خوشنویسی، هنر در قالب مکتوب است. در دوران معاصر از خطاطی در بسیاری از مفاهیم طراحی در صنعت تبلیغات استفاده میشود و به کمک تکنولوژی پیشرفته امروزی که در اختیار ما است انجام آن آسان‌تر از گذشته شده. با این‌حال، خطاطی دارای چنان تاریخ گسترده‌ای است که بسیاری از فرهنگ‌ها را در سرتاسر جهان تحت تاثیر قرار داده. روز جهانی خوشنویسی نیز برای گرامی داشتن این تاریخ گسترده و جلب علاقه مردم دنیا به این هنر، به نام روز جهانی خطاطی نام‌گذاری شده است. روز جهانی خطاطی برای خوشنویسان مبتدی و حرفه‌ای امکانی را فراهم می‌کند تا در هرجای دنیا دورهم جمع شوند، این هنر را یاد بگیرند یا آموزش دهند، در کنار هم تمرین کرده و از آن حرف بزنند.
تاریخچه خطاطی در جهان
خوشنویسی و خطاطی از زمان‌های بسیار دور با انسان‌ها بوده و به شکل یک هنر برجسته و مهم، توجه ما را به بخش‌هایی از تاریخ جلب می‌کند. تمدن‌های چینی، مصری، اسلامی و باستانی غربی همگی صاحب سبک‌های مختلفی از خطاطی هستند که از فرهنگ این تمدن‌ها شکل گرفته است، زیرا خطاطی ترکیب هنرهای تجسمی با نوشتن است. به عنوان مثال، بخش عمده خطاطی تمدن‌های غربی ریشه در نحوه نوشتن آن در زبان لاتین و چگونگی تدریس و خواندن آن در کلیسا دارد. همین اتفاق در مورد خطاطی اسلامی و با استفاده از قرآن و متون مذهبی برای خلق آثار هنری خوشنویسی افتاده است. از آنجا که خطاطی صدها سال توسط انسان انجام داده شده، اکنون به عنوان شکلی از هنر در خدمت رسانه‌ها قرار گرفته و به دگرگونی آن کمک می‌کند.
موزه‌های خط و خوشنویسی ایران
کاخ تچر، اولین موزه خط فارسی در تخت جمشید
کاخ تچر یا کاخ داریوش را می‌توان موزه خط فارسی نامید. کتبیه‌های بی‌نظیر و متنوع موجود در این کاخ را از لحاظ دوران تاریخی می‌توان به دوران هخامنشی و پس از آن تقسیم کرد. سه کتیبه مهم تراش‌خورده در دو جرز سنگی در ضلع جنوبی کاخ تچر به زبان‌های پارسی باستان، ایلامی، بابلی و به خط میخی از مهم‌ترین کتیبه‌های دوران هخامنشی موجود در این کاخ هستند. از دوران پارت کتیبه یا اثری در این کاخ دیده نمی‌شود، اما از دوران ساسانی دو کتیبه مهم به زبان پهلوی ساسانی موجود است. بیش از هفتاد کتیبه از دوران اسلامی در این کاخ وجود دارد و چندین کتیبه مهم نیز با خط ثلث، نستعلیق و خط شکسته ثلث هم در این کاخ دیده میشود که به هفت پادشاه، شاهزاده یا حاکم محلی فارس تعلق دارد.
منبع: فردا نیوز
موزه خوشنویسی ایران که در مردادماه سال 1396 افتتاح شده است، محل نگهداری صدها اثر خوشنویسی نفیس و ارزشمند است که بخشی از آن در چند تالار (در دوطبقه) به نمایش گذاشته شده و آماده بازدید استادان و هنرجویان خوشنویسی و دیگر رشته‌های هنری و تمامی علاقه‌مندان است. آثار به نمایش درآمده در این موزه حدود 200 اثر شامل قطعات خوشنویسی، نسخ خطّی، مرقّع، طومار، قلمدان، قلمتراش و دیگر ادوات خوشنویسی و نیز مهر و انگشتری و ظروف منقّش است که به خطوط کوفی، نسخ، ثلث، ریحان، رقاع، تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق نوشته شده‌اند. این آثار متعلّق به قرن سوم و چهارم تا دوره قاجار و اوایل پهلوی است و شامل آثاری از استادان نامدار، گمنام و ناشناختۀ خوشنویسی است. هم اکنون آثار خوشنویسان بزرگی چون خواجه اختیار منشی، علیرضا عبّاسی، میرزا احمد نیریزی، میرزا غلامرضا اصفهانی، میر حسین خوشنویس‌باشی، شکرالله نامه‌نگار، محمّدرضا کلهر، محمّدحسین عمادالکتّاب و ... در معرض بازدید علاقه‌مندان است. آثار موجود در مخزن موزه نیز به تدریج به نمایش گذاشته خواهد شد. این موزه شامل تالار نشست‌ها، فضای باز برای همایش‌ها، کتابخانه تخصّصی خوشنویسی و کافه و محل مناسبی برای برگزاری نشست‌های علمی، رونمایی کتاب، نمایشگاه ادواری گروهی و اختصاصی و دیدارهای متخصّصان و صاحب‌نظران است. بازدیدهای گروهی دانش آموزان، دانشجویان هم با هماهنگی قبلی امکان‌پذیر است. موزه خوشنویسی ایران در خیابان انقلاب، ابتدای خیابان شریعتی نرسیده به خیابان حقوقی بن بست فولادوند واقع شده است.
