تخت سلیمان کجاست؟ از جاهای دیدنی تا حقایق و افسانه‌ها + عکس

در تخت سلیمان، افسانه‌ها و رازهایی نهفته است که این منطقه را به یکی از رمزآلودترین اماکن ایران تبدیل کرده است. باورهایی وجود دارد که خبر از اسرار نهفته در دریاچه تخت سلیمان می‌دهد. برخی از این باورها، افسانه‌اند و برخی دیگر هم توسط محققان اثبات شده‌اند. بازدید از یک مجموعه تاریخی و رمزآلود، برای بسیاری از گردشگران و مسافران جذاب است. به همین دلیل هم در این مطلب از بلاگ لست‌سکند، این جاذبه گردشگری یعنی تخت سلیمان تکاب را بررسی می‌کنیم.

تخت سلیمان کجاست؟

تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی و در 45 کیلومتری شمال‌شرق شهر تَکاب قرار دارد. این محل از 3 هزار سال پیش تاکنون، محل زندگی مردمان مانایی، سکاها، مادها، پارت‌ها و پارس‌ها بوده است. امروزه هم اقوام کرد و ترک ایرانی در این منطقه سکونت دارند. حالا می‌دانید که تخت سلیمان در کدام شهر است و چه اقوامی در آن زیست داشته و دارند.

از سلسله‌های مختلفی که این منطقه به خود دیده است، می‌توانیم هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان را نام ببریم و از سلسله‌های پس از ورود اسلام هم می‌توانیم به سلجوقیان و ایلخانان اشاره کنیم. گمان می‌رود که محل تولد اولین پیامبر باستانی ایران یعنی زرتشت و همچنین محل حکمرانی سلیمان نبی هم این منطقه بوده باشد.

موقعیت دقیق تخت سلیمان روی نقشه

تخت سلیمان از چه زمانی ساخته شده است؟

بعد از اینکه فهمیدید تخت سلیمان کجاست، بهتر است کمی هم درباره تاریخچه آن بدانید. بررسی‌ها نشان داده است که ساخت بناهای این منطقه، از زمان پارتیان بوده و در دوره ساسانیان هم به کمال خود رسیده است. در تکمیل این مورد هم باید بگوییم که در گذشته، در اطراف دریاچه شهری بنا شده بود که در طول حیاتش تقریباً 25 نام مختلف را به خود گرفت. گنزک یا کنزک، گنجک، گنزه، جیس، جنزه، گنجه، گزن و گنگ ازجمله نام‌های این مجموعه بوده‌اند که برخی از آن‌ها مربوط به دوره ساسانیان می‌شود. این مجموعه باستانی به ارمنی گنزکا یا کادزا، به سریانی گنذزک یا گنژگ، به یونانی گنزکا، گادزاکا و گادزا، به عربی جزن، جزنق و شیز، در شاهنامه چیچست، در اوستا چئچست و به مغولی ستوریق نیز خوانده می‌شده است.

«شیز» نام دیگر تخت سلیمان است. این شهر پس از اسلام به فراموشی سپرده شده بود؛ اما دوباره به دستور آباقاخان مغول، بازسازی می‌شود و مجدد رونق می‌گیرد و درونش یک کاخ شکار هم بنا می‌کنند. از جمله مواردی که می‌توانیم در رابطه با این دوران اشاره کنیم، سپردن نذورات به آب دریاچه است. مردم در زمان‌های گذشته، به پیروی از آیین نیاکان خود، نذوراتشان را به آب دریاچه می‌انداختند. پس از مرگ آباقاخان هم شهر شیز دوباره به فراموشی سپرده می‌شود. در ادامه، برخی از این آیین‌ها را با جزئیات بیشتری معرفی می‌کنیم.

داستان‌ها و افسانه‌های دریاچه تخت سلیمان

در رابطه با این دریاچه، افسانه‌ها و داستان‌های بسیاری وجود دارد که تشخیص واقعیت را برایمان سخت می‌کند. برخی از این داستان‌ها، سینه‌به‌سینه چرخیده و احتمال اینکه در آن‌ها غلو شده باشد، زیاد است. برخی دیگر هم جنبه تاریخی دارند و احتمال اینکه به حقیقت نزدیک باشند، وجود دارد. به همین دلیل به بررسی چند داستان و افسانه از دریاچه تخت سلیمان تکاب می‌پردازیم.

