در این مطب به معرفی 4 حیوان خطرناک و قدرتمندی می‌پردازیم که کم و بیش در ایران زندگی می‌کنند. اما پیش از آن، بد نیست بدانید نه تنها حیوانات این فهرست، بلکه حتّی سایر حیوانات درنده و خطرناک دیگر نیز خطر جدی برای انسان‌ها تلقی نمی‌شوند، در واقع به جز حشرات، تعداد جانورانی که برای انسان‌ها تهدید به شمار می‌روند، بسیار محدود هستند، پیش از این درباره خطرناک‌ترین حیوانات صحبت کرده بودیم. امّا باید تاکید کنیم، خطری که انسان‌های برای دیگر جانوران می‌توانند داشته باشند، قابل قیاس با تهدید جان انسان توسط حیوانات، نیست.
1. خرس سیاه آسیایی
خرس سیاه آسیایی که در ایران با نام خرس سیاه بلوچی شناخته میشود، پس از پانداها کمیاب‌ترین گونه خرس در جهان محسوب می‌شوند. خرس‌های سیاه آسیایی حدود 25 سال عمر می‌کنند، حدود 40 تا 200 کیلوگرم وزن دارند و تا 40 کیلومتر بر ساعت می‌توانند سرعت داشته باشند. خرس سیاه آسیایی یکی از تنومندترین پستانداران جهان است که در نواحی جنوب شرقی ایران، مثل جنوب سیستان و بلوچستان، کوهستان‌های مهرستان، جیرفت کرمان، رودان هرمزگان پیدا می‌شوند.
در جدال خرس‌های ایرانی کدام یک پیروز خواهد شد؟
در کنار خرس سیاه، خرس قهوه‌ای دومین گونه خرسی است که در ایران پیدا میشود. البته که حضور خرس قهوه‌ای حتی از خرس‌های سیاه هم کمرنگ‌تر است و تعداد کمی از آن‌ها در منطقه حفاظت شده سرخ آباد استان زنجان زندگی می‌کنند. اما سوال جالبی که مطرح میشود این است که کدام یک از این دو گونه خرس ایرانی قدرتمندتر و خطرناک‌تر هستند؟ برای پاسخ ابتدا به سراغ ویژگیهای فیزیکی این دو جانور می‌رویم. خرس سیاه نسبت به خرس قهوه‌ای، جثه کوچک‌تری دارد، عضلات و پنجه‌های خرس‌های قهوه‌ای قوی‌تر و بزرگ‌تر است و حتی سرعت خرس‌های قهوه‌ای بیشتر است. اما آیا این تعاریف جهت برتری خرس قهوه‌ای به سیاه کافی است؟
قطعا خیر. از آنجایی که خرس‌های قهوه‌ای در محیط‌های بازتری زندگی می‌کنند، بدن آن‌ها طوری تکامل یافته است که در شکار و تعقیب طعمه خود، موفق‌تر عمل می‌کنند. در مقابل پنجه‌های خمیده خرس سیاه این قابلیت را بهشان می‌دهد که از درخت‌ها بالا بروند و به طور ناگهانی به طعمه خود حمله‌ور شوند که این ویژگی برای سایر حیوانات کوچک‌تر، یک تهدید جدی می‌تواند به شمار برود.
در کل هر دو گونه از تنومندترین پستاندارهای جهان محسوب می‌شوند که در ایران حضور تقریبا کم‌رنگی دارند. در آخر بد نیست بدانید خرس قهوه‌ای و مشکی صرفا از رنگ قابل تشخیص نخواهند بود؛ زیرا هر دو گونه طیف مختلفی از رنگ‌ها را دربرمی‌گیرند. همچنین یکی از تفاوت‌های خرس سیاه آسیایی با خرس سیاه آمریکایی، هلال سفید رنگی است که روی سینه گونه آسیایی دیده میشود (در خرس‌های آمریکایی این طرح معمولا وجود ندارد).
2. یوزپلنگ ایرانی
درست است که چیتای آسیایی یا همان یوزپلنگ ایرانی در خطر انقراض قرار دارد و وضعیت خوبی ندارد، اما فراموش نکنید که ماهیت یوزپلنگ، یک شکارچی قابل و حیوانی درنده است. آناتومی منحصر به فرد، یوزها را به یکی سریع‌ترین جانوران جهان تبدیل کرده است. یوزپلنگ‌ها می‌توانند مسافت‌های کوتاه را با سرعتی بالغ بر 112 کیلومتر بر ساعت طی کنند و در شکار طعمه خود بی‌رقیب باشند. البته چه یوز ایرانی و چه سایر یوزپلنگ‌ها، خطری برای انسان‌ها ندارند.
