معرفی شبکه شهرهای خلاق یونسکو و لیست شهرهای خلاق ایران

یونسکو به عنوان سازمانی آموزشی، علمی و فرهنگی سعی دارد با همکاری‌های بین‌المللی میان کشورها در حوزه‌های آموزش، علوم و فرهنگ صلح ایجاد کند. همچنین تلاش می‌کند برنامه‌هایش در راستای توسعه پایدار باشد تا برای آیندگان هم محفوظ بماند. امّا درباره شهر خلاق یونسکو می‌دانید؟

احتمالا با ثبت آثار باستانی، فرهنگی و طبیعی در یونسکو آشنا باشید. یونسکو با توجه به معیارها و استاندارهایش، آثار ملموس و ناملموس را به ثبت می‌رساند تا در ابعاد وسیع‌تری از آن آثار ارزشمند محافظت شود؛ مثلا فهرست آثار ثبت شده ایران در میراث یونسکو از مهمترین فهرست‌ها برای آثار ملموس ایران است که بر اساس آن مردم جهان با آثار و میراث ایران بهتر آشنا می‌شوند. در این متن می‌خواهیم با مفهوم دیگری که در یونسکو دنبال می‌شود آشنا شویم؛ شبکه شهرهای خلاق. ابتدا ببینیم منظور از این مفهوم چیست و بعد با شهرهای خلاق ایران که در یونسکو ثبت شده‌اند آشنا شویم؛ 4 شهر اصفهان، رشت، بندر عباس و سنندج.

شبکه شهرهای خلاق یونسکو چیست؟

 یونسکو از سال 2004 جریان شبکه شهر خلاق را به منظور ترویج همکاری میان شهرها مطرح کرد؛ خلاقیت در این گام یونسکو، عامل راهبردی برای پیشرفت پایدار شهری به شمار می‌رود. شبکه شهرهای عضو آن، برای رسیدن به هدف مشترکشان با هم کار می‌کنند. هدف مشترک آنها، قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در مرکز برنامه‌های توسعه‌ محلی و همکاری‌های بین‌المللی است. شبکه شهرهای خلاق یونسکو، هفت حوزه خلاق را پوشش می‌دهد: صنایع‌دستی، هنرهای بومی ، هنرهای رسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک شناسی، ادبیات و موسیقی.

در واقع، شهرهایی که به جمع این شهرهای خلاق اضافه می‌شوند، تعهد می‌دهند که فعالیت‌های مثبتشان را با هم به اشتراک بگذارند و بین بخش‌های عمومی و خصوصی و جامعه مدنی، همکاری ایجاد کنند تا به موارد زیر دست پیدا کنند:

• آفرینش، تولید و توزیع فعالیت‌ها، محصولات و خدمات فرهنگی را تقویت کنند؛

• توسعه کانون‌های خلاقیت و نوآوری و گسترش فرصت‌ها برای افراد آفریننده و حرفه‌ای در بخش فرهنگی؛

• بهبود دسترسی به زندگی فرهنگی و شرکت در آن، به ویژه برای گروه‌ها و افراد به حاشیه رانده‌شده و آسیب‌پذیر؛

• ادغام کامل فرهنگ و خلاقیت در طرح‌های پیشرفت پایدار.

اهداف شبکه شهرهای خلاق یونسکو

حالا پس از آشنایی مختصری با فعالیت یونسکو و شهرهای عضو آن در شبکه شهرهای خلاق، لازم است به صورت مجزا با اهداف کلی آن آشنا شویم:

• تقویت خلاقیت، تولید، توزیع و بهره‌مندی از محصولات و خدمات فرهنگی در سطح محلی

• ترویج خلاقیت و بیان خلاقانه، به ویژه در میان اقشار آسیب‌پذیر از جمله زنان و جوانان

• افزایش دسترسی به زندگی فرهنگی و شرکت در آن و همچنین بهرمندی از محصولات فرهنگی

• تلفیق صنایع فرهنگی و خلاق در برنامه‌های توسعه محلی

شهرهای خلاق ایران در یونسکو

همانطور که برای ثبت آثار ملموس و ناملموس در یونسکو طرحی آماده می‌شود و پس از به تصویب رسیدن کمیته یونسکو به ثبت می‌رسد. ثبت شهرها به عنوان شبکه شهری خلاق هم مراحل و روال خودش را دارد. ایران تا کنون توانسته 4 شهر خود را به عنوان شهر خلاق در یونسکو ثبت کند. در ادامه هر کدام از شهرها را به صورت مجزا بررسی می‌کنیم.

اصفهان؛ شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای مردم

اصفهان به عنوان اولین شهر خلاق یونسکو از ایران در سال 1394 در یونسکو به ثبت رسید. این شهر با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد، به عنوان شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای مردم (Crafts and Folk Art) در یونسکو ثبت شد.

