با آن که بیش از 50 درصد خاک ایران را کوه‌ها تشکیل می‌دهند، عمدتا ایران را کشوری کویری می‌دانند. شاید به این دلیل که فرهنگ مردم حاشیه کویر، معماری و هنرشان و نبوغی که در کنار آمدن با شرایط سخت کویری از خود نشان دادند، آنقدر برجسته است که در ذهن می‌ماند. مردم در این مناطق با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستند. بزرگترین چالش یا بهتر بگوییم ویژگی یک منطقه کویری، کمبود آب است. البته که اگر آب به وفور وجود داشت، دیگر آن منطقه کویری نبود. طبیعتاً در نبود آب، گیاهی هم وجود نخواهد داشت. حتّی اگر گیاهی هم وجود داشته باشد، پراکنده و محدود است. اما در همین کویرها، مناطقی را میبینیم که تصویر ذهنی ما را بر هم می‌زنند، آن هم وقتی در دل کویر به جنگل و سرسبزی می‌رسیم.
عمدتا این سرسبزی‌‌ها نشانی از نبوغ انسان‌ها است، اما گاهی هم نتیجه عوامل طبیعی است. در این مطلب می‌خواهیم تعدادی از این شگفتی‌ها را به شما معرفی کنیم.
باغ شازده ماهان
باغ شازده ماهان یک نمونه از نبوغ مردم کویرنشین است. مردمی که در میان کویر خشک کرمان، باغی سرسبز و باشکوه ساخته‌اند. همین که گذشتگان ما توانستند این چنین در مقابل شرایط سخت محیطی بایستند مایه مباهات است. حال به این زیباییِ طبیعی، یک معماری فوق‌العاده اضافه کنید که هرگوشه‌اش نشانی از فرهنگ و باورهای ایرانی است. باغ شازده ماهان واقعا لایق جایگاهش به عنوان یک میراث جهانی است.
باغ شازده در زمان قاجار به دستور محمدحسن خان، حاکم کرمان، و به دست میرزا ناصرالدوله فرمانفرمایان، ساخته شده است. باغ شازده سرسبزی خود را مدیون قنات رودخانه تیگران است که از ارتفاعات کوه جوپار به مناطق کم‌ارتفاع اطراف سرازیر میشود. وقتی آب قنات وارد باغ شد، علاوه بر آبیاری درختان کهن‌سال و سایه‌گستر، در سرتاسر باغ جاری میشود. میرزا ناصرالدوله قبل از تکمیل باغ از دنیا رفت و بخش‌هایی از باغ نیمه‌کاره رها شد. اما در همین حالت نیمه‌کاره هم عظمت باغ و هوشمندی طراح آن به خوبی مشخص است. طراحی که با تکیه به اصول نیاکان خود و با تجربه و مهارت، ناممکن را ممکن کرده و در دل کویر یک باغ، سرسبز به وجود آورده است.
باغ گلشن طبس
باغ گلشن طبس، نمونه‌ای از یک باغ ایرانی است. محصور و به دور از چشم بیگانگان، با نهرهایی که از میان آن عبور میکنند و درختانی که سایه‌هاشان معابر را از گزند آفتاب دور نگه می‌دارد. باغ گلشن در شهر طبس است، درست در منطقه میانی بین دو دشت کویر و لوت قرار گرفته است. شاید امروز که شهر طبس، ظاهر مدرن‌تری پیدا کرده است، کویری بودن مناطق اطراف در نگاه اول به چشم نیاید، اما از منطقه که خارج شوید و کویرهای اطراف را ببینید، متوجه اهمیت این باغ می‌شوید. پلان باغ گلشن تقریبا مربع است، یک عمارتِ سردرِ زیبا دارد، اما برخلاف اکثر باغ‌های ایرانی فاقد کوشک است. در باغ گلشن آب دائمی جاری است که منبع آن کوهستان‌های اطراف است. یکی از جذابیت‌های باغ، دو پلیکان مهاجری بودند که سالانه هزاران نفر را به باغ می‌کشاندند.