قزوین از دیرباز تا به امروز به پایتخت خوشنویسی ایران مشهور است و اساتیدی همچون «مالک دیلمی»، «میر عباد الهادی»، «عیسی زرنگار»، «میر نورالهدی قاضی جهان»، «میر صدرالدین محمد»، «میر عماد حسنی»، «میر ابراهیم سیفی»، «گوهرشاد خاتون» که فرزند میر عماد بود، «عبدالرشید دیلمی» و «میر محمد علی خدیوالخاطبین» که از خطاطان بزرگ ایران محسوب می‌شوند به خود دیده است. تنها کوشک باقی مانده از دوران شاه طهماسب صفوی در قزوین کاخ چهلستون است و یکی از زیباترین موزه‌های استان قزوین که موزه خوشنویسی باشد هم در آن قرار دارد. این عمارت زیبا در سبزه‌میدان یا میدان آزادی قزوین واقع شده است. بیشتر آثار موجود در این موزه به خط نستعلیق و شکسته نستعلیق است و این آثار شامل هنر دست استادانی از قزوین و سایر نقاط ایران میشود. از جمله بزرگان خوشنویسی که می‌توان نام برد «میر عماد قزوینی»، «عمادالکتاب»، «ملک محمد»، «درويش عبدالمجيد طالقانی»، «مير علی هروی»، «امالک ديلمی»، «وصال شيرازی»، «نيريزی»، «ميرزا ابوتراب»، «زين‌العابدين قزوينی»، «زين‌العابدين اصفهانی» و «سلطان علی مشهدی» است که آثار ارزشمند این هنرمندان در این موزه قابل رویت است. همچنین در موزه خوشنویسی قزوین، قرآن‌های نفیس و متون مذهبی ارزشمندی نگهداری میشود که از جمله آن‌ها یک جلد قرآن است که متعلق به اواخر دوران تیموری و یا اوایل دوره صفوی است و به صورت اهدایی در موزه نگهداری میشود. نام کاتب این اثر متاسفانه مشخص نیست اما ثبت آن به سال 1122 هجری قمری برمی‌گردد. این قرآن در اصل یک جلد بوده که بعدا در دو جلد صحافی شده است. سرلوح‌های این قرآن مزین به خط کوفی است. کاخ چهلستون قزوین که تنها کوشک باقی مانده از دوران صفوی است در سال 1337 خورشیدی به عنوان گنجینه اشیای تاریخی و باستانی مورد استفاده قرار گرفت و اکنون به موزه دائمی خوشنویسی قزوین تبدیل شده است. علاقه‌مندان به بازدید از موزه می‌توانند با مراجعه به سایت میراث فرهنگی به آدرس www.qchto.ir به صورت مجازی از آثار ارزشمند آن بازدید کنند.
موزه خط و کتابت میرعماد، کاخ سعدآباد
در بخشی از مجموعه سعدآباد بنایی دو طبقه وجود دارد که به موزه خط و کتابت میرعماد شناخته میشود. این ساختمان در گذشته محل زندگی فرحناز و علیرضا از فرزندان محمدرضا پهلوی بوده است. تلفیق معماری سنتی ایران و اروپا در این بنا به چشم می‌خورد و ظاهری متفاوت به نمایش می‌گذارد. پس از انقلاب اسلامی ایران تا مدت‌ها این بنا بدون استفاده بود تا اینکه سازمان میراث فرهنگی آن را محلی مناسب برای نمایش آثار خطی دانست و دست به تغییراتی در آن زد تا موزه‌ای متفاوت را در آن برپا کند. با حذف دیوارهای اضافی، بنا به یک فضای مناسب موزه‌ای تبدیل شد و موزه خط و کتابت در آن شکل گرفت. این موزه را با نام بزرگترین استاد خوشنویسی قرن 11 هجری قمری «میرعماد الحسنی سیفی قزوینی» مزین کردند و عنوان موزه خط و کتابت میرعماد را به آن دادند. دیوان اشعار و مرقعات و کتاب‌های خطی، اشیای کاربردی در کتابت و خوشنویسی، نمونه‌هایی از کتیبه‌های میخی عیلامی و کتیبه‌های پهلوی ساسانی و اوستایی از جمله آثاری هستند که در این موزه می توان دید.