اسیری 50 دیو

یکی از افسانه‌ها و داستان‌هایی که درباره دریاچه تخت سلیمان می‌گویند، این است که حضرت سلیمان، ملکه صبا را در کوهی سُکنا داد و برای اینکه ملکه از سرما در امان بماند، سلیمان نبی سراشیبی صخره‌ای را لمس می‌کند که به‌این‌ترتیب از آن محل، چشمه‌ای جاری می‌شود. سپس حضرت سلیمان برای اینکه آب چشمه گرم شود و همان‌طور گرم بماند، تعداد 50 تن از دیوهای در اختیار خود را به کار می‌گیرد و آن‌ها را مأمور به این می‌کند که در نزدیکی همان چشمه، کوره‌هایی را ایجاد و آب دریاچه را گرم کنند. می‌گویند که این دیوها بی‌خبر از مرگ سلیمان، همچنان در حال روشن نگه داشتن کوره و گرم کردن آب چشمه هستند. نکته‌ای که در این میان باید به آن توجه داشته باشیم، این است که آب دریاچه تخت سلیمان در سرتاسر سال، دمایی تقریباً ثابت دارد و تغییر چندان محسوسی نمی‌کند.

در مقابل این داستان‌ها و افسانه‌ها، پژوهشگران هم دلایلی برای این گرما بیان کرده‌اند. آن‌ها معتقدند زمانی که آب‌های سطحی به عمق زمین می‌روند، گرم می‌شوند و سپس دوباره به روی زمین راه پیدا می‌کنند و چشمه‌های گرمابی را ایجاد می‌کنند که چشمه تخت سلیمان هم یکی از همان‌هاست. همین چشمه هم یکی از علل اصلی ایجاد شدن اشکال گوناگون زندگی و فرمانروایی حکمرانان محلی در دوره‌های مختلف است. برخی از ویژگی‌های دریاچه تخت سلیمان عبارت‌اند از:

• سطح رسوب در قسمت بالایی دریاچه بیشتر است. به‌این‌ترتیب که اگر بر لبه دریاچه بایستید، انگار روی آب دریاچه ایستاده‌اید.
• جنس دیواره‌های چشمه از تراورتن است.
• آب دریاچه مسموم و حاوی آرسنیک است که همین امر، ماندن طولانی‌مدت در آب را خطرناک می‌کند و باعث ایجاد بیماری‌های خطرناک می‌شود. احتمالاً این آرسنیک سمی، از معادن طلای زرنشان که در 10 کیلومتری دریاچه قرار دارد، به آب اینجا راه پیدا کرده است.
• تنها یک موجود زنده بندانگشتی با پوستی سخت، شاخک‌های بلند و بدون چشم در این دریاچه زندگی می‌کند و محققان بر این باورند که این موجود در همین شرایط تکامل یافته است.

نذورات و آشتی آب و آتش

باستان‌شناسان بر این باورند که مردم در زمان‌های گذشته، نذورات خود را به این دریاچه می‌انداختند. از دیگر مواردی که نشان‌دهنده اهمیت این دریاچه است، مجاورت آن با آتشکده آذرگُشَسب است، جایی که در آن آتش و آب با یکدیگر آشتی می‌کنند. اهمیت این آتشکده از جای دیگر هم مشخص است؛ اینکه نامش حدود 61 بار در شاهنامه فردوسی آمده است و از آن با عنوان‌های «آتش سلحشوران» و «آتش شهریاری» هم یاد شده است.

گنج تخت سلیمان

این مورد را هم باید بیان کنیم که در زمان هخامنشیان، رسمی وجود داشته که طبق آن، پس از به دست آوردن پیروزی یا هنگام مراسم مذهبی، گنج‌هایی به آب دریاچه سپرده می‌شدند. برخی دیگر از روایت‌های تاریخی هستند که براساس آن‌ها، در سده 614 میلادی، خسرو پرویز ساسانی بعد از اینکه به امپراتوری روم یورش می‌برد، نیمه اصلی صلیب اورشلیم را به همراه غنیمت‌های دیگری با خود به شهر شیز می‌آورد و به خزانه ساسانیان اضافه می‌کند.

انگشتر حضرت سلیمان و کیسه خاک مقدس

از دیگر افسانه‌های تخت سلیمان و دریاچه‌اش می‌توان به دفن بودن انگشتر حضرت سلیمان و همچنین ماجرای کیسه خاک مقدس اشاره کرد. روایت می‌کنند هرمز یکم متوجه می‌شود که قرار است پسری مقدس در بیت‌اللحم به دنیا بیاید؛ بنابراین پیکی بابت تبریک به آنجا می‌فرستد. به‌هنگام بازگشت پیک، مریم مقدس کیسه خاکی را به او هدیه می‌دهد؛ اما پیک در راه بازگشت دچار بیماری می‌شود و می‌میرد. قبل از مرگش هم کیسه را در زمین دفن می‌کند. به همین علت به فرمان هرمز اول، در آنجا آتشکده‌ای بنا می‌شود و سپس از زمین دریاچه‌ای می‌جوشد که تبدیل به دریاچه تخت سلیمان می‌‍شود.

