جاهای دیدنی تخت سلیمان؛ از دریاچه صد متری تا مهمترین آتشکده

تخت سلیمان و منطقه‌ای که این جاذبه در آن قرار گرفته، افسانه‌ها و رازهایی دارند که جاهای دیدنی تخت سلیمان را به یکی از رمزآلودترین اماکن ایران تبدیل کرده است. باورهایی هستند که خبر از اسرار نهفته در دریاچه تخت سلیمان می‌دهند، برخی از این باورها افسانه‌اند، اما برخی دیگر توسط محققین به اثبات رسیده‌اند. بازدید از یک مجموعه تاریخی و رمزآلود، همیشه برای خیلی از گردشگران و مسافران جذاب و جدید است، حال اگر از جزئیات اسرار نهفته در این جاذبه گردشگری اطلاعات خیلی بیشتری داشته باشیم و از افسانه‌ها و سرگذشت آنچه که بر این مجموعه آمده با خبر شویم، بازدید ما خیلی جذاب‌تر و هیجان‌انگیزتر می‌شود.

تخت سلیمان یکی از سه آتشکده مهم ایران باستان را هم در خود جای داده، محل تاجگذاری پادشاهان سلسله ساسانی بوده و از سه‌هزار سال پیش تاکنون، سکونتگاه اقوام مختلفی بوده و سلسله‌های گوناگونی را در طول تاریخ به خود دیده است. اما موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که طبق افسانه‌ها و روایت‌های مختلف، تخت سلیمان را آرامگاه انگشتری حضرت سلیمان می‌دانند و همچنین مورخان می‌گویند که صلیب اصلی حضرت مسیح هم در این محل مخفی شده است. طبق روایات تاریخی، این دریاچه محل اختفای گنج‌های افسانه‌ای حضرت سلیمان و سلسله‌های ساسانیان و هخامنشیان بوده است.

سر گذشت عجیب این منطقه، و رازهایی که همچنان در دل آن باقی مانده‌اند، آن را به یکی از هیجان‌انگیزترین و رمزآلودترین مناطق ایران تبدیل کرده است. در ادامه با این بلاگ لست سکند به کشفیات تیم‌های تحقیقاتی در این محل و در اعماق دریاچه می‌پردازیم و جاهای دیدنی تخت سلیمان را معرفی می‌کنیم.

تخت سلیمان کجاست؟

شاید اولین سوالی که برایتان این باشد که تخت سلیمان در کدام شهر است؟ تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی و در 45 کیلومتری شمال شرق شهر تکاب قرار گرفته است. اینجا از 3000 سال پیش تا کنون، محل زندگی مردمان مانایی، سکایی، مادها، پارت‌ها و پارس‌ها بوده است؛ امروزه هم اقوام کرد و ترک ایرانی در آن سکونت دارند. حالا می‌دانید که تخت سلیمان کجا قرار دارد و چه اقوامی هم در آن زیست داشته و دارند. از سلسله‌های مختلفی که این منطقه به خود دیده است، می‌توانیم هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان را نام ببریم و پس از ورود اسلام به سلسله‌هایی چون سلجوقیان و ایلخانان اشاره کنیم. گمان می‌رود که محل تولد اولین پیامبر باستانی ایران یعنی زرتشت و همچنین محل حکمرانی سلیمان نبی هم در این محل بوده است.

موقعیت دقیق تخت سلیمان روی نقشه

تخت سلیمان از چه زمانی ساخته شده است؟

بررسی‌ها نشان داده که ساخت بناهای این منطقه از زمان پارتیان بوده و در دوره ساسانیان به کمال خود می‌رسد. در تکمیل این مورد باید بگوییم که در گذشته در اطراف دریاچه شهری بنا شده بود که در طول حیاتش تقریبا 25 نام مختلف را به خود گرفت. گنزک یا کنزک، گنجک، گنزه، جیس، جنزه، گنجه، گزن و گنگ از جمله نام‌های این مجموعه بوده‌اند که برخی از آن‌ها مربوط به دوره ساسانی است. این مجموعه باستانی به ارمنی گنزکا یا کادزا، به سریانی گنذزک یا گنژگ، به یونانی گنزکا، گادزاکا و گادزا، به عربی جزن، جزنق و شیز، در شاهنامه چیچست، در اوستا چئچست و به مغولی ستوریق نیز خوانده می‌شده است.

