تیم سیاه پوشان راگبی نیوزیلند را به خاطر معرفی کردن رقص هاکا به دنیا می شناسند. البته این رقص جنگی مائوریها جایگاه خاصی در سنت های فرهنگی این کشور، گذشته و حال آن دارد. در این مطلب قصد داریم اطلاعاتی درباره ی معنای هاکا، تاریخچه، کاربرد های معاصر و ارتباط قوی آن با احساس هویت کیوی ها در اختیار شما قرار دهیم.
نگاهی به سیر تکامل هاکا
هاکا لغتی کلی درباره ی رقص جنگی مائوری ها و چالش های قبیله ای است که از حرکات ریتمیک قوی تشکیل شده؛ حرکاتی که قسمت های مختلف بدن من جمله دست ها، پاها، چشم ها، صدا و حتی زبان را درگیر می کنند و در نهایت همگی با هم تشکیل روتینی منظم می دهند که پیامی تاثیرگذار را منتقل می کند.
ریشه های این رقص را می توان در افسانه ی مائوری های اولیه دنبال کرد. خدای خورشید به نام تاما-نوئی-ته-را و همسرش هینه رائوماتی (عصاره و ماهیت تابستان)، پسری به نام تانه روره داشتند. مائوری ها اعتقاد دارند که هوای خنک تابستانی از رقص تانه روره برای مادرش ناشی می شود، حرکتی سریع که پایه و اساس هاکا می باشد. در واقع، حرکات لرزشی دست که معمولا در مراسم هاکا شاهد آن هستید، نشاندهنده ی رقص تابستانی تانه روره می باشد.
به صورت سنتی هاکا توسط جنگجویان و پیش از رفتن به میدان جنگ برای نشان دادن قدرت و ترساندن قبیله ی طرف مقابل اجرا می شد. میان مائوری ها جنگ عمدتا برای تصاحب زمین صورت می گرفت. اما این رقص همچنین برای حفظ مانای قبیله نیز به کار می رفت، باوری که در سنت های مائوری و از نظر مسائل روحی و معنوی بسیار حائز اهمیت می باشد. به طور خلاصه، مانا یک ذات مقدس معنوی و شخصی است که می تواند از طریق روابط آبا و اجدادی و ثروت شخصی به دست آید. از آنجا که زمین همواره مهم ترین منبع برای مائوری ها بوده (زمین بیشتر، ثروت و پرستیژ بالاتر)، جنگ ها به وسیله ای برای حفظ مانای بدست آمده از زمین های قدیم و جدید تبدیل می شدند.
به هر روی، هاکا از طریق استفاده ی آن در ورزش بود که به جهانیان معرفی شد، اما ممکن است خیلی ها ندانند که این سنت ورزشی از اواخر قرن نوزدهم رواج داشته است. در واقع، اولین باری که هاکا در یک رقابت بین المللی اجرا شد در سال 1888 و 1889 یعنی مصادف با زمانی بود که تیم راگبی بومیان مائوری نیوزیلند تور بریتانیا، ایرلند و استرالیا را پشت سر می گذاشتند. این افراد نه تنها اولین تیم نیوزیلندی بودند که هاکا را اجرا می کرد، بلکه اولین گروهی بودند که یونیفرم های سرتاسر مشکلی این کشور را بر تن داشتند. این تور و این تیم اثر مهمی بر تاریخ راگبی نیوزیلند بر جای گذاشته و منجر به تشکیل اتحاد راگبی نیوزیلند شدند. این تیم سرتاپا مشکی اولین مسابقه ی بین المللی خود را در سال 1903 انجام داد. تیم های راگبی از آن زمان تاکنون سنت هاکا را همچنان ادامه می دهند.
کاپا هاکا
یکی دیگر از انواع سنتی هاکا، هنر باستانی مائوری هاست که با نام کاپا هاکا شناخته می شود. مهم ترین تفاوت میان این دو ورژن در تمرکز کاپا هاکا بر وایاتا یعنی ترانه های سنتی است که معمولا احساسات، دانش قبیله ای و داستان های تاریخی را بازگو می کنند. مانند هاکا از کاپا هاکا نیز برای ترساندن دشمن در زمان جنگ استفاده می شده، هرچند سرکوب سنت های مائوری در قرن نوزدهم باعث شد که کاپا هاکا بیشتر از آنکه آدابی برای ترساندن باشد به اجرایی موزیکال بدل گردد. این روزها کاپا هاکا به عنوان وسیله ای برای حفظ آداب و باورهای مائوری (تیکانگا مائوری) استفاده می شود مخصوصا اگر صحبت از آموزش کودکان و میراث آنها باشد. تمام مدارس نیوزیلند گروه های هاکا و کاپا هاکای مخصوص به خود را دارند و رقابت های میان مدرسه ای نیز سالانه برگزار می گردند.
انواع مختلف هاکا
در کل انواع مختلفی از هاکا وجود دارد که توسط زنان و مردان اجرا شده و هدف های مختلفی را نیز دنبال می کنند. از جمله نمونه های مدرن آن می توان به استقبال از مهمانان برجسته، تقدیر از دستاوردهای مهم یا موقعیت های خاص مانند مراسم تولد، ازدواج و یا مراسم خاکسپاری اشاره نمود. هاکا یکی از آداب و رسوم بسیار مهم است و عملکرد ضعیف در اجرای آن می تواند به شدت شهرت یک قبیله را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل رهبران باید از مهارت کافی برخوردار باشند تا بتوانند زمان بندی ها و حرکات گروه را هماهنگ کنند.