کشفیات محققان و غواص‌ها از دریاچه تخت سلیمان

کاوش‌های فراوانی در طول تاریخ روی این دریاچه انجام شده است. برخی محققان آلمانی، سوئدی و نروژی، هرکدام در دوره‌های تاریخی مختلف، سعی کرده‌اند که رازهای این دریاچه را کشف کنند؛ اما هیچ‌کدام موفق نشده‌اند. فشاری که در اعماق این دریاچه به انسان وارد می‌شود، به شکلی فزاینده می‌شود که دسترسی به انتهای آن را غیرممکن می‌کند.

گروهی از غواصان حرفه‌ای خاورمیانه، حوالی سال 1398 و قبل‌تر، این کار را تا قسمتی از اعماق دریاچه انجام داده‌اند و از جایی که دیگر دسترسی به اعماق امکان‌پذیر نبوده، از دستگاه‌های مخصوص استفاده کرده‌اند. سرانجام با استفاده از آن‌ها، به مواردی بر می‌خورند که کاوش در آن‌ها بر عهده باستان‌شناسان بوده است. در اعماق این دریاچه، خاک و گل‌ولای بسیار زیاد است؛ اما بااین‌حال، تعدادی جمجمه، اشیایی مانند صندوق، شمشیر و چیزهایی دیگر را پیدا می‌کنند. اینکه این جمجمه‌ها مربوط به چه کسانی بوده و اشیای موجود در اعماق، دقیقاً چه چیزهایی هستند، هنوز مشخص نیست.

گروهی هم برای تهیه مستندی به نام «اسرار دریاچه» همراه با غواص‌هایی حرفه‌ای به زیر آب دریاچه تخت سلیمان می‌روند تا از آن فیلم‌برداری کنند. به گفته کارگردان این مستند و به نقل از خبرگزاری مهر، در زیر این دریاچه با لوح‌های حجاری‌شده به‌شکل بز، کلاه‌خود، شمشیر و چند شی‌ء نامشخص مواجه شده‌اند که به‌علت فشار اتمسفر زیر آب، دست زدن به آن‌ها منجر به نابودی‌شان می‌شد.

جاهای دیدنی طبیعی تخت سلیمان

پاسخ به پرسش تخت سلیمان کجاست، نکات مهمی را بیان می‌کند؛ مثلاً اینکه با توجه به محیط آذربایجان غربی، می‌توان حدس زد که تخت سلیمان در دل طبیعت قرار گرفته است و باید آب‌وهوای خوبی داشته باشد. طبق تصاویر تخت سلیمان تکاب و گزارش گردشگران، در این منطقه مجموعه‌ای از جاهای دیدنی طبیعی و تاریخی وجود دارد که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و مجموعه کاملی را به گردشگران ارائه می‌دهند.

به‌طور کلی می‌توانیم تمامی جاذبه‌های این منطقه را به دو دسته طبیعی و انسان‌ساخت تقسیم‌بندی کنیم که هرکدام شگفتی‌های خاص خود را دارند. برای جاذبه‌های طبیعی این منطقه، افسانه‌ها و حکایت‌های فراوانی وجود دارد و برای جاذبه‌های انسان‌ساخت آن هم که بیشتر مربوط به معابد و بناها می‌شوند، مراسم و آیین‌های مختلفی را برگزار می‌کنند که در ادامه به هریک از آن‌ها اشاره می‌کنیم و در تصاویر تخت سلیمان بخشی از آن‌ها را می‌بینید تا چنانچه قصد دارید با تور طبیعت‌گردی به این منطقه بروید، از آنچه قرار است ببینید، باخبر باشید.

دریاچه تخت سلیمان

افسانه‌ها و داستان‌های فراوانی درباره دریاچه تخت سلیمان وجود دارد که برخی از آن‌ها را بازگو می‌کنیم، سپس به بررسی مطالعات و تحقیقات علمی مختلفی که روی آن‌ها انجام شده است ،می‌پردازیم تا به کسب اطلاعات و کشف جزئیات بیشتر از این دریاچه مرموز کمک کند. دریاچه تخت سلیمان، در واقع چشمه‌ای ماناست که به‌دلیل وسعت و برخی از ویژگی‌های دیگرش، به‌عنوان «دریاچه» شناخته می‌شود.