جنگل دست‌کاشت قائم کرمان
جنگل دست‌کاشت قایم را در سال 1343 ساختند و ساخت این باغ، ابتکار «مظفر بقایی» بوده است. وسعت اولیه جنگل 300 هکتار بوده که در طول سالیان گذشته نزدیک به 70 هکتار آن از بین رفته است. این جنگل، بزرگترین جنگل دست‌کاشته ایران است و به آن ریه‌های کرمان می‌گویند. طبیعی است که چنین فضای سبزی، در شهری که درست در دل کویر قرار گرفته است، بسیار مهم و حیاتی باشد. این جنگل دست‌کاشت، به شدت برای کرمانی‌ها مهم است و یکی از تفرجگاههای اصلی شهر محسوب میشود. با ساخت این جنگل، کرمانی‌ها یک بار دیگر ثابت کردند که می‌توانند در دل کویر شگفتی خلق کنند.
جنگل باغ شادی یزد
جنگل باغ شادی در منطقه خشک و کویری یزد قرار گرفته است. این جنگل نزدیک به شهرستان خاتم و در 240 کیلومتری جنوب یزد است. جنگل باغ شادی حدود 60 هزار هکتار وسعت دارد و به منطقه محافظت شده‌اش که حدود 12 هزار هکتار است، شهرت دارد. در این منطقه محافظت شده، یکی از گونه‌های جانوری بومی ایران، یعنی گوزن زرد، نگهداری و پرورش داده میشود. جالب‌ترین نکته درباره جنگل باغ شادی، جدا از اینکه در دل کویر رشد کرده است، زاگرسی بودن آن است. بر خلاف موارد دیگری که تا این لحظه مطرح کردیم، جنگل باغ شادی، به شکل کاملا طبیعی و بدون دخالت انسان شکل گرفته است.
ابرکوه و سرو چندهزار ساله‌اش
ابرکوه شهر کوچکی در استان یزد است که به بافت سنتی و سرو چند هزار ساله‌اش شهرت دارد. این شهر کوچک و زیبا در منطقه‌ای خشک و کویری قرار گرفته است. اما وارد شهر که می‌شوید، درختان و باغات شگفت آور هستند. در فاصله نه چندان دوری از شهر، زمین‌های کشاورزی را پیدا می‌کنید و اندکی که به شرق بروید، به پارک جنگلی فراغه می‌رسید که یکی از تفرجگاههای محبوب منطقه است. وجود این میزان از سبزی در یکی از به ظاهر خشک‌ترین بخشهای کشور، واقعا حیرت‌‌آور است. مهم‌تر از همه درخت سروی است که چند هزار سال در محیط خشک این منطقه دوام آورده و ثابت کرده ابرکوه شهر متفاوتی است.
چک‌چک
چک‌چک یکی از زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان است. زیارتگاهی کویری که سالانه پذیرای هزاران گردشگر است. به جز زیارتگاه زیبای چک‌چک و آب‌ریز اسرارآمیزش، طبیعت و سرسبزی آن هم جای حیرت دارد. سرسبزی چک‌چک در تناقض با محیط اطرافش است، انگار چک‌چک را از بخش دیگری از کشور برداشته‌اند و در این محیط خشک قرار داده‌اند. اصلا به نظر نمی‌رسد که چنین سرسبزی در این بخش از کشور ممکن باشد. به همین دلیل مسافران عبوری زیادی از چک‌چک به عنوان استراحتگاه استفاده میکنند. البته اقامتگاه‌های آن کاربردش بیشتر برای اوقات آیین مخصوص پیر چک چکو است که سالانه برگزار میشود. مسافرانی که هر کدام مسیری را تا چک چک طی میکنند و در دل زیبایی آن جای می‌گیرند.
همان‌طور که ملاحظه کردید، سرسبزی در دل کویر گاه به دست انسان ساخته شده و گاه طبیعی است. اگر در پیدایش آن، رد پای انسان در میان باشد، نبوغ آدمی ما را شگفت‌زده می‌کند و اگر به شکل طبیعی ایجاد شده باشد، چرایی آن ما را مبهوت خواهد کرد. در هر حال، همه این مکان‌ها فرصتی است که زیبایی و تنوع را در کشورمان تحسین کنیم.
اگر از این مکان‌ها بازدید کرده‌اید یا چنین مکان‌هایی را می‌شناسید که در مطلب اشاره نکرده‌ایم، تجربه‌تان را با ما در میان بگذارید.
تالیف: لست‌سکند