«شیز» نام دیگر تخت سلیمان است، این شهر پس از اسلام به فراموشی سپرده شده بود، اما دوباره به دستور آباقاخان مغول، بازسازی می‌شود و مجددا رونق می‌گیرد و درونش یک کاخ شکار هم بنا می‌کنند. از جمله مواردی که می‌توانیم در رابطه با این دوران به آن اشاره کنیم، این است که مردم در زمان‌های گذشته، به پیروی از آیین‌های نیاکان خود، نذوراتشان را به آب دریاچه می‌انداختند، اما پس از مرگ آباقاخان، شهر شیز دوباره به فراموشی سپرده می‌شود. در ادامه، برخی از این آیین‌ها را با جزئیات بیشتری مطرح می‌کنیم.

جاهای دیدنی طبیعی تخت سلیمان

منطقه تخت سلیمان مجموعه‌ای از جاهای دیدنی طبیعی و تاریخی است که در کنار هم قرار گرفته‌اند و مجموعه کاملی را به گردشگران ارائه می‌دهند. به‌طور کلی می‌توانیم تمامی جاذبه‌های این منطقه را به دو دسته طبیعی و انسان‌ساخت تقسیم‌بندی کنیم که هر کدام هم شگفتی‌هایی را دارند. برای جاذبه‌های طبیعی این منطقه، افسانه‌ها و حکایت‌های فراوانی وجود دارد و برای جاذبه‌های انسان‌ساخت آن هم که بیشتر مربوط به معابد و بناها می‌شوند، آیین‌ها و مراسم مختلفی را عنوان می‌کنند که به هر یک از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

دریاچه تخت سلیمان

در رابطه با دریاچه تخت سلیمان، افسانه‌ها و داستان‌های فراوانی وجود دارند که برخی از آن‌ها را بازگو می‌کنیم، سپس به بررسی مطالعات و تحقیقات علمی مختلفی که روی آن‌ها انجام شده است می‌پردازیم، تا کمک کند که اطلاعات و جزئیات بیشتری از این دریاچه مرموز کشف کنیم. دریاچه تخت سلیمان، در واقع چشمه‌ای ماناست که به‌دلیل وسعت و برخی از ویژگی‌های دیگرش، به «دریاچه» شناخته می‌شود.

شکل این دریاچه مانند یک مخروط برعکس است که در قسمت دهانه (جایی که ما می‌بینیم) قطر بزرگی دارد و همین‌طور به مرور که به عمق آن نزدیک و نزدیک‌تر می‌شویم، قطر هم کمتر می‌شود. آب دریاچه مسموم است و امکان زیست در آن وجود ندارد؛ گفتنی است که عمق دریاچه تخت سلیمان در عمیق‌ترین بخش به حدود 112 متر می‌رسد، شاید با توجه به کوچک بودن دریاچه کمتر کسی هنگام بازدید به این فکر کند که عمق دریاچه تخت سلیمان چقدر است! به دلیل همین موارد هم هست که دور تا دور دریاچه را با طناب جدا کرده‌اند، امّا متاسفانه عده‌ای به دلیل ناآگاهی لبه دریاچه تخت سلیمان قدم می‌زنند، بدون آنکه بدانند این کار چقدر خطرناک است.

یک چاهک در انتهای دریاچه تخت سلیمان وجود دارد که آب چشمه یا دریاچه از آن تامین می‌شود. قطر دهانه این چاهک به یک متر می‌رسد و عمق آن 22 متر است. دهانه آن هم نزدیک به ضلع شمال شرقی است. دریاچه در کل بیضی شکل با طول و عرض 80 در 120 متر است (بیشترین قطر، 120 متر و کمترین قطر هم 80 متر).

• افسانه‌ها و واقعیت دریاچه تخت سلیمان

یکی از افسانه‌ها و داستان‌هایی که درباره دریاچه تخت سلیمان می‌گویند، این است که حضرت سلیمان، ملکه صبا را در کوهی سکنی داده و برای اینکه ملکه از سرما در امان بماند، سلیمان نبی، سراشیبی صخره‌ای را لمس می‌کند که به این ترتیب از آن محل، چشمه‌ای جاری می‌شود. سپس حضرت سلیمان برای اینکه آب چشمه گرم شود و گرم بماند، تعداد 50 تن از دیوان در اختیار خود را به‌کار می‌گیرد و آن‌ها را مامور به این می‌کند که در نزدیکی همان چشمه، کوره‌هایی را ایجاد و آب دریاچه را گرم کنند. حال، می‌گویند که این دیوان بی‌خبر از مرگ سلیمان همچنان در حال روشن نگه‌داشتن کوره و گرم کردن آب چشمه هستند. نکته‌ای که در این میان باید به آن توجه داشته باشیم، این است که آب دریاچه تخت سلیمان در سرتاسر سال، دمایی تقریبا ثابت دارد و تغییر آن چنان محسوسی نمی‌کند.