همان‌طور که در تصاویر تخت سلیمان پیداست، شکل این دریاچه مانند یک مخروط برعکس است که در قسمت دهانه یا همان سطح دریاچه، یعنی جایی که ما می‌بینیم، قطر بزرگی دارد و همین‌طور که به عمق آن نزدیک و نزدیک‌تر می‌شویم، قطر هم کمتر می‌شود. آب دریاچه مسموم است و امکان زیست در آن وجود ندارد. گفتنی است که عمق دریاچه تخت سلیمان در عمیق‌ترین بخش به حدود 112 متر می‌رسد. شاید با توجه به کوچک بودن دریاچه، کمتر کسی هنگام بازدید به این فکر کند که عمق دریاچه تخت سلیمان چقدر است! به دلیل همین موارد هم دورتادور دریاچه را با طناب جدا کرده‌اند، اما متأسفانه عده‌ای به‌دلیل ناآگاهی، لبه دریاچه تخت سلیمان قدم می‌زنند، بدون آنکه بدانند این کار چقدر خطرناک است.

یک چاهک در انتهای دریاچه تخت سلیمان وجود دارد که آب چشمه یا دریاچه از آن تأمین می‌شود. قطر دهانه این چاهک به یک متر می‌رسد و عمق آن هم 22 متر است. دریاچه در کل بیضی‌شکل با طول و عرض 80 در 120 متر است. به‌نحوی که بیشترین قطر آن 120 متر و کمترینش هم 80 متر است.

کوه زندان

از دیگر جاهای دیدنی تخت سلیمان، کوه زندان است. این کوه در پنج کیلومتری دریاچه تخت سلیمان قرار گرفته است. کوه زندان ارتفاعی حدود 107 متر دارد و سالانه حدود یک میلی‌متر هم به رسوب‌هایش اضافه می‌شود. قطر دهانه کوه زندان حدود 65 متر است که طی دو میلیون سال به وجود آمده است. کوه زندان شکلی شبیه مخروط توخالی دارد و جنس دیواره‌های آن از تراورتن است.

اگر به این کوه نگاه کنید، متوجه می‌شوید بخشی از دیواره بالایی آن، ارتفاع کمتری در مقایسه با سایر قسمت‌ها دارد. گمان می‌رود که این قسمت بر اثر زلزله‌ای مهیب، به داخل کوه فروریخته باشد و همین ریزش نیز باعث بسته شدن مسیر ورودی آب چشمه به درون کوه شده است. این روند باعث شده تا چشمه کوه خشک شود. بسته شدن مدخل چشمه، باعث شده جریان‌های ضعیفی از آب چشمه خارج شوند. در نتیجه آب‌های زیرزمینی از چشمه‌هایی معدنی و گوگردی در اطراف کوه خارج می‌شوند. محققان می‌گویند که اگر حدود 2 میلیون سال بعد به این چشمه‌ها سر بزنیم، احتمال اینکه کوه‌هایی رسوبی مانند کوه زندان را حوالی آن‌ها ببینیم، وجود دارد.

همگون بودن پدیده‌های زمین‌گرمایی منطقه و موارد دیگری مانند عمق، باعث شد تا محققان بتوانند پس از انجام بررسی‌های لازم روی کوه زندان، امکان کاوش در دریاچه را برای خود راحت‌تر کنند. یعنی اگر روی کوه زندان مطالعاتی انجام نمی‌شد، انجام کارهای تحقیقاتی روی دریاچه تخت سلیمان بسیار سخت‌تر می‌شد. اگر خود را به کف کوه زندان برسانید، اجسادی از حیوانات و پرنده‌های گوناگون پیدا می‌کنید که به‌دلیل تنفس گاز گوگرد، مسموم شده‌اند و جان خود را از دست داده‌اند. گاز گوگرد، از بخش‌هایی از دهانه‌های موجود در کف کوه خارج می‌شود و همین گاز مانع تکثیر باکتری‌های تجزیه‌کننده می‌شود و در نهایت، اجساد تا مدت‌ها سالم باقی می‌مانند. با سیاحت کوه زندان، متوجه می‌شوید که بقایایی از معابد دوره مانایی به چشم می‌خورد. آن‌ها الهه آب، آناهیتا را پاس می‌داشتند. معبدی که پای این کوه (چشمه زندان) قرار دارد، نشان‌دهنده اهمیت چشمه در تاریخ این منطقه است.

افسانه‌های کوه زندان

برای این کوه هم افسانه‌ها و داستان‌هایی وجود دارد که بازدید از آنجا را کمی ترسناک‌ و رازآلود می‌کند. بنابر گفته محلی‌ها و برخی از افسانه‌ها، تعدادی از دیوها با مکر و حیله قصد داشتند که انگشتر حضرت سلیمان را به دست بیاورند؛ اما این توطئه به سرانجام نرسید و دست آن‌ها رو شد. سپس حضرت سلیمان آن‌ها را برای مجازات به داخل این کوه فرستاد و زندانی کرد.

