کاروانسرای دالکی (یا دشتستان)، در شهری به نام دالکی که از توابع شهرستان دشتستان است، قرار گرفته است. دالکی در مسیر بندر بوشهر به شیراز واقع شده است. کلمه‌ی «دال» در زبان پهلوی به معنای سنگ است که به آن حرف «ک» تشبیه و «ی» نسبت اضافه شده است و علاوه بر این، معنی دیگر این واژه عقاب و کرکس نیز هست. به گفته‌ی مردم بومی، در گذشته لانه‌ی این پرندگان در اطراف شهر دالکی به وفور یافت می‌شده است.
کاروانسرای دالکی از آثار به جای مانده از دوران قاجار است. این بنا به دستور حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی، حاکم وقت فارس و به دست معماری به نام حاج محمد رحیم شیرازی ساخته شده است. (مشیرالمک 99 کاروانسرا در زمان حاکمیت خود احداث کرده است.)
این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای چهار ایوانی حیاط‌دار است. کاروانسرای دالکی در یک طبقه احداث شده است. اطراف کاروانسرا دو ردیف بنا وجود دارد. در قسمت جلوی کاروانسرا اتاق‌هایی قرار گرفته است که بدون واسطه به داخل حیاط راه دارند. در بخش پشتی کاروانسرا نیز، تالارهای ستون‌داری قرار دارند که در گوشه‌های کاروانسرا به هم متصل می‌شوند. این تالارها به منظور نگهداری حیوانات ساخته شده بوده و در واقع اصطبل کاروانسرا بوده است. آخور اصطبل‌ها نیز در میانه‌ی ستون‌های اصلی قرار دارد.
آنچه در مورد این کاروانسرا بیشتر از باقی موارد جلب توجه می‌کند این است که مصالح مورد استفاده در آن، قلوه سنگ‌های رودخانه‌ایِ بدون تراش و همچنین ملات گچ است. اتاق‌های کاروانسرا نیز بدون هیچ تزییناتی ساخته شده‌اند و تنها داخل اتاق یک طاقچه به منظور قرار دادن وسایل تعبیه شده است. بر بالای در ورودی کلیه اتاق‌ها نیز روزنه‌ای وجود دارد که برای عبور نور و هوا بوده است.
در چهار گوشه‌ی این کاروانسرا برج‌هایی برای دیده‌بانی قرار دارد که از داخل این برج‌ها، به فضای داخلی کاروانسرا راه دارد. برج‌ها مدور و دارای تزیینات ساده‌ی گچبری هستند. همچنین کاروانسرا یک در ورودی در ضلع غربی دارد و برای دسترسی به پشت بام کاروانسرا تنها یک راهرو پلکانی وجود دارد. تمامی این موارد نشان می‌دهد که معماری کاروانسرا تدافعی بوده و احتملا به دلیل ناامنی راه‌ها این موارد پیش بینی شده است.
آب کاروانسرا نیز به مانند اکثر کاروانسراهای مناطق کویری از طریق آب‌انبار تهیه می‌شده است. آب‌انبار کاروانسرا نسبتا بزرگ است و آب باران از راه یک مدخل چاه به درون آب انبار هدایت می‌شده است.این بنا به ثبت ملی رسیده اما تقریبا بخش عمده‌ای از کاروانسرا تخریب شده است. با چنین وضعیتی، متاسفانه گردشگران کمتری به این کاروانسرا سر می‌زنند و البته، روز به روز بر میزان تخریب چنین اثر باستانی افزوده میشود. آیا به نظر شما اگر از این بنا مراقبت می‌شد و آن را مرمت می‌کردند، می‌توانست به محلی برای جذب گردشگران ایرانی و خارجی تبدیل شود؟ نظر شما چیست؟
توجه: برای نگارش این متن از سایت سفرنویس کمک گرفته شده است.
