همه نشان از اهمیت این حیوان در فرهنگ ایرانی دارد. در این مطلب به معرفی این حیوان پرداختیم و از مشخصات ظاهری، تولید مثل و ابهامات آن درمورد انقراضش نوشتیم. شما هم اگر در مورد این حیوان بومی اطلاعاتی دارید، آن‌ها را با ما در قسمت نظرات به اشتراک بگذارید.