بعضی اوقات، از داخل این کوه صداهایی شنیده می‌شود که مانند صدای ناله و زجر کشیدن است. عده‌ای از افراد محلی و ساکنان این منطقه باور دارند که این صداها، صدای دیوانی است که حضرت سلیمان آن‌ها را اینجا اسیر کرده است. به همین دلیل هم بسیاری از محلی‌ها، زمانی که هوا تاریک می‌شود، سمت کوه زندان نمی‌روند. از این افسانه که بگذریم، دلایلی علمی هم برای این صداها وجود دارد که طبق آن‌ها، با پیچیدن باد در بخش‌های مختلف درونی کوه، این صداها ایجاد می‌شود که آن‌ها را به صدای ناله تشبیه کرده‌اند.

زندان برنجه

زندان برنجه در نزدیکی روستایی به نام بابانظر قرار دارد و در 24 کیلومتری جنوب‌شرقی دریاچه تخت سلیمان واقع شده است. زندان برنجه به‌دلایلی مثل دست‌نیافتنی بودن و شکل خاصش با این عنوان شناخته می‌شود و به آن مرگ‌آورترین زندان ایران هم می‌گویند. این محل را می‌توانیم از جاهای دیدنی تخت سلیمان بدانیم؛ اما شاید کمتر کسی به آن سر بزند. جنس دیواره‌های زندان برنجه از تراورتن است و آب در عمق 70 متری آن قرار دارد که هرساله هم پایین‌تر می‌رود. این احتمال وجود دارد که بر اثر ریزش دیواره‌ها به داخل زندان برنجه، راه آب این چشمه هم بسته شود و دچار سرنوشتی مثل سرنوشت چشمه کوه زندان شود.

جزیره متحرک تخت سلیمان

در 25 کیلومتری جنوب‌غربی تخت سلیمان، محلی وجود دارد که به آن چملی گل می‌گویند و از جاهای دیدنی تخت سلیمان تکاب است. بااینکه اینجا چشمه است، به‌عنوان یک دریاچه هم شناخته می‌شود. یکی از تفاوت‌های آن با دیگر جاهای دیدنی دریاچه تخت سلیمان در این است که آب آن مانند دریاچه تخت سلیمان مسموم نیست؛ زیرا از معدن طلای زرشوران فاصله دارد.

جزیره متحرک که زمانی به دیواره‌ها اتصال داشته، از جنس ریشه خیزران و چمن اطراف آن بوده است؛ اما به‌مرور با خاک و ماسه ترکیب می‌شود و به‌دلیل چگالی کمتری که از آب داشته است، روی چشمه به‌صورت شناور باقی می‌ماند. این جزیره کوچک در طول روز بر اثر بادهایی که می‌وزند، حرکت می‌کند؛ اما این موضوع در زمستان به پایان می‌رسد. در فصل زمستان، سردی هوا باعث یخ بستن آب دریاچه می‌شود و امکان جابه‌جایی برای جزیره وجود ندارد تا اینکه دوباره بهار شود.

جاهای دیدنی تاریخی تخت سلیمان

جاهای دیدنی تاریخی تخت سلیمان بیشتر شامل معابد و بناهای تاریخی می‌شود. این بناها بسیار باارزش و مهم هستند و در تاریخ هم از آن‌ها نام برده شده است. در این بخش آن‌ها را به شما معرفی می‌کنیم تا هنگام بازدید از جاهای دیدنی تخت سلیمان، درباره آن‌ها اطلاعات داشته باشید.

در دهه 30 خورشیدی، کارشناسانی ایرانی و آلمانی شروع به کاوش و تحقیق در تخت سلیمان می‌کنند و نتیجه تلاش‌ آن‌ها، کشف بازمانده‌های معابدی مانند آذرگشسب، آناهیتا و همین‌طور ایوان مشهور خسرو پرویز می‌شود که بعد از 100 سال از زیر خاک بیرون می‌آیند. تقریباً اکثر بناهای کشف‌شده تخت سلیمان، در دوره‌های مختلفی ساخته شده‌اند و در برخی موارد روی خرابه‌های بناهای پیشین، سنگ بنای آن‌ها گذاشته شده است. گفته می‌شود که حتی در برخی از سازه‌ها، از مواد اولیه و مصالح بناهای تخریب‌شده گذشته استفاده می‌شده است. این پیچیدگی، باعث شده است تا ساختار و شکل اولیه بناها آن‌چنان مشخص نباشد؛ ضمن اینکه باستان‌شناسان هم هنوز به اجماع کلی نرسیده‌اند.

با در نظر گرفتن همه این موارد، طبق کاوش‌های باستان‌شناسی، آثار و بقایای مهمی از هزاره اول قبل از میلاد تا دوره صفوی در این مجموعه شناسایی شده که مهم‌ترین آن‌ها متعلق به دوره ساسانی (قرن سوم تا هفتم میلادی) و دوره ایلخانان مغول (قرن سیزدهم میلادی) است. اوج قدرت و احترام این مجموعه هم مربوط به زمان ساسانیان است. شاخص‌ترین آثار تاریخی تخت سلیمان تکاب شامل آتشکده آذرگشسب، معبد آناهیتا، تالار ستون‌دار، ایوان خسرو، برج، بارو و بقایای معماری دوره ایلخانی است.