برخی از انواع اصلی هاکا عبارتند از whakatu waewae، tutu ngarahu، peruperu و ngeri که در برخی از آنها سلاح کاربرد دارد و برخی دیگر بدون سلاح اجرا می شوند. در اینجا دو نمونه از شاخص ترین انواع هاکا را به شما معرفی می کنیم:
کا ماته
کا ماته حدود سال 1820 میلادی توسط رهبر قبیله ی جزیره شمالی به نام ته رائوپاراها و بعد از فرار او از دست دشمنان قبیله ی وایکاتو و انگاتی مانیاپوتو به عنوان جشن پیروزی زندگی بر مرگ نوشته شد. این هاکا به دلیل اجرای سنتی آن توسط سیاه پوشان به شکلی گسترده شناخته شده است. متن اصلی کا ماته به شکل زیر می باشد که در ادامه ترجمه نیز شده است:
Ka mate, ka mate! ka ora! ka ora!
Ka mate! ka mate! ka ora! ka ora!
Tēnei te tangata pūhuruhuru
Nāna nei i tiki mai whakawhiti te rā
Ā, upane! ka upane!
Ā, upane, ka upane, whiti te ra!
ممکن است بمیرم یا زنده بمانم!
ممکن است بمیرم یا زنده بمانم!
این همان مردی است که
خورشید را آورده و باعث شده بر شما بتابد
یک قدم به جلو، قدمی دیگر به جلو
یک قدم به بالا، قدمی دیگر به بالا ...و خورشید در دستان شماست!
کاپا او پانگو
از سال 2005 سیاه پوشان تیم راگبی، کاپا او پانگو را نیز به عنوان جایگزینی برای کا ماته اجرا می کنند. این کاپا ی خاص توسط درک لاردلی نوشته شده و ساختار چند فرهنگی نیوزیلند را به تصویر می کشد. این هاکا کمی بحث برانگیز است چرا که در انتهای آن تصویری از بریدن گردن وجود دارد. متن اصلی کاپا او پانگو به شکل زیر می باشد که در ادامه ترجمه نیز شده است:
Taringa whakarongo!
Kia rite! Kia rite! Kia mau!
Hi!
Kia whakawhenua au i ahau!
Hi, aue! Hi!
Ko Aotearoa, e ngunguru nei!
Hi, au! Au! Aue, ha! Hi!
Ko kapa o pango, e ngunguru nei!
Hi, au! Au! Aue, ha! Hi!
I ahaha!
Ka tu te ihi-ihi
Ka tu te wanawana
Ki runga i te rangi, e tu iho nei, tu iho nei, hi!
Ponga ra!
Kapa o pango! Aue, hi!
Ponga ra!
Kapa o pango! Aue, hi!
Ha!
اجازه دهید که به اولین نفس خود بازگردم
اجازه دهید که نیروی حیات من به زمین بازگردد
همینک نیوزیلند است که غرش می کند
و این لحظه و زمان از آن من است!
شور و شوق شعله ور می شود!
این همان چیزی است که ما را به عنوان سیاه پوشان تعریف کرده است!
و این لحظه و زمان از آن من است!
پیش بینی ها فرو می پاشند!
قدرت را احساس کن
سلطه ی ما افزایش می یابد
برتری ما ظاهر می شود
تا در بالاترین جایگاه قرار گیریم
سرخس نقره ای
سیاه پوشان
...
هاکا: موضوعی بحث برانگیز در سطح جهانی
مائوری و پاکه ها (اروپایی های نیوزیلندی) نسبت به هاکا چه در زمین راگبی و چه خارج از آن احساس غرور می کنند. نیوزیلندی ها بر این باورند که افزایش محبوبیت هاکا در کل ایده ی خوبی است مخصوصا زمانی که داستان بر سر ارتقای فرهنگ مائوری باشد، اما این رقص در سطح جهانی نیز بحث های زیادی را برانگیخته است.
به عنوان مثال در سال 2015، یک تبلیغ انگلیسی بازیکن سابق راگبی مت داوسون را در حال طعنه زدن به این سنت با عنوان «هاکارنا...» نشان می داد که خشم سران مائوری را برانگیخت. قبل از آن در سال 2009، دولت نیوزیلند حقوق معنوی کا ماته را به قبیله انگاتی توآ داده بود تا سو استفاده های احتمالی از این رقص سنتی را در فیلم های هالیوود و کمپین های تبلیغاتی بین المللی محدود کند چرا که قبل از آن، این قبیله یک دهه را به مبارزه با استفاده ی تجاری از کا ماته در دادگاه ها گذرانده بود.
علی رغم اینکه بسیاری از تیم های ورزشی مانند هاوایی و تگزاس، هاکا را اقتباس کرده اند اما استفاده ی آن در خارج از نیوزیلند پیامدهای پیچیده ای دارد. در واقع تیم های فوتبال آمریکایی که مراسم هاکا پیش از مسابقه دارند معمولا دارای بازیکنان مائوری یا پولینزی هستند. با وجود آنچه گفته شد، غیر مائوری ها نیز می توانند یک هاکا را اجرا کنند اما این موضوع باید با احترام کامل به تاریخ رقص جنگی و معنای پشت هر کلمه و حالات بدنی باشد که مائوری ها در هاکا از آن استفاده می کنند.
منبع: theculturetrip
