آیا می‌دانستید در سراسر جهان به طور پراکنده موزه‌هایی وجود دارند که قدمت آثار آن نه به سده و هزاره، بلکه به میلیون‌ها و میلیاردها سال قبل‌تر بازمی‌گردد؟ موزه‌های کهن سالی که در ویترین‌هایشان تاریخ سرگذشت زمین را همانند میراثی با ارزش در اختیار جهانیان گذاشته‌اند. روی صحبت ما درباره ژئوپارک است. مناطقی که هم برای گردشگران، هم برای زمین‌شناسان و هم برای افراد بومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. در ادامه این مطلب همراه لست سکند باشید تا به طور دقیق‌تر بگوییم ژئوپارک چیست با اهمیت و ویژگی های ژئوپارک آشنایی پیدا کنیم.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
ژئوپارک چیست؟
ژئوپارک را می‌توان معادل «پارک زمین شناسی» دانست و در تعریف، آن‌ها را مناطقی نامید که دارای پدیده‌های زمین شناسی منحصر به فردی هستند که بخشی از سرگذشت کره زمین را می‌توان در آن‌ها مشاهده کرد. البته مفهوم ژئوپارک فراتر از یک جاذبه یا یک منطقه زمین شناسی مهم است. چرا که علاوه بر داشتن اهمیت زمین شناختی، فرهنگی، باستانی و بوم شناسی، ژئوپارک ها میراثی هستند که از فعالیت‌های بلند مدت طبیعی و انسانی باقی مانده‌اند و باید به صورت پایدار مراقبت و مدیریت شوند.
ویژگیهای ژئوپارک چیست؟
طبق تعاریف یونسکو هر ژئوپارک دارای 5 ویژگی است که شامل موارد زیر میشود:
- آن منطقه به غیر از اهمیت زمین شناسی از لحاظ فرهنگی، باستان شناسی و بوم شناسی دارای اهمیت باشد.
- بر اساس تعاریف ژئوتوریسم در یک ژئوپارک باید برنامه‌های مدیریتی وجود داشته باشد که به وضعیت اجتماعی و اقتصادی منطقه کمک کند.
- یک منطقه، زمانی به عنوان ژئوپارک شناخته میشود که حریم خصوصی افراد، حقوق اجتماعی محلی و عمومی افراد به طور همزمان حفظ شود.
- بستری جهت افزایش آگاهی و ارتقا وضعیت ژئوپارک و مسائل زیست محیطی ایجاد شود.
- بخشی از یک شبکه جهانی باشد و به صورت یکپارچه در توسعه پایدار میراث فرهنگی فعالیت کند.
تا اینجای کار احتمالا متوجه شدهاید که چرا ژئوپارک مفهوم کلی‌تری نسبت به یک جاذبه گردشگری را دربرمی‌گیرد. در واقع ژئوپارک ها را با میراث جهانی یونسکو هم نمی‌توان مقایسه کرد. در مطلب دیگری از لست سکند توضیح داده‌ایم که امروزه بیش از 250 جاذبه طبیعی به ثبت جهانی یونسکو رسیده‌اند و فهرست میراث ایران در یونسکو چیست.
آیا در ایران ژئوپارک وجود دارد؟
همانطور که احتمالا متوجه شدهاید ژئوپارک ها جاذبه‌هایی نیستند که به راحتی در هر جایی از جهان پیدا شوند یا به راحتی تحت این عنوان ثبت شوند. با استناد به یونسکو، تنها 169 ژئوپارک در جهان وجود دارد که در 44 کشور مختلف پخش شده‌اند. با این وجود ایران هم یکی از کشورهایی محسوب میشود که افتخار میزبانی این میراث زمینی را در خاکش دارد. بنابراین تنوع طبیعی مثال زدنی ایران تنها در جنگل‌های انبوه، کویرهای بی‌انتها، دریاچه‌های ژرف و کوه‌های وسیعش خلاصه نمی‌شود؛ چرا که در جزیره قشم می‌توانیم شاهد اولین ژئوپارک غرب آسیا و خاورمیانه باشیم.