حصار مجموعه تخت سلیمان

حصار تخت سلیمان، از اولین جاهای دیدنی است که به چشمتان می‌خورد، ولی شاید توجه چندانی به آن نکنید. در دوره ساسانی، حصاری به طول 1120 متر ساخته شد که در نمای بیرونی آن از سنگ‌های پاک‌تراشه و به‌صورت تکه و راسته استفاده شده است. این حصار، 38 برج‌وبارو دارد و شامل دو دروازه هم هست که در قسمت شمالی و جنوب‌شرقی قرار گرفته‌اند. ارتفاع آن در بلندترین قسمت برابر با 18 متر است و عرض آن هم بین 3.5 تا 4 متر است. در دوره ایلخانی با شکاف قسمتی از این حصار در سمت جنوبی آن، دروازه جنوبی ایلخانی احداث شد.

آتشکده آذرگشسب

آتشکده آذرگشسب که به آن آذرگشسپ یا آذرگشنسب هم می‌گویند، از مهم‌ترین جاهای دیدنی تخت سلیمان محسوب می‌شود. این آتشکده مربوط به دوره ساسانی است و یکی از مهم‌ترین آتشکده‌هایی بوده که در ایران باستان وجود داشته است؛ به‌نحوی که در آن دوران جزو سه آتشکده مهم ایران محسوب می‌شده است. دلیل متروک شدن آن، همچنان به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما از ویژگی‌هایش این است که آتشکده آذرگشسب، به همه آتشکده‌های گبران، از غرب تا شرق، آتش می‌رسانده است.

در این آتشکده، مراسم نیایش‌های آیینی، جشن‌ها و همچنین تاج‌گذاری پادشاهان ساسانی انجام می‌شده است. طبق روایت‌ها، آتش این آتشکده حدود هفت قرن روشن مانده و نمادی از اقتدار آیین و عامل وحدت سیاسی و اجتماعی حکومت ساسانی بوده و در آن نقشی مهم داشته است. از این نیایشگاه به‌عنوان ثروتمندترین نیایشگاه زمان ساسانیان یاد می‌کنند و گفته می‌شود که این آتشکده، در واقع خزانه‌داری اصلی حکومت بوده است. امروزه همچنان این آتشکده کاربری‌هایی دارد و زرتشتیان بعد از دو هزار سال، مراسم نیاکان خود را در ویرانه‌های این معبد برگزار می‌کنند.

افسانه‌هایی هم درباره این آتشکده وجود دارد. یکی از آن‌ها روایت‌ می‌کند که کیخسرو تصمیم داشته بهمن‌دژ را در یک نصفه‌روز فتح کند؛ اما با تیرگی که دیوها پدید می‌آورند، روبه‌رو می‌شود. در همین هنگام، آتشی به یال اسبش می‌افتد و از این شعله، جهان پرنور می‌شود. سپس کیخسرو به کمک این نور، بهمن‌دژ را می‌گشاید و به‌منظور قدردانی از این اتفاق خوشایند اهورایی، آتش فرودآمده را در همان‌جا می‌نشاند. به همین دلیل آتش و جایگاه آن را «آذرگشسب» به‌معنای آتش اسب نر نام می‌نهد.

سنگ اژدها، از افسانه تا روایت تاریخی

سنگ اژدها یکی دیگر از جاهای دیدنی تخت سلیمان تکاب محسوب می‌شود که در جنوب‌غربی این محل واقع شده است. این اثر دیدنی در واقع حصاری است که بخشی از تخت سلیمان را در بر گرفته است. روایت‌ها و افسانه‌های محلی مختلفی درباره این حصار وجود دارد که برخی از آن‌ها را در ادامه شرح می‌دهیم.

افسانه نخست می‌گوید که این حصار، یک اژدها بوده که حضرت سلیمان(ع) آن را شکست داده و به سنگ تبدیل کرده است. البته این حصار نشانه دیگری است که طبق آن می‌گویند در اینجا شهر وجود داشته است.

روایت دیگر حاکی از این است که پادشاهان مغول، به‌ویژه آباقاخان، فرمانروای ایلخانی به‌دلیل وجود جویی رسوبی (سنگ اژدها) که شکل آن شبیه به اسطوره‌هایشان بوده، از تخریب بناهای این منطقه منصرف می‌شود و در عوض آن‌ها را مرمت می‌کند و بناهای خود را هم می‌سازد.