امّا در مقابل این داستان‌های افسانه‌ای، پژوهشگران هم دلایلی برای این گرما عنوان کرده‌اند. آنها معتقدند زمانی که آب‌های سطحی به عمق زمین می‌روند، گرم می‌شوند و سپس دوباره به روی زمین راه پیدا می‌کنند و چشمه‌های گرمابی را ایجاد می‌کنند که چشمه تخت سلیمان هم یکی از همان‌هاست. همین چشمه هم یکی از علل اصلی ایجاد شدن اشکال گوناگون زندگی و فرمانروایی حکمرانان محلی در دوره‌های مختلف است. برخی از ویژگی‌های دریاچه تخت سلیمان:

• سطح رسوب در قسمت بالایی دریاچه بیشتر است (به این ترتیب که اگر بر لبه دریاچه بایستید، انگار روی آب دریاچه ایستاده‌اید.)
• جنس دیواره‌های چشمه از تراورتن است.
• آب دریاچه مسموم و حاوی آرسنیک است که همین امر، ماندن طولانی‌مدت در آب آن را خطرناک می‌کند و سبب ایجاد بیماری‌های خطرناک می‌شود (احتمالا این آرسنیک سمی، از معادن طلای زرنشان که در 10 کیلومتری دریاچه قرار دارد به آب اینجا راه پیدا کرده است.)
• تنها یک موجود زنده بندانگشتی با پوستی سخت و شاخک‌های بلند و بدون چشم در این دریاچه زندگی می‌کند و محققان بر این باورند که این موجود در همین شرایط تکامل یافته است.

• روایت‌های تاریخی دریاچه سلیمان

باستان‌شناسان بر این باورند که مردم در زمان‌های گذشته، نذورات خود را به این دریاچه می‌انداختند و یکی دیگر از مواردی که نشان‌دهنده اهمیت این دریاچه است، مجاورت آن با آتشکده آذرگشنسب است، جایی که در آن آتش و آب با یکدیگر آشتی می‌کنند و گفتنی است که اهمیت این آتشکده از جای دیگر هم مشخص است، اینکه حدود 61 بار در شاهنامه فردوسی آمده است و از آن با عنوان‌های «آتش سلحشوران» و «آتش شهریاری» هم یاد شده است.

این مورد را هم باید بیان کنیم که در زمان هخامنشیان، رسمی وجود داشته که طی آن، پس از کسب پیروزی یا هنگام مراسم مذهبی، گنج‌هایی به آب دریاچه سپرده می‌شدند. برخی دیگر از روایت‌های تاریخی هستند که بر اساس آن‌ها، در سده 614 میلادی، خسرو پرویز ساسانی بعد از اینکه به امپراطوری روم یورش می‌برد، نیمه اصلی صلیب اورشلیم را به همراه غنیمت‌های دیگری با خود به شهر شیز می‌آورد و به خزانه ساسانیان اضافه می‌کند.

• کشفیات گروه‌های غواصی و محققین از دریاچه تخت سلیمان

کاوش‌های فراوانی در طول تاریخ روی این دریاچه انجام شده است، برخی محققین آلمانی، سوئدی و نروژی، هر کدام در دوره‌های تاریخی مختلف، سعی بر آن داشته‌اند که رازهای این دریاچه را کشف کنند و از پس اسرار آن پرده بردارند، اما هیچ‌کدام موفق نمی‌شوند. فشاری که در اعماق این دریاچه به انسان وارد می‌کند به شکلی فزاینده می‌شود که دسترسی به انتهای آن را غیرممکن می‌کند.

اما گروهی از غواصان حرفه‌ای خاورمیانه، حوالی سال 1398 و قبل‌تر، این کار را تا قسمتی از اعماق دریاچه انجام داده‌اند و از جایی که دیگر دسترسی به اعماق امکان‌پذیر نبوده، از دستگاه‌های مخصوص استفاده می‌کرده‌اند. سرانجام با استفاده از آن‌ها، به مواردی بر می‌خورند که کاوش در آن‌ها بر عهده باستان‌شناسان بوده است. در اعماق این دریاچه، خاک و گل و لای بسیار زیاد است، اما با این حال، تعدادی جمجمه، اشیائی مانند صندوق، شمشیر و چیزهایی دیگر را پیدا می‌کنند. اینکه این جمجمه‌ها مربوط به چه کسانی بوده و اشیاء موجود در اعماق دقیقا چه چیزهایی هستند، هنوز مشخص نیست!