قلم‌کار، خاتم‌سازی، منبت‌کاری، نمدمالی، گیوه‌بافی و گیوه‌دوزی، عبابافی، سفال و سرامیک‌سازی، پوست و پوستین‌دوزی، ملیله‌سازی، میناکاری، کاشی‌سازی، سوزن‌دوزی، صحافی، ضریح‌سازی، فیروزه‌کوبی فقط بخشی از هنرهای مردم اصفهان است که روزانه تولید می‌شود. کافی است گردشی در بازار سنتی میدان نقش جهان داشته باشید تا با گوشه‌ای از هنرهایی که در اصفهان تولید می‌شوند، از نزدیک آشنا شوید. این شهر یکی از مهمترین قطب‌های صنایع‌دستی ایران است.

با ثبت اصفهان به عنوان شهر خلاق در یونسکو، انتظار می‌رود موارد زیر در این شهر انجام شود:

1. توسعه ظرفیت‌های هنرمندان و کارآفرینان خلاق با ارائه پشتیبانی مالی و آموزش مدیریت و بازاریابی از طریق طرح اصفهان خلاق که توسط شهرداری در سال 2014 راه‌اندازی شد؛

2. تشویق برابری جنسیتی در تولید صنایع دستی و هنرهای عامیانه از طریق طرح بازسازی کابینت، با هدف ارزش‌گذاری زنان با دانش سنتی در این زمینه و تبدیل آنها به تولیدکننده برای ادامه دانش و ارتقای اقتصاد محلی؛

3. افزایش شفافیت ساختار صنایع‌دستی و هنرهای عامیانه از طریق پلت فرم اطلاعات وب شهر خلاق اصفهان که فرصت‌های موجود را از نظر آموزش، اشتغال و کارآفرینی مشخص می‌کند. 

4. تقویت همکاری بین‌المللی و تبادل تخصص با سایر شهرهای خلاق از طریق پروژه‌های مشترک در راستای برنامه صنایع دستی نوآورانه این شهر که نوآوری را بر اساس رویکردهای بین رشته‌ای برجسته می‌کند.

رشت؛ شهر خلاق خوراک شناسی

 کافی است به یکی از رستوران‌های خوب محلی در رشت بروید تا حسابی در انتخاب غذا سردرگم شوید. غذاهای متنوع محلی که هر کدام طعم ویژه خود را دارد. همین تنوع رنگارنگ و خوشمزه غذاها در گیلان سبب شده که رشت در سال 94 به عنوان شهر خلاق یونسکو در خوراک‌شناسی (Gastronomy) به ثبت برسد. از دلایل ثبت این شهر به عنوان شهر خلاق خوراک، استفاده از مواد غذایی محلی و متناسب فصل، منابع غذایی طبیعی غنی و همراه با فرهنگ محلی منطقه را می‌توان نام برد. در واقع آشپزی رشتی طی نسل‌ها نه فقط دستور غذایی‌های قدیمی، بلکه روش‌های آشپزی و استفاده صحیح از وسایل هم انتقال داده است؛ بنابراین ما در رشت به عنوان شهر خلاق، با یک فرهنگ منحصربفرد غذایی طرف هستیم.

با ثبت شهر رشت به عنوان شهر خلاق خوراک، موارد زیر در دست اقدام است: 

1. ایجاد موزه غذای محلی برای حفظ و ترویج محصولات و دستورالعمل‌های غذایی محلی؛ از جمله فرهنگ غذایی بومی گیلان؛

2. حمایت از تحقیق و توسعه در زمینه غذا و تغذیه از طریق شبکه‌ای از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی؛

3. توانمندسازی زنان و گروه‌ها و افراد آسیب‌پذیر در زمینه فرهنگ، امور اجتماعی و اقتصادی با ارائه آموزش‌ها و فرصت‌های شغلی بیشتر به آنها؛

4. همکاری با سایر شهرهای خلاق خوراک شناسی با تبادل دانش و تجربیات و انجام ابتکارات مشترک

بندر عباس؛ شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای مردم

 با وجود اینکه در بندر عباس شاخصه‌های مختلف فرهنگ از جمله غذاهای دریایی، موسیقی محلی و صنایع دستی و هنرهای بومی وجود دارد، صنایع دستی و هنرهای آن با توجه به قدمتشان اهمیت بیشتری داشتند و به عنوان ویژگی این شهر خلاق یونسکو در سال 97 با عنوان صنایع دستی و هنرهای مردم (Crafts and Folk Art) به ثبت رسید. صنایع دستی بندر عباس شامل سه بخش می‌شود: صنایع دستی کاربردی و دریایی، لباس‌های محلی و آلات موسیقی بومی. همچنین، صنایع دستی بندر عباس، بخش مهمی از اقتصاد آن را تشکیل می‌دهد و برای مردمش درآمدزایی دارد. بنابراین، صنایع دستی در بندر عباس نقش مهمی دارد و اگر در مسیر درستی هدایت شود، نسل‌های آینده می‌توانند توسعه دهنده آن در آینده نزدیک باشند.

با ثبت بندر عباس به عنوان شهر خلاق صنایع دستی، برنامه‌های آن به صورت زیر دنبال خواهد شد:

1. ادغام صنایع فرهنگی و خلاق در برنامه‌های توسعه محلی؛

2. تغییر شهر از طریق ارزش‌های فرهنگی و تشویق همکاری همه ذینفعان برای ارتقای تعاملات ملی و بین‌المللی؛

3. حفظ میراث انسانی برای اطمینان از توسعه پایدار شهر؛

4. تبدیل شدن به مرکز برتر در توسعه صنایع خلاق برای شهرهای همجوار خود.

سنندج؛ شهر خلاق‌ موسیقی

 سنندج به عنوان دومین شهر بزرگ کردنشین ایران، در زمینه موسیقی بسیار مطرح است و حرف برای گفتن دارد. نوازندگان بزرگی از این شهر به جهان معرفی شده‌اند. در قلب میراث موسیقی سنندج، «دف» به عنوان ابزار موسیقی ملی به ثبت رسیده. با توجه به اهمیت موسیقی در این شهر، در سال 97 سنندج به عنوان شهر خلاق یونسکو در موسیقی میان شهرهای خلاق یونسکو به ثبت رسید تا مسیری برای حفظ و توسعه این سبک ویژه موسیقی فراهم شود. 

بنابراین با توجه به ظرفیت‌های فراوان سنندج، قرار است ثبت این شهر به توسعه پایداری شهری آن بر اساس موسیقی کردی کمک کند. در این راستا، موارد زیر در سنندجاین شهر به اجرا درمی‌آیند:

1. گسترش همکاری علمی خلاقانه با اعضای شبکه UCCN از طریق سازماندهی جشنواره‌ها، کنفرانس‌ها و کارگاه‌ها؛

2. جذب جوانان خلاق و داوطلب، زنان و افراد حاشیه‌نشین در ابعاد مختلف شهر خلاق؛ به ویژه در زمینه موسیقی؛

3. به اشتراک گذاشتن تجربیات شهر با سایر اعضای شبکه؛

4. افزایش دسترسی و مشارکت در زندگی فرهنگی؛

5. ادغام صنایع فرهنگی و خلاق در برنامه‌های توسعه شهری؛

6. شرکت در کنفرانس‌های سالانه UCCN و تلاش برای دستیابی به اهداف UCCN و در نتیجه به هم افزایی قوی‌تر اعضا کمک می‌کند.

کرمانشاه؛ شهر خلاق خوراک

روز دوشنبه، 17 آبان، کرمانشاه هم به شهر خلاق یونسکو در لیست ایران اضافه شد. استان کرمانشاه نزدیک به ۸۰ نوع غذا و خوراک، ۱۱ نوع نان، ۲۰ نوع شیرینی و میان ‌وعده‌های مخصوص خودش، ظرفیت‌های فراوانی در حوزه خوراک دارد. خوراکی هایی مثل «روغن کرمانشاهی»، «نان برنجی»، «کاک»، «خورشت خلال» و «دنده کباب» از جمله خوراکی های کرمانشاه است. کرمانشاه به عنوان 37 امین شهر خلاق خوراک در جهان به ثبت رسیده است. این ثبت جهانی در زمینه خوراک برای کرمانشاه، زمینه‌های افزایش ظرفیت‌های گردشگری را فراهم می‌کند. 

پیش از این حدود سه سال پیش قرار بود کرمانشاه به دلیل داشتن موسیقی غنی و اصیل به عنوان شهر خلاق موسیقی معرفی شود که میسر نشد و در نهایت در سال 1400 به دلیل داشتن غذاهای متنوع و رنگارنگ به عنوان شهر خلاق خوراک به جهان معرفی شد.

سخن آخر

همانطور که گفته شد تا به حال چهار شهر ایران به عنوان شهر خلاق با عناوین مختلف در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. عنوان شهر خلاق به شهرها کمک می‌کند که در آن زمینه به خصوص تواناتر شوند و با برنامه‌ریزی صحیح و جامع سبب ارتقای اقتصاد و فرهنگ خود شوند. این عناوین همچنین در جهت برندسازی شهری و گردشگری و درنتیجه، افزایش گردشگران تخصصی هم موثر هستند و برای آن منطقه، مسافر خواهد آورد. لازم است بدانیم که در کنار آثار ملموس و آثار ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو، شناخت شهرهای خلاق که در این سازمان جهانی ثبت شده‌اند هم اهمیت دارند و می‌توانند در راستای ارتقای فرهنگی ایران و محافظت از عناصر فرهنگی، موثر باشند.

 به نظر شما، شهر بعدی ایران که به عنوان شهر خلاق ثبت شود، کدام شهر است و با چه عنوانی ثبت می‌شود؟

تألیف: لست سکند

منبع: یونسکو ایران، UNESCO، ایرنا، همشهری آنلاین