فهرست آثار ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو

 احتمالا اصطلاح میراث جهانی یونسکو به گوشتان خورده است. آیا می‌دانید زمانی که از میراث جهانی یونسکو صحبت می‌شود، منظورمان چیست؟ با توجه به اینکه در چند روز اخیر راه آهن ایران و اورامانات هم به این فهرست اضافه شده‌اند، بر آن شدیم تا کمی در مورد این میراث صحبت کنیم و لیست کامل میراث جهانی یونسکوی ایران را با هم بررسی کنیم. با ما همراه باشید.

میراث جهانی یونسکو چیست؟

میراث جهانی یونسکو مجموعه مکان‌های فرهنگی یا طبیعی هستند که در سازمان جهانی یونسکو توسط کمیته‌‌ای به همین نام (کمیته میراث جهانی یونسکو) ثبت می‌گردند. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی خود را نامزد ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو کنند. حفاظت از این آثار بعد از ثبت در این لیست در حیطه حاکمین کشور مربوطه به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.

ایتالیا از لحاظ تعداد آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو با 58 اثر، رتبه اول را داراست. تعداد آثار ایران در لیست میراث جهانی یونسکو سال 2021 با ثبت راه آهن ایران و اورامانات به 26 عدد رسید.

معیارهای ثبت آثار در لیست میراث جهانی یونسکو

هر مکانی برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو باید حداقل یکی از معیارهای زیر را دارا باشد. برای ثبت در بخش فرهنگی معیارهای بررسی شش مورد هستند و برای ثبت در آثار طبیعی چهار معیار ملاک لازم است.

معیارهای طبیعی

• پدیده‌‌ بی‌نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
• نمونه‌ای برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
• نمونه‌‌ای برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
• شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.

 

معیارهای فرهنگی

• نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
• نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
• گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
• نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
• نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.
• به‌طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.

 

میراث جهانی یونسکو ایران

ایران از فوریه سال 1975 به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. از این تاریخ تا به امروز 26 اثر فرهنگی و طبیعی در این فهرست به ثبت رسیده است. اولین مکانی‌های که در این فهرست قرار گرفتند در سال 1979 بود که شامل میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید و چغازنبیل بودند. در ادامه 26 اثر ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو را به ترتیب ثبت معرفی کرده‌ایم. با ما همراه باشید.

نیایشگاه چغازنبیل، خوزستان، سال 1979

چغازنبیل یک نیایشگاه باستانی متعلق به عیلامی هاست که در حدود 1250 پیش از میلاد ساخته شده است. این نیایشگاه باستانی به جا مانده شهر دوراونتاش است و امروزه در نزدیکی شهر شوش در استان خوزستان قرار دارد.

 

تخت جمشید، فارس، سال 1979

تخت جمشید یادگاری عظیم و باشکوه از حکومت هخامنشیان در ایران است. این بنا در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع شده است و نام یکی از شهرهای باستانی ایران بوده است. در این شهر مجموعه کاخ‌هایی به نام تخت جمشید قرار داشته که در دوران حکومت داریوش هخامنشی، خشایارشاه و اردشیر اول بنا شده است.

 

میدان نقش جهان، اصفهان، سال 1979

میدان نقش جهان، میدان مستطیلی شکلی در میان شهر زیبای اصفهان است. این میدان به وسیله بناهایی از دوره صفوی محصور شده است. میدان نقش جهان به شکل امروزی به حکومت شاه عباس صفوی برمی‌گردد. بناهای تاریخی در میدان نقش جهان شامل عمارت عالی قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه است.

تخت سلیمان، آذربایجان غربی، سال 2003

تخت سلیمان یکی از عجیب‌ترین بناهای ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است. تخت سلیمان در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی واقع شده است. مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده است که به دوره اشکانیان، ساسانیان و ایلخانیان مربوط است. مهمترین اثر بجای مانده آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است.

 

مجموعه ارگ بم و چشم انداز فرهنگی آن، کرمان، سال 2004

ارگ بم که در شهر بم در استان کرمان واقع شده به روایتی مربوط به دوران اشکانیان یا هخامنشیان است. تا اواخر دوره قاجار ارگ بم مسکونی بوده است. این بنای تاریخی براثر زلزله ی 6.6 ریشتری در سال 1382 ویران شد.

 

مجموعه پاسارگاد، فارس، سال 2004

مجموعه پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای مانده از دوره هخامنشیان است. این مجموعه در استان فارس واقع شده است. در این مجموعه آرامگاه کوروش کبیر، باغ سلطنتی پاساگارد، کاخ دوازه پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، کوشک و آب نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری و محوطه مقدس قرار دارد.

 

گنبد سلطانیه، زنجان، سال 2005

گنبد سلطانیه یا مقبره محمد خدابنده در سال 1302 تا 1312 در نزدیکی زنجان در شهر سلطانیه ساخته شد. این بنا به لحاظ معماری مهم و با ارزش است. رنگ آب گنبد و ارتفاع گنبد خارق العاده است.