کوه زندان

از دیگر جاهای دیدنی تخت سلیمان، کوه زندان است. این کوه در پنج کیلومتری دریاچه تخت سلیمان قرار گرفته است. کوه زندان ارتفاعی حدودا 107 متر دارد و سالانه حدود یک میلی‌متر هم به رسوب‌هایش اضافه می‌شود. قطر دهانه کوه زندان حدود 65 متر است و نکته حائز اهمیت آن، این است که طی دو میلیون سال به‌وجود آمده است. شکل کوه زندان به‌صورت مخروطی تو خالی است و جنس دیواره‌های آن از تراورتن است.

اگر به این کوه نگاه کنید، متوجه می‌شوید بخشی از دیواره بالایی آن ارتفاع کمتری نسبت به باقی قسمت‌ها دارد. گمان می‌رود که این قسمت بر اثر زلزله‌ای مهیب، به داخل کوه فرو ریخته و همین ریزش نیز باعث بسته شدن مسیر ورودی آب (چشمه) به درون کوه شده است. این روند سبب شده تا چشمه کوه خشک شود. بسته شدن مدخل چشمه، باعث شده جریان‌های ضعیفی از آب چشمه خارج شوند! در نتیجه آب‌های زیرزمینی از چشمه‌هایی معدنی و گوگردی در اطراف کوه خارج می‌شوند. محققان می‌گویند که اگر حدود 2 میلیون سال بعد به این چشمه‌ها سر بزنیم، احتمال اینکه کوه‌هایی رسوبی مانند کوه زندان را حوالی آن‌ها ببینیم، وجود دارد.

همگون بودن پدیده‌های زمین گرمایی منطقه و موارد دیگری چون عمق و غیره، باعث شد تا محققان بتوانند پس از انجام بررسی‌های لازم روی کوه زندان، امکان کاوش در دریاچه را برای خود راحت‌تر کنند. یعنی اگر روی کوه زندان مطالعاتی انجام نمی‌شد، انجام کارهای تحقیقاتی روی دریاچه تخت سلیمان بسیار سخت‌تر می‌شد. اگر خود را به کف کوه زندان برسانید، اجسادی را از حیوانات و پرنده‌های مختلفی پیدا می‌کنید که به‌دلیل تنفس گاز گوگرد، مسموم شده‌اند و جان خود را از دست داده‌اند. گاز گوگرد، از بخش‌هایی از دهانه‌های موجود در کف کوه خارج می‌شود و همین گاز مانع تکثیر باکتری‌های تجزیه‌کننده می‌شود و در نهایت، اجساد تا مدت‌ها سالم باقی می‌مانند.

با سیاحت کوه زندان، متوجه می‌شوید که بقایایی از معابد دوره مانایی به چشم می‌خورد. آن‌ها الهه آب، آناهیتا را پاس می‌داشتند. معبدی که پای این کوه (چشمه زندان) قرار دارد، نشان‌دهنده اهمیت چشمه در تاریخ این منطقه است.

• افسانه‌های کوه زندان

برای این کوه هم افسانه‌ها و داستان‌هایی وجود دارد که کمی بازدید از آنجا را ترسناک‌تر و رازآلودتر می‌کند. بنابر گفته محلی‌ها و برخی از افسانه‌ها، تعدادی از دیوها با مکر و حیله تصمیم داشته‌اند که انگشتر حضرت سلیمان را به‌دست بیاورند، اما این توطئه به سرانجام نمی‌رسد و دست آن‌ها رو می‌شود. سپس حضرت سلیمان آن‌ها را برای مجازات به داخل این کوه می‌فرستد و زندانی می‌کند.

بعضی اوقات، از داخل این کوه صداهایی شنیده می‌شود که مانند صدای ناله و زجر کشیدن است! عده‌ای از افراد محلی و ساکنین این منطقه باور دارند که این صداها، صدای دیوانی است که حضرت سلیمان آن‌ها را اینجا اسیر کرده است. این نکته هم قابل ذکر است که بسیاری از محلی‌ها، زمانی که هوا تاریک می‌شود، سمت کوه زندان نمی‌روند. از این افسانه که بگذریم، دلایلی علمی هم برای این صداها وجود دارد که طبق آن‌ها، با پیچیدن باد در بخش‌های مختلف درونی کوه، این صداها ایجاد می‌شوند که آن‌ها را به صدای ناله تشبیه کرده‌اند.