گنجینه هنرهای تزئینی اصفهان و موزه هنرهای معاصر اصفهان دو موزه کنار هم در اصفهان هستند. آثار هنری این مجموعه در زمینه‌های مختلف امروزه در عمارت رکیب‌خانه (که در قدیم کاخ چهارباغ در آن مستقر بود) نگهداری میشود و نمایشگاه‌های مختلفی نیز به مناسبت‌های گوناگون در این موزه بر پا میشود که اکثر آن‌ها در زمینه هنرهای اسلامی همچون خوشنویسی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای هستند. بخش خظ و کتابت موزه هنرهای معاصر اصفهان، مجموعه‌‌ای از قطعات خوشنویسی اوراق و مجلدات قرآن کریم، احادیث، کتب ادعیه و اشعار است که به وسیله هنرمندان و خوشنویسان نامدار و بلند آوازه همچون «محمد صادق خوانساری»، «میرعلی هروی» و «محمد هاشم لؤلؤ اصفهانی» کتابت شده است.
منبع: ایرنا
موزه خط و کتابت کرمانشاه یکی از موزه‌های زیبای این شهر است که در محل تکیه بیگلربیگی قرار دارد. در این موزه اسناد و مدارک و مستندات تاریخی و نسخ خطی نگهداری و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. تکیۀ بیگلر بیگی یا عمارت فراش‌باشی تکیه‌ای است در بافت کهن شهرکرمانشاه در خیابان مدرس این بنا در محل قدیمی فیض‌آباد و در کوچه بیگلری مقابل کوچه صارم الدوله واقع شده‌است. این تکیه که در زمان قاجار به همت عبدالله خان ملقب به بیگلربیگی ساخته شده است و از لحاظ آئینه کاری در بین تکیه‌های کرمانشاه بی‌نظیر است.
منبع: خبرگزاری صدا و سیما
موزه خط و کتابت شهرستان نی ریز در ضلع شرقی آرامگاه استاد میرزا احمد نی ریزی نسخ نویس جهان اسلام در خیابان احمد نی ریزی قرار دارد. این موزه بزرگترین موزه خط و کتابت در جنوب ایران است. درگالری اصلی این موزه مرقعات خوشنویسی و کتب خطی و قدیمی ترین سنگ قبر تاریخ دار ایران که در روستای غوری شهرستان نی ریز کشف شده نگهداری میشود که چشم هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. وجود خوشنویسان و کاتبان قرآن در این شهرستان در دوره های مختلف خصوصاً از دوره صفویه به بعد شهرستان نی ریز را بعنوان شهر خوشنویسان معرفی کرده و یکی از این بزرگان استاد «میرزااحمد نی ریزی» است که آرامگاه این استاد در کنار موزه واقع شده است. نی ریز در 210 کیلومتری شرق فارس و یکی از مبادی ورودی استان فارس از سوی استان های کرمان ، سیستان و بلوچستان و خراسان است.
وقتی خطاطی بازیچه سیاست میشود!
استانبول همواره یکی از مراکز هنر خوشنویسی بوده و هست؛ با این‌حال خطاطان ترکیه بیشتر در خطوط نسخ و ثلث و کتابت قرآن کریم موفق عمل کرده‌اند و پیش از سده نهم و به قدرت رسیدن عثمانی نیز سابقه‌ای در این هنر ندارند. بر هنرمندان خوشنویس جهان اسلام هم پوشیده نیست که قاعده‌مند کردن خطوط شش گانه، توسط ایرانیان صورت گرفته و نستعلیق و شکسته‌نستعلیق خطوط خاص ایرانیان است و خوشنویسی از ایران به جهان اسلام گسترش یافته و این شاگردان میرعماد (خوشنویس عهد صفوی)، بودند که از هند تا مصر به پرورش شاگرد پرداختند. این روزها، کشورهای ترکیه یا امارات همواره تلاش دارند با برگزاری انواع حراج‌ها و جشنواره‌ها، بهترین هنرمندان کشورهای اسلامی به ویژه ایران را جذب یا بهترین آثار موجود خطی را جمع‌آوری کنند و این اقدامات یک نوع سیاست برای هنر و فرهنگ آن کشورها است. بر همین اساس، وزارت فرهنگ کشور ترکیه پرونده هنر خوشنویسی را برای ثبت به عنوان میراث ناملموس یونسکو ارسال کرده است. آن‌ها فیلمی ده دقیقه‌ای از کتیبه‌های مساجد و سابقه این هنر و نسخه‌های قدیمی خطی خود تهیه کرده‌اند و با شعار «قرآن در مکه نازل شد، در مصر تلاوت شده و در استانبول نوشته شده است» به یونسکو ارائه داده‌اند. این در حالی است که ایران برای سال ۲۰۲۱ یا ۲۰۲۲ قصد داشت چنین اقدامی انجام دهد.
تهیه و تالیف: لست‌سکند
