گردشگری معدن یکی از اشکال جالب گردشگری است که در سال‌های اخیر تبدیل به فرصتی برای پیشرفت مناطق صنعتی قدیمی شده است یا به گردشگری در این مناطق رونق بیشتری بخشیده است. اما گردشگری معدن دقیقا به چه نوع گردشگری گفته میشود و چه جذابیت‌هایی دارد؟
در سال‌های اخیر معادن در سرتاسر جهان روز به روز گردشگران بیشتری را جذب می‌کنند که دلایل بسیاری برای آن وجود دارد؛ یکی از این دلایل میل انسان به مدیریت و کنار آمدن با چیزی است که بسته و غیر فعال باشد. شاید به همین علت است که کشف پتانسیل ساکنان شهرهای صاحب معدن و استفاده از دانش این افراد در صنعت معدن گسترش یافته است. در دوران پویایی و ترقی توریسم، پیدا کردن جاذبه‌های جدید برای گردشگرانی که تشنه کشف مقاصد جدید و دست‌نخورده هستند اهمیت بسیاری دارد.
کارشناسان و کسانی که علاقه زیادی به سفر کردن دارند با اشتیاق فراوان به مقاصد گردشگری جدید می‌روند از جاذبه‌های پیچیده و غیرعادی بیشتر استقبال می‌کنند. باید تاکید کنیم که، به ویژه در چند سال اخیر، محصولات گردشگری جدید به‌طور چشمگیری گسترش پیدا کرده‌اند و معادن عتیقه‌ای که تا امروز مورد توجه قرار نگرفته بودند، اکنون در میان بزرگترین جاذبه‌های گردشگری جهان به چشم می‌خورند.
معادن، ابژه‌هایی هستند که در زیر زمین واقع شده‌اند و دارای ویژگیهای استثنایی، متمایز و خاصی هستند. بدون اغراق باید بگوییم معدن‌ها پدیده‌هایی تکرار ناپذیرند که یک بار به وجود آمده‌اند و یگانگی آنها در این است که با وجود پراکندگی در تمام کشورها و قاره‌ها، هنوز کمیاب و نادر هستند.
امکان استخراج از معادن نادر، برای هر کشوری یک دارایی مضاعف محسوب میشود. برای مثال، افتتاح معدن مرکوری در شهر ایدریا در کشور اسلوونی که استخراج مواد معدنی آن همواره پوشیده از رمز و راز و جاذبه بوده، به ویژه برای کسانی که چندان با شکل و مفهموم معدن آَشنایی ندارند.
بعضی از معادن که به معدن‌های مقدس معروف هستند بخش مهمی از گردشگری معدن را تشکیل می‌دهند. گاهی اوقات بازدیدگنندگان نه تنها مخاطب ارزش‌های شناخته شده یک معدن و صنعت هستند بلکه بیش از هر چیز تحت تاثیر بُعد معنوی آن قرار گرفته و معدن را به چشم یک زیارتگاه و مکان مقدس نگاه می‌کنند.
تحلیل گردشگری معدن براساس تئوری‌های هنینگ
همانطور که گفتیم گردشگری معدن شکلی از گردشگری است که سوژه‌های جدیدی برای کشف و لذت بردن در اختیار گردشگر خاص خود قرار می‌دهد. کریستف هنینگ جامعه‌شناس آلمانی تئوری‌هایی برای گردشگری تعریف کرده است؛ از دید جامعه‌شناسی برای گردشگری که به تماشای معدن‌ها می‌رود تماشای معدن می‌تواند ابعاد مختلفی داشته باشد. از تئوری‌های هنینگ می‌توان برای ترویج گردشگری معدن استفاده کرد:
- نظریه فرار: معادن عتیقه بهترین مکان‌ها برای فرار از مشکلات روزمره و نادیده گرفتن آنها است. بازدید از معادن عتیقه یا آنتیک فرصتی است برای تغییر محیط و سبک زندگی.