زندان برنجه

زندان برنجه در نزدیکی روستایی به نام بابانظر قرار دارد و در 24 کیلومتری جنوب شرقی دریاچه تخت سلیمان واقع شده است. زندان برنجه به‌خاطر شکلی که دارد و به‌دلیل دست نیافتنی بودنش، با این عنوان شناخته می‌شود و به آن مرگ آورترین زندان ایران هم می‌گویند. این محل را هم می‌توانیم از جاهای دیدنی تخت سلیمان بدانیم، اما شاید کمتر کسی به آن سر بزند. جنس دیواره‌های زندان برنجه از تراورتن است و آب در عمق 70 متری آن وجود دارد و هر ساله هم پایین‌تر می‌رود. این احتمال وجود دارد که بر اثر ریزش دیواره‌ها به داخل زندان برنجه، راه آب این چشمه هم بسته شود و دچار سرنوشتی مثل سرنوشت چشمه کوه زندان شود.

جزیره متحرک تخت سلیمان

در 25 کیلومتری جنوب غربی تخت سلیمان، محلی وجود دارد که به آن «چملی گل» می‌گویند و از جاهای دیدنی تخت سلیمان است. اینجا در واقع یک چشمه است و به‌عنوان یک دریاچه هم شناخته می‌شود. یکی از تفاوت‌های آن با دیگر جاهای دیدنی دریاچه تخت سلیمان در این است که آب آن مانند دریاچه تخت سلیمان مسموم نیست، چون از معدن طلای زرشوران فاصله دارد. 

جزیره متحرک که زمانی به دیواره‌ها اتصال داشته، از جنس ریشه خیزران و چمن اطراف آن بوده است، اما به مرور با خاک و ماسه ترکیب می‌شود و به‌خاطر چگالی کمتری که از آب داشته است، روی چشمه به‌صورت شناور باقی می‌ماند. این جزیره کوچک در طول روز بر اثر بادهایی که می‌وزند، حرکت می‌کند، اما این موضوع در زمستان خاتمه پیدا می‌کند. در فصل زمستان، سردی هوا باعث یخ بستن آب دریاچه می‌شود و امکان جابجایی برای جزیره وجود ندارد، تا اینکه دوباره بهار شود.

جاهای دیدنی تاریخی تخت سلیمان

جاهای دیدنی تاریخی تخت سلیمان بیشتر به معابد و بناهای تاریخی مربوط می‌شوند. این بناها بسیار با ارزش و مهم هستند و طی تاریخ هم از آنها نام برده شده. در این بخش سعی کردیم آنها را به شما معرفی کنیم تا هنگام بازدیدتان از جاهای دیدنی تخت سلیمان، درباره‌شان اطلاعات داشته باشید.

 در دهه 30 شمسی کارشناسانی ایرانی و آلمانی شروع به کاوش و تحقیق در تخت سلیمان می‌کنند و نتیجه تلاش‌ آن‌ها، کشف بازمانده‌های معابدی مانند آذرگشنسب، آناهیتا و همین طور ایوان مشهور خسرو پرویز می‌شود که بعد از 100 سال از زیر خاک بیرون می‌آیند. تقریبا اکثر بناهای کشف شده تخت سلیمان، در دوره‌های مختلفی ساخته شده‌اند و در برخی موارد روی خرابه‌های بناهای پیشین، سنگ بنای آن‌ها گذاشته شده است. گفته می‌شود که حتی در برخی از سازه‌ها، مواد اولیه (مصالح) بناهای تخریب شده گذشته استفاده می‌شده است. این پیچیدگی، باعث این شده تا خیلی ساختار و شکل اولیه‌ای از بناها مشخص نباشد، ضمن اینکه باستان‌شناسان هم هنوز به یک اجماع کلی نرسیده‌اند.

با در نظر گرفتن همه این موارد، طبق کاوش‌های باستان‌شناسی، آثار و بقایای مهمی از هزاره اول قبل از میلاد تا دوره صفوی در این مجموعه شناسایی شده که مهم‌ترین آن‌ها متعلق به دوره ساسانی (قرن سوم تا هفتم میلادی) و دوره ایلخانان مغول (قرن سیزدهم میلادی) است. اوج قدرت و احترام این مجموعه هم مربوط به زمان ساسانیان است. شاخص‌ترین آثار تاریخی تخت سلیمان شامل آتشکده آذرگشنسب، معبد آناهیتا، تالار ستون‌دار، ایوان خسرو، برج و بارو و بقایای معماری دوره ایلخانی است.