کنار همه این افسانه‌ها و روایات، این روایت هم محتمل است که این سنگ مسیر عبور رودخانه‌ای بوده که به‌وسیله آن می‌توانستند آب دریاچه تخت سلیمان را به زمین‌های کشاورزی برسانند.

رواق‌های ایلخانی

با توجه به توضیحاتی که در ابتدای متن درباره تاریخچه تخت سلیمان دادیم، آثاری از دوره ایلخانی در این منطقه به جای مانده که به‌دلیل قدمت کمترشان نسبت به آثار ساسانی، بهتر باقی مانده‌اند. یکی از این آثار، رواق‌های ایلخانی است. دورتادور دریاچه تخت سلیمان رواقی وجود دارد که فرم آن مستطیلی است و طول آن 143 متر و عرضش 130 متر است. رواق‌ها، پایه‌هایی مربع‌شکل دارند و احتمالاً بین هرکدام طاق وجود داشته که در طول زمان از بین رفته است. به نظر می‌رسد که ایوان شرقی، محل اقامت نگهبان‌ها و ایوان غربی محل اقامت زنان دربار بوده است.

ایوان خسرو پرویز

ایوان غربی یا همان ایوان خسرو از آثار به‌جای‌مانده از دوران ساسانی است که به‌دلیل اهمیت آتشکده آذرگشسب، در کنار آن ساخته شده است. این ایوان به‌واسطه نسبت‌ها و انحنایی که در طاق خود دارد، مشابه ایوان مدائن در تیسفون است و نمونه کوچکتری از آن محسوب می‌شود؛ اما متأسفانه این ایوان پس از حمله رومیان تخریب می‌شود. در دهه 20 خورشیدی، بر اثر زلزله، بخش جنوبی ایوان فرومی‌ریزد و به‌مرور دنباله‌های متصل به آن هم تخریب می‌شود و از بین می‌رود؛ به‌نحوی که تنها یک تصویر از دو سوی ایوان باقی مانده است.

این ایوان در زمان رونق تخت سلیمان، بلندترین بنای مجموعه در دوره ساسانی بود. عده‌ای هم معتقدند که تخت معروف طاقدیس در این محل قرار داشته است. بخش زیرین دیوارهای جانبی تا ارتفاع شش متری با سنگ‌های پاک‌تراش و از این قسمت به بعد با آجر بنا شده است. این بنا در دوره ایلخانان بازسازی می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. تفاوت آن در این است که بخش‌های آجری که فروریخته‌اند، با تکه‌سنگ‌ها کامل و پر شده‌اند و به‌این‌ترتیب، مرمت آن‌ها صورت گرفته است. برای تزیین آن هم از کاشی‌کاری، گچ‌بری و... بهره برده‌اند.

نکته مهم این است که برخی از قسمت‌های مجموعه ایوان غربی در دوره ایلخانی، روی بقایای معماری ساسانی احداث شده است. در اینجا هر دیوار ایوان از روبه‌رو با سه طاق‌نمای مقرنس و داخل ایوان نیز با کاشی‌های چندضلعی و گچ‌بری تزیین شده است. انتهای آن یک اتاق مستطیل‌شکل با سقف گنبدی وجود دارد که دو هشت‌ضلعی در جهت شمال و جنوب آن دیده می‌شود.

بناهای هشت‌ضلعی تخت سلیمان

در تخت سلیمان، دو بنای هشت‌ضلعی وجود دارد. بنای شمالی فرورفتگی‌هایی دارد که کاشی‌هایش با نقش‌های سیمرغ، اژدها و نقوش گیاهی تزیین شده است. این محل احتمالاً جایی برای پذیرایی و غذاخوری درباریان محسوب می‌شده است. بنای هشت‌ضلعی جنوبی هم فرورفتگی‌های مستقلی دارد که گمان می‌کنند از آن‌ها به‌عنوان اتاق‌خواب و استراحت استفاده می‌کردند. این هشت‌ضلعی‌ها از سال‌های 73 و 75، پس از پژوهش‌های انجام‌شده و براساس شواهد باقی‌مانده، حفاظت و مرمت می‌شوند.

تالار چهارستونی

قسمت دیگری که در مجموعه به‌عنوان جاهای دیدنی تخت سلیمان وجود دارد، تالار چهارستونی یا تالار شوراست. ابعاد این تالار حدود 20.5 متر در 20.5 متر است. این تالار به‌عنوان محل برگزاری مجالس مشورتی ایلخانان برای تصمیم‌گیری‌های حکومتی بوده است. این مجالس با عنوان‌های دیگری مانند «مجلس قوریلتای» یا «مجلس قورولتای» شناخته می‌شده است. درحال‌حاضر این محل تبدیل به یک موزه شده است که در آن آثاری از دوره ایلخانی و ساسانی قرار دارد.