 

محوطه بیستون، کرمانشاه، سال 2006

بزرگترین سنگ نوشته جهان، نخستین متن شناخته شده ایرانی از دوره هخامنشیان در این محوطه واقع شده است. سنگ نوشته بیستون در سی کیلومتری شهر کرمانشاه، بر دامنه کوه بیستون قرار دارد.

مجموعه کلیساهای آذربایجان، سال 2008

این مجموعه که شامل سه کلیسای ارمنی از جمله قره کلیسا، کلیسای استپانوس مقدس، کلیسای زور زور است، در استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی واقع شده‌اند. این کلیساها در دوره زمانی سده‌های هفتم تا چهاردهم میلادی ساخته و با گذشت زمان بارها مرمت شده‌اند

 

سازه‌های آبی شوشتر، خوزستان، سال 2009

سازه‌های آبی شوشتر متعلق به دوران ساسانیان، جهت بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده ‌است. در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است، قابل توجه و جالب هستند.

 

مجموعه بازار تاریخی تبریز، آذربایجان شرقی، سال 2010

بازار تبریز بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره ی آسیا به ‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده ی جهان است. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل شده است که معماری ایرانی را به زیبایی به نمایش می‌گذارد.

 

بقعه و خانقاه شیخ صفی الدین اردبیلی، اردبیل، سال 2010

مجموعه بی نظیر بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیلی، جد پادشاهان صفوی، در سال ۷۳۵ ه‍.ق به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد. در عصر صفوی، بقعه شیخ صفی الدین با حضور استادان بزرگ عهد صفوی به زیبایی تزیین شد.

 

مجموعه باغ‌های ایرانی، سال 2011

این مجموعه در واقع به معماری و ساختار و طراحی منحصر به فرد باغ‌های ایرانی اشاره دارد. باغ پاسارگاد را ریشه معماری باغ‌های ایرانی می‌دانند. باغ‌های ایرانی ثبت شده در میان میراث جهانی یونسکو عبارت است از باغ‌های پاسارگاد، ارم، چهل‌ستون، فین، عباس‌آباد، باغ شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه.

 

مسجدجامع اصفهان، اصفهان، سال 2012

مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای مذهبی ایران است. این مسجد مجموعه تاریخی وسیعی را به ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر در شمال شرقی اصفهان و در کنار میدان کهنه یا سبزه میدان دارد و امروز شامل قسمت‌های مختلفی است از قبیل گنبد نظام الملک، گنبد تاج الملک، ضمن چهار ایوانی شبستان‌ها، مدرسه مظفری محراب الجایتو که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است.

 

برج گنبد قابوس، گلستان، 2012

گنبد قابوس بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس، شمال ایران در استان گلستان قرار دارد. سبک معماری بنا شیوه رازی است. این بنا که بلندترین برج تمام آجری جهان به‌شمار می‌آید، بر فراز تپه‌ای خاکی که قریب به پانزده متر از سطح زمین بلندتر است، قرار دارد و در سال ۳۷۵ هجری خورشیدی در زمان پادشاهی شمس المعالی قابوس بن وشمگیر بنا شده است.

 

کاخ گلستان، تهران، سال 2013

کاخ گلستان مجموعه‌ای از بناهایی است که در میدان ارگ تهران واقع شده است. بناهای این کاخ در زمان‌های مختلف ساخته شده‌اند. نام این کاخ از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی گرفته شده‌ است. کاخ گلستان فضایی از ارگ سلطنتی تاریخی بوده‌ است. شروع ساخت آن به ارگ تاریخی تهران و زمان شاه طهماسب یکم در دوران صفویه در بخش قدیمی شهر تهران بازمی‌گردد، و بخش‌های اصلی آن در درون حصار قدیمی تهران احداث شد؛ ولی در دوره‌ی قاجار گسترش فراوانی یافت و محل سکونت شاهان قاجار بود. در زمان پهلوی جهت مراسم رسمی و محل اقامت روسای جمهور و مهمانان ویژه‌ی خارجی استفاده می‌شد.

 

شهر سوخته، سیستان و بلوچستان، سال 2014

شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون قرار داشته و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. دوره‌ی بنای این شهر بزرگ با عصر برنز تمدن جیرفت مقارن است و ایرانیان در حدود ۶۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می‌کرده‌اند. شهر سوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد. این شهر دارای پنج قسمت اساسی بوده که شامل بخش مسکونی؛ بخش‌های مرکزی؛ منطقه صنعتی؛ بناهای یادمانی؛ و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند.

 

چشم انداز فرهنگی روستای میمند، کرمان، سال 2015

روستای میمند روستایی صخره‌ای و دستکند با چند هزار سال قدمت است. این بنا بی‌گمان از نخستین سکونت‌گاه‌های بشری در ایران به‌ شمار می‌رود. روستای میمند روی هم رفته دارای ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق می‌باشد. ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاصی هستند و در زبان و گویش آن‌ها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود.

 

محوطه باستانی شوش، خوزستان، سال 2015

شهر باستانی شوش یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های شناخته شده جهان است. طبق اسناد باستانی شوش از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین شهرهای باستانی ایران و جهان بوده‌ است. شهر باستانی شوش روزگاری مرکز برخورد دو تمدن مهم بوده، که هریک به سهم خود در دیگری تأثیر داشته‌است.