حصار مجموعه تخت سلیمان

حصار تخت سلیمان از اولین جاهای دیدنی تخت سلیمان است که به چشمتان می‌خورد ولی شاید به آن توجه لازم را نکنید. در دوره ساسانی، حصاری به طول 1120متر ساخته می‌شود که نمای بیرونی آن از سنگ‌های پاکتراشه و به‌صورت تکه و راسته استفاده شده است. این حصار، 38 برج و بارو دارد و شامل دو دروازه هم هست که در قسمت شمالی و جنوب شرقی قرار گرفته‌اند. ارتفاع آن در بلندترین قسمت برابر با 18 متر است و عرض آن هم بین 3.5 تا 4 متر است. در دوره ایلخانی با شکاف قسمتی از این حصار در سمت جنوبی آن، دروازه جنوبی ایلخانی احداث می‌شود.

آتشکده آذرگشنسب

آتشکده آذرگشسب یا آذرگشنسب از مهمترین جاهای دیدنی تخت سلیمان است که بسیار اهمیت دارد. این آتشکده که مربوط به دوره ساسانی است، یکی از مهم‌ترین آتشکده‌هایی بوده که در ایران باستان وجود داشته و همان طور که اشاره شد، جزو سه آتشکده مهم ایران محسوب می‌شده است. دلیل متروک شدن آن، همچنان به‌طور دقیق مشخص نیست. اما از ویژگی‌هایی که در رابطه با آن می‌توانیم عنوان کنیم، این است که آتشکده، به همه آتشکده‌های گبران از غرب تا شرق، آتش می‌رسانده است.

در این آتشکده، مراسم نیایش‌های آیینی، جشن‌ها و همچنین تاجگذاری پادشاهان ساسانی انجام می‌گرفته است. طبق روایت‌ها، آتش این آتشکده حدود 7 قرن روشن مانده و نمادی از اقتدار آیین و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی بوده و در آن نقشی مهم داشته است. از این نیایشگاه به‌عنوان ثروتمندترین نیایشگاه زمان ساسانیان یاد می‌کنند و گفته می‌شود که این آتشکده، در واقع خزانه‌داری اصلی حکومت بوده است. امروزه همچنان این آتشکده کاربری‌هایی دارد و زرتشتیان بعد از دو هزار سال، مراسم نیاکان خود را در ویرانه‌های این معبد برگزار می‌کنند.

افسانه‌هایی هم در مورد این آتشکده وجود دارد. یکی از آن‌ها روایت‌ می‌کند که کیخسرو تصمیم داشته بهمن‌دژ را در یک نصف روز فتح کند، اما با تیرگی که دیوها پدید می‌آورند، روبه‌رو می‌شود. در همین حین، آتشی به یال اسب وی می‌افتد و از این شعله، جهان پرنور می‌شود. سپس کیخسرو به کمک این نور، بهمن‌دژ را می‌گشاید و به منظور قدردانی از این اتفاق خوشایند اهورایی، آتش فرود آمده را در همان‌جا می‌نشاند و آتش و جایگاه آن را «آذرگشنسب» (آتش اسب نر) نام می‌نهد.

سنگ اژدها، از افسانه تا روایت تاریخی

سنگ اژدها یکی دیگر از جاهای دیدنی تخت سلیمان است و در واقع حصاری است که بخشی از تخت سلیمان را در بر گرفته است. روایت‌های مختلفی را درباره این حصار می‌گویند که برخی از آن‌ها را در ادامه آورده‌ایم. حواستان باشد که هنگام بازدید از تخت سلیمان، دیدن آن را هم از دست ندهید.

روایت یا افسانه‌ای که درباره سنگ اژدها می‌گویند، این است که حصار، یک اژدها بوده که حضرت سلیمان آن را به سنگ تبدیل می‌کند. البته این حصار عامل دیگری است که طبق آن می‌گویند در اینجا شهر وجود داشته است.

یکی از روایات تاریخی حاکی از این است که سلاطین مغول، مخصوصا آباقاخان، فرمانروای ایلخانی به‌دلیل وجود جویی رسوبی (سنگ اژدها) که شکل آن شبیه به اسطوره‌هایشان بود، از تخریب بناهای این منطقه منصرف می‌شوند و در عوض آن‌ها را مرمت می‌کنند و بناهای خود را هم می‌سازند.

رواق‌های ایلخانی

با توجه به توضیحاتی که در ابتدای متن درباره تاریخچه تخت سلیمان دادیم، تعدادی آثار از دوره ایلخانی در این منطقه به جا مانده که به دلیل قدمت کمترشان نسبت به آثار ساسانی، بهتر باقیمانده. یکی از این آثار، رواق‌های ایلخانی است. دور تا دور دریاچه تخت سلیمان رواقی وجود دارد که فرم آن مستطیلی است و طول آن 143 متر است و عرضش 130متر است. رواق‌ها پایه‌هایی مربع شکل دارند و احتمالا بین هر کدام طاق وجود داشته است و در طول زمان از بین رفته است. به نظر می‌رسد ایوان شرقی، محل اقامت نگهبانان بوده و ایوان غربی، محل اقامت زنان دربار بوده است. 

ایوان خسرو پرویز

ایوان غربی یا همان ایوان خسرو از آثار به‌جا مانده از دوران ساسانی است که به‌خاطر اهمیت آتشکده آذرگشنسب، در کنار آن ساخته شده است. این ایوان به واسطه نسبت‌ها و انحنایی که در طاق خود داشته، مشابه ایوان مدائن در تیسفون است و نمونه کوچک‌تری از آن به حساب می‌آید، امّا متاسفانه این ایوان پس از حمله رومیان تخریب می‌شود. در دهه 20 شمسی بر اثر زلزله‌ای، بخش جنوبی ایوان فرو می‌ریزد و به‌مرور دنباله‌های متصل به آن هم تخریب شده و از بین می‌رود. تنها یک تصویر از دوسوی ایوان باقی مانده است.

این ایوان در زمان رونق تخت سلیمان، بلندترین بنای مجموعه در دوره ساسانی بوده است. عده‌ای هم معتقدند که تخت معروف طاقدیس در این محل بوده است. بخش زیرین دیوارهای جانبی تا ارتفاع شش متری با سنگ‌های پاک‌تراش و از این قسمت به بعد با آجر بنا شده است. این بنا در دوره ایلخانان دوباره بازسازی می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. تفاوت آن در این است که بخش‌های آجری که فرو ریخته‌اند، با تکه‌سنگ‌ها کامل و پر شده‌اند و به این ترتیب مرمت آن‌ها صورت گرفته است. برای تزیین آن هم از کاشی‌کاری و گچبری و... بهره می‌گیرند.

نکته قابل ذکر این است که برخی از قسمت‌های مجموعه ایوان غربی در دوره ایلخانی، روی بقایای معماری ساسانی احداث شده است. در اینجا هر دیوار ایوان از روبه‌رو با سه طاقنمای مقرنس و داخل ایوان نیز با کاشی‌های چند ضلعی و گچبری تزیین شده است. انتهای آن یک اتاق مستطیل‌شکل با سقف گنبدی وجود دارد که دو هشت‌ضلعی در جهت شمال و جنوب آن قابل مشاهده است.

بناهای هشت‌ضلعی تخت سلیمان

در تخت سلیمان، دو بنای هشت‌ضلعی وجود دارد که بنای شمالی فرورفتگی‌هایی دارد که کاشی‌هایش با نقش‌های سیمرغ، اژدها و نقوش گیاهی تزیین شده است. این محل احتمالا برای پذیرایی بوده است و غذاخوری درباریان نیز محسوب می‌شده است. بنای هشت‌ضلعی جنوبی هم فرورفتگی‌های مستقلی دارد که گمان می‌کنند از آن‌ها به‌عنوان اتاق خواب و استراحت استفاده می‌کردند. این هشت‌ضلعی‌ها از سال‌های 73 و 75، پس از پژوهش‌های انجام شده، طبق برنامه و بر اساس شواهد باقی‌مانده، حفاظت و مرمّت می‌شوند.

تالار 4 ستونی (تالار شورا)

قسمت دیگری که در مجموعه به عنوان جاهای دیدنی تخت سلیمان وجود دارد، تالار 4 ستونی یا تالار شورا است. ابعاد این تالار حدود 20.5 متر در 20.5 متر است. این تالار به عنوان محل برگزاری مجالس مشورتی ایلخانان برای اتخاذ تصمیمات حکومت بوده است. این مجالس با عنوان‌های دیگری هم مانند «مجلس قوریلتای» یا «مجلس قورولتای» شناخته می‌شده است. در حال حاضر اینجا یک موزه است و در آن آثاری از دوره ایلخانی و ساسانی قرار دارد که دیدن آن‌ها می‌تواند برای علاقه‌مندان به تاریخ بسیار جذاب باشد.