دهلیزهای مجموعه تخت سلیمان

دهلیزهایی که همچنان در این مجموعه باقی مانده‌اند، اهمیت بسیار زیادی دارند و می‌توانیم آن‌ها را جزوی از مهم‌ترین تأسیسات معماری باقی‌مانده دوره ساسانی بدانیم. این دهلیزها دو بخش غربی و شرقی داشته‌اند و به‌غیر از محوطه، آتشکده و بناهای پیرامون را هم در بر می‌گرفتند. ورودی، در راستای محور اصلی دروازه شمالی بوده و در طول دهلیز دسترسی‌های فرعی در دیوارهای دو طرف ایجاد شده بود.

حمام ایلخانی

حمام ایلخانی تخت سلیمان تکاب در مجاورت محور اصلی دروازه شمالی و ورودی دهلیز شرقی قرار گرفته و متعلق به اواخر دوره ایلخانان است. بقایایی از این حمام باقی مانده است که می‌توانید آن‌ها را در سفرتان به این نقطه تماشا کنید. مصالح استفاده‌شده در حمام ایلخانی شامل سنگ، آجرهای ساسانی و گچ است. از این محل به‌عنوان گرم‌خانه هم استفاده می‌کردند و در ساخت آن، از کاشی‌های لعاب‌دار، کانال‌های آب‌رسان، سیستم فاضلاب منتهی به چاه و... بهره‌مند می‌شدند. سطح کف آن هم بیشتر سنگ‌فرش بوده و پوششی از طاق آجری داشته است.

معبد آناهیتا

معبد دیگر تخت سلیمان معبد آناهیتاست که روایات متفاوتی از آن وجود دارد. برخی از مورخان و پژوهشگران بر این باورند که معبد آناهیتا، منسوب به آناهیتا نیست. آناهیتا نام یکی از الهه‌های ایرانی است که به الهه آب شهرت دارد. آناهیتا نماد یا مظهر باروری، شفا، خرد و برکت دوره پیش از اسلام بوده است. معابد آناهیتای ایران، یکی در کازرون و دیگری در کنگاور قرار دارد. 

بعضی از محققان می‌گویند که در تخت سلیمان هم معبد آناهیتا وجود دارد. آن‌ها جوی‌های آبی را که به این معبد وارد می‌شوند، نشانگر این مورد می‌دانند. خوب است بدانید یکی از اصلی‌ترین مورخان و باستان‌شناسان تخت سلیمان، یعنی پروفسور دیتریشف که آخرین بازمانده از گروه اصلی تحقیقاتی آلمان است، چنین عقیده‌ای ندارد. معبدی که در تخت سلیمان به معبد آناهیتا منسوب شده، در ضلع شمال‌شرقی آتشکده آذرگشسب واقع شده است. از لحاظ معماری مشابهت‌هایی با معابد کنگاور و بیشاپور دارد و احتمالاً محلی برای ستایش ایزدبانوی آب بوده است؛ اما هنوز پژوهشگران به‌نظر قطعی نرسیده‌اند.

نقطه مشترکی که بین معبد آناهیتای بیشاپور و معبد منسوب به آناهیتا در تخت سلیمان وجود دارد، این است که آن‌ها در سالن مرکزی، هیچ سقف و پوششی ندارند. علت بدون سقف بودن آن هم شاید برای تقدس نزولات آسمانی و راه دادن باران پاک به داخل معابد بوده است. در مجموعه تخت سلیمان، آب در مرکز قرار گرفته و ستایش آناهیتا، الهه آب، در واقع ارتباط نزدیکی با آیین ستایش آتش داشته است.

سخن آخر

عده‌ای گمان می‌کنند تخت سلیمان فقط یک اثر است و خبر از جاهای دیدنی تخت سلیمان تکاب ندارند؛ درصورتی‌که گردشگران با کمی جابه‌جایی، آثار متعدد و عجیبی خواهند دید. به گفته بسیاری از گردشگران که برای نخستین بار با تور داخلی وارد این منطقه شده‌اند، انرژی و نیرویی قوی از اینجا گرفته‌اند که حامل حس خوبی برایشان بوده است. یکی از دلایلش می‌تواند این باشد که منطقه در محل تلاقی حلقه‌های الکترومغناطیسی چاله‌های انرژی روی زمین است. همچنین، زمانی که تاریخ عمیق این منطقه و سرگذشت آن را بدانید، حس خیلی بهتری هنگام بازدید از آن دریافت خواهید کرد و کندوکاو در آن، برای شما بسیار جذاب‌تر خواهد شد. اگر تجربه بازدید از جاهای دیدنی تخت سلیمان را دارید، مشتاقیم تا نظرتان را با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید.