یکی از بزرگترین پروژه های توسعه غیرنظامی که معمر قذافی رئیس جمهور پیشین لیبی در دوران 42 ساله ی حکمرانی خود به سرانجام رساند، پروژه ی ساخت رودخانه ی عظیم انسان ساخت بوده است. رویای قذافی فراهم آوردن آب آشامیدنی برای همگان و تبدیل بیابان به مکانی سرسبز بود تا بدین وسیله بتواند لیبی را در تولید غذا خودکفا کند. برای محقق نمودن چنین رویایی، قذافی یک پروژه ی مهندسی عظیم را شروع کرد؛ این پروژه شامل شبکه ای از لوله های زیرزمینی بود که آب های تازه را از ذخایر آب زیرزمینی در عمق صحرا به سوی شهرهای لیبی می کشاند؛ شهرهایی که از خشکسالی در رنج و محنت بودند. قذافی این پروژه را عجایب هشتم دنیا نامید. رسانه های غربی به ندرت از این پروژه نامی برده اند و زمانی هم که اینکار را کرده اند آن را به باد تمسخر گرفتند اما حقیقت این است که این پروژه یک سیستم آبرسانی بسیار شگفت انگیز بوده که زندگی مردمان لیبی را در سراسر کشورشان دستخوش تغییر و تحولی چشمگیر نموده است.
لیبی یکی از پر آفتاب ترین و خشک ترین کشورهای جهان است. در این کشور مکان هایی وجود دارند که ممکن است دهه های متوالی حتی رنگ یک قطره باران را نیز به خود نبینند؛ حتی در ارتفاعات نیز بارندگی به ندرت ( هر 5-10 سال یکبار) اتفاق می افتد. کمتر از 5% مساحت این کشور میزان کافی بارندگی برای کشاورزی دریافت می کنند. مقدار زیادی از آب مصرفی لیبی در گذشته از نیروگاه های آب شیرین کن واقع در خطوط ساحلی این کشور می آمد که فرایندی گران بوده و به همین دلیل تنها در مصارف خانگی مورد استفاده قرار می گرفت. مقدار بسیار کمی از این آب برای آبیاری مزارع باقی می ماند.
در سال 1953، در حال جست و جوی میدان های نفتی جدید در جنوب لیبی، مقادیر زیادی از ذخایر آب های زیرزمینی باستانی در این کشور کشف شدند. تیم اکتشافی موفق به یافتن 4 حوزه ی بزرگ با ظرفیت تخمینی هر کدام بین 4800 تا 20000 کیلومتر مکعب آب شد. مقادیر زیادی از این آب 38 تا 14 هزار سال پیش یعنی در پایان آخرین عصر یخبندان که این منطقه دارای آب و هوایی معتدل بوده، در اینجا ذخیره شده اند.
بعد از اینکه قذافی و افسران یگان ویژه آزاد توانستند در کودتایی بدون خون و خونریزی قدرت را به دست بگیرند، دولت جدید بلافاصله شرکت های نفتی را ملی کرده و شروع به استفاده از عواید آنها برای حفر صدها چاه و رساندن این آب های تازه از اعماق صحرا کرد. در ابتدا قذافی قصد داشت که در صحرا ( همان مکانی که آب در آن یافت شده بود، پروژه های کشاورزی بزرگ مقیاس راه اندازی کند، اما زمانی که مردم از نقل مکان به صحرا سر باز زدند او به این فکر افتاد که آب را به مردم برساند.
در آگوست سال 1984، معمر قذافی سنگ اول کارخانه تولید لوله را در برگا Brega بر زمین نهاد و بدین ترتیب پروژه رودخانه ی عظیم دست ساز بشر آغاز شد. حدود 1300 چاه در خاک بیابان (برخی حتی تا عمق 500 متری) حفر شدند تا بتوانند آب های موجود در اعماق بیابان را به بیرون پمپ کنند؛ سپس از طریق شبکه ای از لوله های زیرزمینی به طول 2800 کیلومتر این آب به 6.5 میلیون نفر که در شهرهای تریپولی، بنغازی، سیرته و شهرهای دیگر زندگی می کردند، منتقل می شد. زمانی که فاز پنجم و نهایی پروژه تکمیل شد، طول لوله های این شبکه 4000 کیلومتر بود که می توانست کشاورزی روی 155هزار هکتار را فراهم کند. حتی با وجود اینکه دو فاز آخر این پروژه هنوز تکمیل نشده اند، رودخانه ی عظیم دست ساز بشر، بزرگترین پروژه ی آبیاری دنیا است.
پایان فاز یک، این خط لوله اولین بار در سال 1996 به تریپولی رسید. امکان دسترسی به آب آشامیدنی تاثیری بی نهایت شگرفت بر روی مردمان این شهر داشت.
آدام کووایری یکی از چهره های مهم این پروژه می گوید: «آب، زندگی ها را تغییر می دهد. برای اولین بار در تاریخ لیبی ما در شبکه لوله کشی خانه هایمان آب برای شست و شو، دوش گرفتن و ... داشتیم، کیفیت زندگی همینک خیلی بهتر است و این موضوع روی کل کشور تاثیر گذاشته است.»
پس از موفقیت این پروژه، آنچنان در جوامع بین المللی به رسمیت شناخته شد که در سال 1999 یونسکو، پیشنهاد لیبی برای اعطای جایزه ی بین المللی آب را به این پروژه قبول کرد؛ جایزه ای که به تحقیقات علمی برای استفاده از آب در مناطق خشک ارتباط دارد.
در جولای سال 2011، ناتو شبکه ی لوله های این رودخانه ی عظیم دست ساز بشر را در نزدیکی برگا بمباران کرد؛ لازم به ذکر است که کارخانه ی تولید لوله نیز از این بمباران بی نصیب نماند. ناتو ادعا کرده بود که از این کارخانه به عنوان انبار مهمات ارتشی استفاده می شده و راکت ها از اینجا شلیک می شدند. حمله ی ناتو به این سیستم باعث شد که 70% جمعیتی که برای ادامه ی زندگی و کشاورزی به این آب وابسته بودند از آن محروم شوند. امروز در این کشور جنگ داخلی برقرار است و آینده ی این پروژه ی حیاتی نیز در خطر است.
کمی قبل تر، در سال 1991 و در مراسم افتتاح اولین فاز این پروژه، معمر قذافی در مورد بزرگترین سرمایه گذاری مهندسی عمران در جهان گفت:
«پس از این دستاورد، تهدیدهای آمریکا علیه لیبی دو برابر خواهد شد. ایالات متحده بهانه می آورد، اما دلیلی واقعی توقف این دستاورد این است که مردم لیبی سرکوب شوند.»
منبع: amusingplanet