دهلیزهای مجموعه تخت سلیمان

دهلیزهایی که در این مجموعه همچنان باقی مانده‌اند، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند و می‌توانیم آن‌ها را جزوی از مهم‌ترین تاسیسات معماری باقی‌مانده دوره ساسانی بدانیم. این دهلیزها دو بخش غربی و شرقی داشته‌اند و غیر از محوطه، آتشکده و بناهای پیرامون را هم در بر می‌گرفتند. ورودی در راستای محور اصلی دروازه شمالی بوده و در طول دهلیز دسترسی‌های فرعی در دیوارهای دو طرف ایجاد شده بوده است.

حمام ایلخانی

حمام ایلخانی تخت سلیمان در مجاورت محور اصلی دروازه شمالی و ورودی دهلیز شرقی قرار گرفته و متعلق به اواخر دوره ایلخانان است که بقایایی از آن باقی مانده و می‌توانید آن را ببینید. مصالح استفاده شده در حمام ایلخانی شامل: سنگ، آجرهای ساسانی و گچ است. از این محل به‌عنوان گرم‌خانه هم استفاده می‌کردند و از کاشی‌های لعاب‌دار، کانال‌های آب‌رسان، سیستم فاضلاب منتهی به چاه و... بهره‌مند بوده است. سطح کف آن هم بیشتر سنگ‌فرش بوده و پوششی از طاق آجری داشته است.

معبد آناهیتا

معبد دیگری که در تخت سلیمان وجود دارد، معبد آناهیتا است که روایات متفاوتی از آن وجود دارد و برخی از مورخان و پژوهشگران، بر این باور هستند که معبد آناهیتا، منسوب به آناهیتا نیست. آناهیتا نام یکی از الهه‌های ایرانی است و به الهه آب معروف است. آناهیتا نماد یا مظهر باروری، شفا، خرد و برکت دوره پیش از اسلام بوده است. معابد آناهیتا ایران، یکی در کازرون قرار دارد و دیگری در کنگاور است. حال بعضی از محققین می‌گویند که در تخت سلیمان هم معبد آناهیتا وجود دارد.

آن‌ها جوی‌های آبی را که به این معبد وارد می‌شوند را نشانگر این مورد می‌دانند. همچنین بد نیست بدانید یکی از اصلی‌ترین مورخین و باستان‌شناسان تخت سلیمان، یعنی پروفسور دیتریشف که آخرین بازمانده از گروه اصلی تحقیقاتی آلمان است، چنین عقیده‌ای ندارد. معبدی که در تخت سلیمان به معبد آناهیتا منسوب شده، در ضلع شمال شرقی آتشکده آذرگشنسب واقع است. از لحاظ معماری مشابهت‌هایی با معابد کنگاور و بیشاپور دارد و احتمالا محلی برای ستایش ایزد بانوی آب بوده است، امّا هنوز پژوهشگران به نظر قطعی نرسیده‌اند.

نقطه مشترکی که بین معبد آناهیتای بیشاپور و معبد منسوب به آناهیتا در تخت سلیمان وجود دارد این است که آن‌ها در سالن مرکزی، هیچ سقف و پوششی ندارند. علت بدون سقف بودن آن هم شاید برای تقدس نزولات آسمانی و راه دادن باران پاک به داخل معابد بوده است. گفتنی است که در مجموعه تخت سلیمان، آب در مرکز قرار گرفته و ستایش آناهیتا الهه آب، در واقع ارتباط نزدیکی با آیین ستایش آتش داشته است.

سخن آخر

بعضی گمان می‌کنند تخت سلیمان فقط یک اثر است و خبر ندارند جاهای دیدنی تخت سلیمان متعددند و با کمی جابه‌جایی آثار متعدد و عجیبی خواهید دید. امیدواریم تا حدودی با این آثار آشنا شده باشید. 

خیلی از افرادی که برای اولین بار وارد این منطقه شدند، اظهار کردند که تحت تاثیر انرژی و نیرویی قوی قرار گرفته‌اند و حس خوبی داشته‌اند. یکی از دلایلش می‌تواند این باشد که منطقه در محل تلاقی حلقه‌های الکترومغناطیسی چاله‌های انرژی روی زمین است. جدا از این‌ها، زمانی که تاریخ عمیق این منطقه و سرگذشت آن را تا حدود قابل قبولی بدانید و از آن آگاه باشید، حس خیلی بهتری را هنگام بازدید از آن دریافت خواهید کرد و کندوکاو در آن، برای شما بسیار جذاب‌تر خواهد بود. اگر تجربه بازدید از این جاهای دیدنی تخت سلیمان را دارید، خوشحال میشویم نظرتان را با ما و سایر مخاطبان به اشتراک بگذارید.

 

تألیف: تیم نویسندگان لست سکند