دهانه غلامان، شهری باستانی و تاریخی است و در ۲ کیلومتری روستاهای ده رستم و قلعه نو و ۴۲ کیلومتری شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. این شهر در واقع بقایای شهری بزرگ از زمان هخامنشیان است و از نقاط گوناگون دارای اهمیت است زیرا تنها شهر خشت و گلی روزگار هخامنشیان است که بر خلاف سایر شهرهای این دوره نشانگر زندگی پادشاهان و کاخ‌های آن دوره است.
مردم دهانه غلامان پیرو یکی از آئین‌های مشترک ایرانی - هندی منطقه بودند که به خاطر مدارا کردن مذهبی هخامنشیان توانسته بودند به پرستش مذهب خود در سیستان ادامه دهند. این شهر احتمالا" همان زرنکای یاد شده در کتیبه‌های هخامنشی و زرین مورخان یونانی است که از نظر محل با زرنج دوران اسلامی تفاوت دارد.
نکته‌ی جالب توجه این است که شهر دهانه غلامان با همان سرعتی که به وجود آمده از بین رفته است. عدم وجود هر گونه شئ و خالی بودن محوطه های حفاری شده از بقایای سکونت، نشان دهنده‌ی تخلیه شهر با نظم و ترتیب بوده است و در نتیجه نمی‌توان عاملی خارجی چون جنگ و یا آتش سوزی را در تخلیه و ترک آن دخیل دانست.
محوطه‌ی صنعتی شهر دهانه غلامان که در بخش وسیعی در اطراف چاله‌های چاه نیمه امروزی قرار گرفته، خارج از محله‌های مسکونی و شهری آن واقع شده بود، به طوریکه جدایی محله‌ی ویژه‌ی صنعتگران در سیستان سنتی سابقه‌دار بوده که در زمان‌های بسیار دورتر در شهر سوخته نیز وجود داشته است. نکته‌ی جالب توجه دیگر در مورد این شهر این است که بدون برنامه‌ریزی رشد نکرده بلکه احداث شهر با نقشه و برنامه‌ریزی مدون صورت گرفته بوده است.
در طی کاوشهای باستان‌شناسی مشخص شد که دهانه غلامان واجد کلیه شرایط لازم برای زندگی شهری بوده است. باستان شناسان، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را، خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند می‌دانند و این موضوع نشان می‌دهد که آب در شکل‌گیری تمدن و زندگی شهرنشینی تا چه اندازه مهم بوده است.
