گهواره یا گهبانه دید شیراز که به گنبد زید نیز معروف است در دوره‌ی دیلمیان ساخته شده است. این بنای تاریخی در قله‌ی کوه شرقی دروازه قرآن رو به روی تکیه‌ی مشرقی چارطاقی گنبددار واقع شده است. این بنا به دستور عضدالدوله ساخته شده است. وی پس از ساخت دروازه قرآن این چارطاقی را بر روی قله‌ی کوه ساخت تا جایگاه سربازان و دیده بانان برای نگهبانی از ورودی شهر شیراز باشد.
این بنای چهار ضلعی دارای چهار درگاه است و از سنگ تراش نخورده و ساروج ساخته شد. ارتفاع گنبد سه و نیم متر است و معماری بنا به طور کلی از چهارطاقی‌های ساسانی الهام گرفته شده است.
گهواره دید شیراز برج دیده‌‌بانی و خبر رسانی بوده و برای رساندن اخبار مهم به دیگر نقاط مورد استفاده قرار می‌گرفته است. تابش نور در آیینه، راه انداختن دود، به کار بردن بوق یا شیپور و روشن کردن آتش در شب از جمله روش های اطلاع رسانی بوده است. به این ترتیب برج به برج خبرها به دوردست می‌‌رسید.
هم اکنون اطراف این مکان درختکاری شده و به یکی از گردشگاه‌‌های شیراز تبدیل شده است. برای رفتن به آنجا باید از بوستان کوهپایه که در دامن کوه چهل مقام قرار گرفته، گذشت و سپس در سینه کش کوه از طریق پلکان سیمانی به آنجا رفت. از گهواره دید، تمام شهر شیراز قابل مشاهده است.
این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۵۲ با شماره‌ی ثبت ۹۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. توسط سازمان بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کنار این بنای تاریخی، قبور شهدای گمنام بنا گردیده است که صبح‌های جمعه محل تجمع مردم جهت دعای ندبه میباشد.
منابع: سیری در ایران، ویکی پدیا