اما چه چیز یوزپلنگ‌ها را منحصر به فرد می‌سازد؟
در یوزپلنگ، چندین ویژگی بسیار خاص و منحصر به فرد دیده میشود که در سایر گربه‌سانان وجود ندارد؛ یکی از آن‌ها، انقباض سریع ماهیچه‌های یوزپلنگ است که سبب میشود حتی در بالاترین سرعت‌ها نیز بتواند عکس‌العمل‌های سریع و کنترل تعادل بالایی از خود نشان دهد. گفته میشود، این ویژگی در یوزها حدود 20 درصد بیشتر از سایر حیوانات پرسرعتی مانند اسب‌ها است.
احتمالا می‌دانید که یوزپلنگ‌ها می‌توانند علاوه بر شنا کردن، از درخت‌ها هم بالا بروند، اما از کاربرد این توانایی در یوزپلنگ‌ها خبر دارید؟
اینجاست که باید به یکی دیگر از صفات خاص یوزپلنگ‌ها اشاره کرد و آن، تمایل شکارِ طعمه در روشنایی است. برخلاف شیرها، یوزها تمایلی به شکار در تارکی شب ندارند و در عوض هنگام طلوع خورشید، چیتاها از درخت‌ها بالا می‌روند تا موقعیت طعمه خود را پیدا کنند. در ادامه که به ویژگی سوم ختم میشود، چیتاها پس از یافتن موقعیت طعمه، بازهم برخلاف گربه‌سانان به طور ناگهانی به غذای خود حمله‌ور نمی‌شوند. در واقع یوزپلنگ‌ها تا 70 الی 100 متری طعمه نزدیک شده، سپس به سمت آن یورش می‌برند. از این جهت ممکن است جدال یک یوزپلنگ با یک طعمه ساعت‌ها طول بکشد.
3. تمساح پوزه کوتاه
تمساح پوزه کوتاه، گاندو یا تمساح لجن زار (Marsh crocodile)، بزرگ‌ترین خزنده ایران است که اهالی سیستان و بلوچستان شناخت خوبی از آن دارند. این گونه رو به انقراض که در هند، بنگلادش، سریلانکا، نپال و پاکستان نیز دیده میشود، با طول 4.5 متر و وزن 450 کیلوگرمی از گونه تمساح‌های متوسط رو به بزرگ محسوب میشود. گاندوها هم در آب‌های شیرین مثل رودها و هم در آب‌های شوری مانند مرداب‌ها می‌توانند زندگی کنند. یکی از ویژگیهای منحصر به فرد گاندوها این است، هر جانوری که کوچک‌تر از خودشان باشد را ممکن است شکار کرده و بخورند. این مورد حتی درباره سایر تمساح‌های کوچک‌تر و انسان‌ها نیز می‌تواند صدق کند. جهت آشنایی بیشتر با گاندو، تمساح ایرانی می‌توانید روی عبارت لینک شده کلیک کنید.
خاطرات تلخی که گاندوها در ایران رقم زدند...
با وجود اینکه گاندو را حیوانی خجالتی می‌شناسند و ساکنین چابهار آن را نشانه برکت می‌دانند، گزاراش‌های متعددی از حمله گاندوها به انسان‌ها گزارش شده است. از دلخراش‌ترین حوادث تمساح‌های ایرانی به این دو مورد می‌توان اشاره داشت.
در تیر ماه سال 1395 بود که خبری شوکه‌کننده از کشته شدن یک کودک 10 ساله در شهرستان سرباز توسط یک گاندو درز پیدا کرد. علیرضا بزرگ‌زاده نام کودک بلوچی بود که به دلیل نزدیکی بیش از حد به تالاب آزاتی، طعمه یک تمساح میشود و تمساح، علی را با خود به زیر آب می‌برد. در یک مورد دیگر که سال گذشته خبرساز شد، روایت حمله‌ور شدن یک گاندو در همان حوالی شهرستان سرباز، به دختری حدودا 10 ساله بود که حوا رئیسی نام داشت. حوا جهت شستن رخت و لباس به حاشیه رودخانه می‌رود، اما به طور ناگهانی با گاندویی مواجه میشود که سعی در خوردن آن داشت. خوشبختانه از آنجایی که گاندو حوا را از کتف گرفته بود (نه گردن) و خانواده او در نجاتش سریع عمل کردند، این کودک معصوم زنده ماند. اما شوربختانه حوا رئیسی طی این حادثه دست راست خود را از ناحیه کتف از دست داد.