- نظریه بازآفرینی: بعضی از اشکال گردشگری معدن شرایطی فوق‌العاده برای به دست آوردن آرامش و احیای قدرت جسم و روح فراهم می‌کند.
- نظریه غرایز: هر معدن می‌تواند مکانی بی‌نظیر برای تخلیه خواسته‌های اولیه انسان مثل نیاز به سفر یا اکتشاف باشد.
- نظریه اصلاح‌طلبانه: این نظریه فعالیت گردشگری در معادن عتیقه را تقلیدی از الگوهای محبوب رفتاری، توجه به مُد روز یا مصرف‌گرایی با هدف خودنمایی می‌داند.
- نظریه زیارت: این نظریه مفهوم زائر و گردشگر را مساوی می‌داند و براساس این نظریه، مقاصد گردشگری از جمله معادن عتیقه را می‌توان با اماکن مذهبی مقایسه کرد.
- نظریه دنیاهای خیالی: طرفداران نظریه دنیاهای خیالی، تلاش می‌کنند درباره کلیشه‌ها و تصورات غلطی که از کار در معدن، عملیات ویژه آن و شرایط ایمنی معدن وجود دارد شفاف‌سازی کند.
گردشگری معدن چه تاثیری بر اقتصاد کشورها دارد؟
صنعت گردشگری تاثیرات چشمگیری بر فرهنگ و پیشرفت و تحول اقتصادی جامعه دارد. یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری هر کشوری معادن آن است؛ مشاهده معدن‌های روباز و زیرزمینی، روش‌های اکتشاف و استخراج معدن‌ها، استفاده از دستگاه‌ها و ماشین‌آلات مخصوص مورد استفاده در معدن، تماشای انواع کانی‌ها و سنگ‌ها به‌ویژه سنگ‌های قیمتی و جواهر به خودی خود برای هر تماشاگری دیدنی هستند.
با این حال، اگر معدنی، ذخیره قابل استخراجی مثل سنگ و کانی‌های قیمتی نداشته باشد، با یک برنامه اقتصادی و صنعتی هدفمند می‌تواند به یکی از منابع درآمدزایی و ایجاد اشتغال تبدیل شود.
به عنوان مثال، در ایالات متحده آمریکا معادن متروکه مربوط به پلاسرهای رودخانه‌ای طلادار یکی از جالب‌ترین مناطق گردشگری هستند که درآمد حاصل از ورودی، مجوز کمپینگ، کرایه وسایل و تشت‌های طلاشویی در آن مناطق موجب شکل‌گیری گردشگری شده است.
اوکراینی‌ها برای درمان بیماری‌های تنفسی مانند آسم، زکام و انسدادهای برونشی به یک معدن نمکی در عمق 300 متری زمین در روستای سولوت‌وینو می‌روند و مدتی در این فضا که حالا تبدیل به یک مرکز درمانی شده بستری می‌شوند. اوکراینی‌ها بر این باورند که راهروهای تاریک و مرطوب معدن و هوای آغشته به نمک آن (نمک درمانی)، خواص ضداحتقان دارد.
استرالیا نیز یکی از کشورهایی است که به میراث معدن‌کاری خود می‌بالد و اقتصاد و توسعه بسیاری از ایالت‌های این کشور وابسته به فعالیت‌های معدنی بوده که اکنون به‌عنوان مقاصد گردشگری معدن مورد توجه گردشگران بین‌المللی قرار گرفته است. شهر کوبرپتی در جنوب استرالیا و شهر کارگورلی سوپر پیت در غرب استرالیا دارای معادن متروکه‌ای هستند که به مقاصدی برای گردشگران تبدیل شده است.