 

مجموعه قنات‌های ایرانی، سال 2016

بی‌بدیل بودن این قنات‌ها شامل فناوری‌های مرتبط با احداث آن‌ها با در نظر گرفتن ویژگی‌های منحصر به فردشان، مانند عمیق‌ترین، طولانی‌ترین، یا قدیمی‌ترین قنات ایران بوده‌ است. این ۱۱ قنات شامل: قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات حسن‌آباد مشیر و قنات باغ زارچ، قنات ابراهیم‌آباد اراک، قنات مزدآباد و قنات عمومی وزوان، قنات مون، قنات گوهرریز جوپار، قنات اکبرآباد بم و قنات قاسم‌آباد بم است.

 

کویر لوت، سال 2016

کویر لوت نخستین اثر طبیعی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت می‌شود. سابقهٔ تمدنی بیش از پنج هزار سال در حاشیه‌ی کویر لوت و کشف حدود سه‌هزار اثر تاریخی از این منطقه در نوع خود بی‌نظیر است که از جمله این کشفیات می‌توان به درفش پنج هزارساله‌ی شهداد اشاره کرد که قدیمی‌ترین درفش جهان محسوب می‌شود.

 

شهر تاریخی یزد، یزد، سال 2017

بافت و ساخت معماری شهر یزد از بارزترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک در جهان است. تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص این معماری، از ویژگی‌های آن است. در مرکز هر محله معمولاً حمام، بازارچه، آب انبار، مسجد، حسینیه، لرد، کارگاه‌های کوچک، جوی آب (برای دسترسی به قنات) قرار دارد که بسیاری از این امکانات هنوز پابرجا هستند. بادگیرها، مناره‌ها و گنبدها مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری شهر است.

 

چشم انداز باستان شناسی ساسانی استان فارس، فارس، سال 2018

آثار به جای مانده از دوران ساسانی در شهرستان‌های فیروزآباد، کازرون و سروستان در قالب یک پرونده به ثبت رسیده‌اند. این آثار شامل شهر باستانی بیشاپور، غار شاپور، کاخ ساسانی سروستان، شهر باستانی اردشیر خوره، کاخ اردشیر بابکان، قلعه دختر، نقش برجسته دیهیم گذاری و نقش برجسته پیروزی اردشیر بر اردوان می‌شود.

 

جنگل‌های هیرکانی، سال 2019

این جنگل‌ها در شمال ایران، در طول ساحل جنوبی دریای خزر و نیمرخ شمالی رشته کوه‌های البرز واقع شده‌اند. در این جنگل درختان پهن برگ در طول ۸۵۰ کیلومتر خط ساحلی خزر کشیده شده و بین ۲۵ تا 50 میلیون سال قدمت دارد، در آن زمان بیشتر مناطق معتدل شمالی را این جنگل‌ها پوشانده بود. در عصر یخبندان کواترنری این جنگل‌ها کوچکتر شدند اما بعد با پایان عصر یخبندان دوباره گسترش یافتند. این جنگل‌ها پیشتر به عنوان یکی از دویست زیست بوم طبیعی جهانی در فهرست صندوق جهانی حیات وحش ثبت شده بودند. جنگل‌های هیرکانی به جز انواع گیاهان و جانوران، محل زندگی حدود هفت و نیم میلیون نفر هم به شمار می‌رود.

 

راه آهن سراسری ایران، سال 2021

علت ثبت راه آهن ایران در یونسکو این بود که هم از نظر تاریخی و صنعت اهمیت دارد و هم وجه فرهنگی دارد زیرا اقوام مختلف ایرانی را به هم وصل می‌کند. راه‌آهن ایران با ۱۴۰۰ کیلومتر گستردگی که استان‌های مختلفی را به هم متصل می‌کند، از جمله پرونده‌های زنجیره‌ای ایران در یونسکو همچون قنات، باغ‌های ایرانی و کلیساها محسوب می‌شد که تمام ایستگاه‌ها، پل‌ها و ... را به عنوان مقصد جهانی معرفی می‌کند را هم به یکدیگر پیوند می‌دهد. این راه‌آهن در میانه راه از ایستگاه‌های مهمی همچون قائمشهر، گدوک، گرمسار، تهران، اراک، دورود، شهبازان و اندیمشک عبور می‌کند. 

چشم‌انداز فرهنگی اورامانات یا هورامان، کرمانشاه و کردستان، سال 2021

منطقه اورامانات یا هورامان که بخش‌هایی از کردستان و کرمانشاه را شامل می‌شود، علاوه بر معماری خانه‌ها به صورت پلکانی، دارای بافت منحصر بفرد فرهنگی هم هست. این منطقه شامل: بخش‌هایی از شهرستان سنندج و کامیاران و بخش عمده‌ای از سروآباد و مریوان در استان کردستان و شهرستان جوانرود و پاوه به صورت کامل و بخش‌هایی از روانسر و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه می‌شود.

منبع: سایت یونسکو