معرفی ژئوپارک های ایران
در حال حاضر ژئوپارک قشم تنها ژئوپارک شناخته شده ایران در یونسکو است، اما مناطق زیاد دیگری در ایران وجود دارند که پتانسیل قرار گرفتن در فهرست ژئوپارک‌های یونسکو و دریافت کارت سبز را دارند و مهم‌ترین آن‌ها با احتساب قشم عبارتند از:
- ژئوپارک قشم
- ژئوپارک راگه رفسنجان
- ژئو پارک ارس
- ژئوپارک طبس
ژئوپارک قشم
همانطور که اشاره شد ژئوپارک قشم تنها ژئوپارک ثبت شده ایران و خاورمیانه در یونسکو است. این ژئوپارک بخشی از رشته کوه‌های زاگرس است که در نتیجه آخرین مرحله کوهزایی آلپی در دوره زمین شناسی پیلو پلیستوسن تغییر شکل یافته. جالب است بدانید که شکل گیری این رشته کوه به دوران کامبرین و پرکامبرین بازمی‌گردد که رقم آن چیزی حدود 480 سال پیش میشود. در ژئوپارک قشم 25 ژئوسایت به ثبت رسیده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
ژئوپارک راگه
دره راگه واقع در شهرستان رفسنجان میزبان یکی دیگر از میراث زمین شناسی در ایران است که بیش از 20 کیلومتر وسعت و 80 متر عمق دارد. دره راگه همانند صحنه‌های باور نکردنی که در مستندها مشاهده می‌کنیم زیبا و غیر قابل توصیف است. یکی از علل منحصر به فرد بودن دره راگه، رودهای خروشانی است که در دراز مدت شکل و شمایل خاصی به صخره‌ها بخشیده‌اند. در حال حاضر دره راگه را نمی‌توان یک ژئوپارک دانست اما با ایجاد زیرساخت‌های لازم، پتانسیل لازم در آن وجود دارد. پیشنهاد می‌کنیم جهت آشنایی بیشر با ژئوپارک راگه مطلب دره راگه رفسنجان را نیز مطالعه کنید.
ژئوپارک ارس
در استان آذربایجان شرقی و محدوده شهرستان جلفا یکی دیگر از پارک های زمین شناسی ارزنده کشورمان به نام ژئوپارک ارس واقع شده است. این ژئوپارک متشکل از پنج ژئوسایت کوه علی باشی، کیامکی، گئچی قالاسی، آبشار ماهاران و آسیاب خرابه است که هر کدام از لحاظ بوم شناسی و زیست محیطی حائز اهمیت هستند. در سال‌های پیش درخواست تبدیل آثار زمین شناسی ارس به یونسکو ارسال شده است تا با دریافت کارت سبز به عنوان یک ژئوپارک شناخته شود اما تاکنون ژئوسایت‌های نامبرده به ثبت یونسکو دست پیدا نکرده‌اند.
ژئوپارک طبس
شهر باستانی طبس هم همانند دیگر موارد این فهرست می‌تواند به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ژئوپارک‌های ایران شناخته شود. در طبس دست کم 50 ژئوسایت وجود دارد که می‌تواند در قالب یک ژئوپارک بزرگ در یونسکو به ثبت برسد. در طبس به غیر از آثار تاریخی بی‌شماری که در طول تاریخ ایران بنا شده‌اند و اکنون با عنوان جاذبه‌های باستانی و فرهنگی شناخته می‌شوند، جاذبه‌های طبیعی بی‌مانندی چون دره جنی وجود دارد که طی سالیان دراز بر اثر فرسایش ایجاد شده از آب، جلوه منحصر به فردی پیدا کرده است.
کلام آخر
همانطور که ملاحظه کردید در این متن توضیح دادیم که ژئوپارک چیست، ژوئوپار‌ک های ایران کدامند و در ویژگی های ژئوپارک به اهمیت ژئو پارک اشاره کردیم که تا چه میزان می‌توانند در نقش افزایش ژئوتوریسم و رونق اقتصاد منطقه تاثیرگذار باشد.
در آخر امیدوار هستیم مناطق دیگری چون راگه رفسنجان، ژئوسایت‌های واقع در طبس و ارس نیز به عنوان دیگر ژئوپارک ایران به رسمیت شناخته شوند تا قشم تنها نماینده ایران نباشد. هرچند همانطور که گفته شد ژئوپارک ها تنها یک جاذبه طبیعی پر قدمت نیستند و برای تبدیل شدن یک منطقه به ژئوپارک مدیریت، ارائه برنامه‌های مشخص از بهره‌برداری و... نیاز است که ایجاد زیرساخت‌های آن پروسه طولانی دارد.
منابع: fa.irunesco.org و mehrnews