4. مار جعفری
تنها جانوران درشت اندام نیستند که در این لیست جای می‌گیرند. در ایران بیش از 70 گونه مار زندگی می‌کند که حدود یک چهارم آن‌ها سمی مهلک و کشنده دارند. شناخته‌شده‌ترین مارهای سمی ایران شامل افعی زنجانی، مار جعفری، افعی قفقازی، گزره مار و مار شاخ‌دار میشود که در این میان گرزه مار، پراکنده‌ترین گونه مارهای سمی در این شناخته میشود و مار جعفری یا همان افعی فلس اره‌ای (saw-scaled viper) خطرناک‌ترین آن‌ها.
مار جعفری تنها نمی‌کشد بلکه نابود می‌کند
افعی فلس اره‌ای را یک استثنا در دنیای مارها می‌توان محسوب کرد. چرا که اکثر مارها، حتی کشنده‌ترین آن‌ها، خطری برای انسان ایجاد نمی‌کنند؛ مگر در شرایطی خاص، مانند آزار دادنشان. اما مار جعفری از الگوی متفاوت‌تری پیروی می‌کند و رفتار بسیار پرخاش‌گرانه‌ای از خود نشان می‌دهد. در جهان، چهار گونه مار سمی وجود دارد که بیشترین عامل حمله و گزیدگی به انسان را ثبت کرده‌اند و مار جعفری، یکی از آن‌ها است.
به نقل از نشنال جئوگرافیک، مار جعفری تنها طعمه را نمی‌کشد، بلکه نابود می‌کند. چرا که ورود سم این جانور به بدن جانداران دیگر مسبب نابودی غشای رگ‌های خونی میشود و به دنبال آن، لختگی خون به بیشترین مقدار خود می‌رسد و از محل گزیدگی خونریزی شدیدی راه می‌افتاد. یک مار جعفری بالغ حداقل 12 میلی گرم و حداکثر 72 میلی گرم (بیشترین آمار ثبت شده) می‌تواند سم تولید کند که تنها 5 میلی گرم آن برای از پا انداختن یک انسان کافی است.
از مار ها بیشتر بدانید...
یکی از شایع‌ترین فوبیاهای جهان هرپتو فوبیا یا ترس از خزندگان نام دارد که در میان ترس از مار یا فوبیای مار (ophidiophobia) شناخته شده‌‌تر از سایرین است. به هر حال تعداد مستندهایی که از زهر و کشندگی مارها وجود دارد، کم نیستند و از آنجایی هم که تنوع و تعداد مارها در ایران نسبتا زیاد است (حدود 20 گونه مار سمی)، بد نیست تا تشخیص مارهای سمی را از غیر سمی بدانیم. این روش دقت 100 درصدی ندارد، اما عموما می‌تواند در تشخیص مارهای سمی از غیر سمی به ما کمک کند.
نخستین تفاوت مارهای سمی و غیر سمی در مردمک چشم‌هایشان پنهان است. مردمک مارهای سمی مانند، مار جعفری به صورت عمودی بوده و مارهای غیر سمی گرد است. سر مارهای غیر سمی هم راستا بدنشان است و فرم خیلی متفاوتی ندارد و حد فاصل گردن و سر قابل تشخیص نیست. اما مارهای سمی سرهایی مثلثی و ناهمگونی دارند، به طوری که پوزه آن‌ها همانند راس مثلث باریک است و شکلی شبیه به یک پیک گیتار دارد. همچنین یکی از بهترین راه‌های تشخیص این دو، نگاه به نوک پوزه‌ها است. نوک پوزه مارهای سمی تیز و کمی مایل به آسمان است، اما نوک پوزه مارهای غیر سمی، گرد است. روش‌های بیشتری هم برای تمایز دادن مارهای سمی و غیرسمی هست و همچنین استتثناهایی هم وجود دارند که این موارد را نقض می‌کند.
تألیف: لست‌سکند