گردشگری معدن در ایران
در ایران معادن متعدد متروکه‌ای وجود دارند که با بهره‌گیری از آنها می‌توان با ایجاد مناطق گردشگری در راستای توسعه پایدار، به اشتغال‌زایی و کاهش فقر به‌ویژه در مناطق دور افتاده‌تر کشور کمک کرد. به طور مثال، معدن سنگ داش‌کسن در استان زنجان که در ابتدای قرن هشتم هجری فعال بوده و معماران دربار ایلخانی از سنگ خوش‌تراش آن برای ساخت ارگ و گنبد سلطانیه استفاده کرده‌اند. همچنین در نزدیکی معدن داش‌کسن، معبدی با همین نام وجود دارد که در صورت انجام مرمت‌های لازم در محوطه، این معدن تاریخی می‌تواند تبدیل به یک قطب گردشگری شود.
وجود معادن متعدد در ایران از جمع معادن متروکه و معادن فعال مس، طلا، آهن، سنگ‌های ساختمانی، گهرسنگ‌ها، سرب و روی در صورت بهره‌برداری اصولی در راستای ترویج صنعت گردشگری، می‌توانند به مناطق ارزشمندی برای بازدید گردشگران تبدیل شود.
معدن پتاس خور و بیابانک نمونه‌ای عالی از کاربری معادن با هدف گردشگری است. دهکده نمکی خور در استان اصفهان قرار گرفته و یکی از مقصدهای ژئوتوریسمی کشور در حوزه گردشگری معدنی به شمار می‌رود.
در این دهکده زیر ساخت‌های اقامتی، استخر شنا و حمام نمکی، آبشار نمکی در کنار پدیده‌های طبیعی مانند آسمان زیبای کویر و اجرای برنامه‌های رصد آسمان شب، کویرنوردی و بازدید از رمل‌ها و تپه‌های ماسه‌ای برای گردشگران فراهم شده و معدن پتاس خور و بیابانک را به یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری در نواحی مرکزی کشور تبدیل کرده است.
معدن فیروزه نیشابور قدیمی‌ترین معدن فعال جهان در استخراج سنگ فیروه است. این معدن بیش از ۲۰۰۰ سال است که فعالیت دارد و از نمونه سنگ استخراج شده از آن به دلیل ارزش و کیفیت بی‌نظیری که دارد در موزه سلطنتی لندن نگهداری میشود.
این معدن به دلیل نزدیکی به دو مقصد توریستی مهم در شرق کشور (مشهد و نیشابور) می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری معدن در کشور تبدیل شود در حال‌حاضر هم امکان بازدید از این معدن در قالب تورهای گردشگری امکانپذیر است.
یکی دیگر از فرصت‌های گردشگری معدنی در ایران، مجموعه معادن سرب و روی در بخش انارک شهرستان نائین است که با شروع فعالیت از سال ۱۳۸۹ فرصتی مناسب برای ترویج فعالیت‌های ژئوتوریسمی در کشور به‌وجود آورده‌اند.
این معادن از لحاظ قدمت، میراث تاریخی ایران به شمار می‌روند چرا که سابقه حفاری و استخراج در این معادن به ۲۰۰۰ سال قبل می‌رسد و تکنیک‌ها و ابزار حفاری دوران باستان ایران، خود می‌تواند جذابیتی برای بازدید از این معادن باشد.
روز صنعت و معدن و گردشگری معدن
روز صنعت و معدن مصادف با 10 تیر ماه و با رویکرد اهمیت‌دهی به صنعت و معدن به عنوان موتور محرکه اقتصاد هر ساله در ایران مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد. این روز براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است.
ایران به عنوان یکی از کشورهایی که معادن مختلفی را در خود جای داده است، می‌تواند از این بخش برای گرداندان چرخ اقتصاد استفاده کند.
امروزه علاوه بر این که خود معادن می‌توانند منبعی برای رشد اقتصاد باشند استفاده از این معادن به عنوان مقصد گردشگری هم می‌تواند به استفاده بهینه برای بهبود شرایط اقتصادی از این ذخایر غنی کمک کند. گردشگری معدن می‌تواند فرصتی برای بهره‌برداری بهینه از معادن متروک باشد.
تهیه و تالیف: لست‌سکند
